جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

از مسائل کلیدی اعتقادی بعد از اثبات خداوند بحث صفات الاهی است. ابومنصور ماتریدی بنیان-گذار مکتب ماتریدیه و پیروان وی شناخت صفات الاهی را بهترین راه برای شناخت و معرفت خداوند دانسته‌اند. مسأله این پژوهش تبیین و تحلیل ابعاد گوناگون معرفت‌شناسی، هستی‌شناسی و معنا‌شناسی اسماء و صفات الاهی در اندیشه و نگرش ابومنصور ماتریدی است تا مشخص گردد که بنیان‌گذار مکتب ماتریدی با استفاده از چه مبانی و اصولی موفق به نظام‌مند ساختن آموزه‌های کلامی مکتب خویش در بحث صفات الاهی شده است. ماتریدی با تکیه بر دو رکن عقل و نقل و حفظ استقلال عقل در مباحث معرفت‌شناختی صفات الاهی، با استفاده از ادله نقلی در شناخت صفات ذاتی، عقلی و نیز صفات خبری در این مسیر گام نهاده است. در هستی‌شناسی صفات، اصل وجود صفات به مثابه اموری واقعی را می‌پذیرد و در مورد کیفیت شناخت و نیز اثبات صفات، ارزش والایی برای عقل قائل شده و از سه طریق حدوث عالَم، نفی نقص و عیب از ذات باری و ثبوت اوصاف کمالی، و تفکر در ویژگی‌های جهان آفرینش در جهت شناخت و اثبات صفات الاهی می‌کوشد. علاوه بر ادله کلی اثبات صفات، ادله عقلی و نقلی برای اثبات هر یک از صفات در جای خود محفوظ بوده و مورد استفاده وی قرار می‌گیرد. به باور ماتریدی و سایر کلام‌پژوهان پیرو وی، هرچند صفات الاهی امور واقعی و موجودند، ارتباط میان ذات با صفات بر اساس نظریه «لا هو و لا غیره» قابل تفسیر است؛ یعنی صفات نه عین ذات الاهی‌اند و نه غیر از آن. بی‌تردید ماتریدی در تبیین این نظریه، با ابهام‌ها و چالش‌های بسیار مواجه است. وی در حوزه معناشناسی صفات نیز با استفاده از نقل و عقل با تأکید بر استدلال‌های عقلانی به خصوص در حوزه صفات خبری ذاتی و فعلی می‌کوشد تا معناهایی عقل‌پذیر برای صفات الاهی ارائه دهد و در مواردی که دربردارنده متشابهات و دارای کاربردی مجازی بوده، ماتریدی ضمن دست کشیدن از ظواهر الفاظ، به تنزیه خداوند از جمیع جهات نقص، و تأویل صفات خبری بر اساس داده‌های عقلی، آیات محکم قرآنی و نظریات اهل لغت رأی می‌دهد و در مواردی تفویض و واگذاری فهم معنای صفات خبری به خدا، مختار ماتریدی و پیروان وی بوده است. نوشتار حاضر با بررسی منابع کتابخانه‌‌ای و جستجو و تتبع در آثار و منابع بنیان‌گذار مکتب ماتریدی و سایر متکلمان پیرو وی و نیز پژوهش‌های صورت گرفته در این زمینه، و گردآوری داده‌‌ها و تحلیل آن‌ها به روش توصیفی‌تحلیلی، به نگارش در آمده است.

مسئله حیات برزخی و سماع موتی، از مباحث مهم و پرمناقشه اعتقادی در میان عالمان ماتریدیه و سلفیه است. در این جستار، با استفاده از منابع کلامی آنها این آموزه را بررسی می‌کنیم. ماتریدیان، زنده‌بودن اولیای الاهی را در برزخْ عنصری، و تصرف صالحان در هستی را به اذن خدا مشروع می‌دانند. آنها بر آگاهی رسول ‌خدا k از اوضاع امت در برزخ تأکید می‌کنند، و به طلب کمک از مردگان و ارتباطشان با اهل دنیا و سماع موتی اذعان دارند؛ اما سلفیان با ابطال حیات عنصری رسول‌ خدا k و صالحان، حیات جسمانی‌شان را منحصر در زمان پرسش فرشتگان، و عرضه اعمال امت برای پیامبر k و دیگران به وسیله ملائکه می‌دانند. متکلمان سلفی با رد درخواست حاجت از پیامبر k در برزخ، وقوع کرامت از صالحان را فعل الاهی می‌دانند، با این حال، طلب کمک از آنها در کارهای نامتعارف را در حال ممات شرک می‌دانند. ابن‌تیمیه با اعتقاد به سماع موتی و ارتباط برزخیان با زائران، کمک‌‌خواستن را عملی شرک‌آمیز می‌داند؛ ولی اغلب سلفیان، ارتباط مردگان با اهل دنیا و سماع موتی را انکار کرده‌اند.

قفاری از جمله افراطیون وهابی لست که به گمان خود کتابهای زیادی در رد شیعه نوشته است. نویسنده در این مقاله نظرات قفاری را مورد نقد و چالش قرار داده است. در این اثر درباره جایگاه رفیع امامت که از اصول است و معنا و مفهوم امام مطالب ارزنده ای دارد.

‫ناصربن عبدالله قفاري يکي از علماي سلفي، و از استادان دانشگاه ام‌القري مدينه است. او پيرامون مباني فکري مکتب اهل بيت‌( و انديشه‌هاي ابن‌تيميه به‌صورت تطبيقي مطالعه گسترده‌اي انجام داده، و همواره تلاش کرده تا کفر شيعيان را اثبات نموده و آنان را خارج از دين اسلام معرفي کند. پژوهش حاضر کوشيده است تا با روش توصيفي و تحليلي، انديشه‌هاي قفاري را درباره جايگاه ائمه‌(، بر اساس آن‌چه در کتاب خود با عنوان "اصول مذهب الشيعه الاثناعشريه" آورده است، مورد نقد و بررسي قرار دهد. او در راستاي ديدگاه سلفيه و برداشت خاص آنان از مباحث توحيد و شرک، هرگونه توجه، فروتني، تعظيم، کمک طلبيدن، واسطه قرار دادن انبيا و اولياي الهي به درگاه خداوند، و طلب حاجت از غيرخدا را شرک معرفي کرده و از دايره توحيد خارج مي‌داند. قفاري همانند ساير علماي اهل سنت، امامت را تنها يک مقام سياسي و اجتماعي مي‌داند که توسط مردم و به‌عنوان جانشين رسول خدا‌( انتخاب مي‌شود. او همچنين به تبعيت از سلفيه، به جسمانيت خدا معتقد است و لوازم و آثار اين اعتقاد را نيز مي‌پذيرد. وي در پنداري نادرست، توحيد افعالي را به‌گونه‌اي تفسير مي‌کند که توحيد در خالقيت، حاکميت و مالکيت را نيز شامل مي‌شود؛ علاوه بر اين مسأله، او به‌دليل عدم برخورداري از درکي روشن درباره تمايز ميان تفسير آيه و تطبيق آن بر يک مصداق، مي‌نويسد که شيعيان آيات توحيد را به ولايت ائمه‌( تفسير کرده‌اند و درصدد نابودي اساس دين اسلام هستند. مهم‌ترين روش قفاري آن است که وي براي انکار حقايق، کينه‌توزانه موضع‌گيري مي‌کند، در نقل روايات، کاملاً گزينشي و سليقه‌اي عمل مي‌کند، و براي معرفي مذهب اماميه از خبرهاي ضعيف به نفع خود بهره مي‌برد. به‌علاوه، او ميان تفسير و تأويل قرآن فرقي نمي‌گذارد. بر اين اساس، پژوهش حاضر به چهارده ايراد قفاري درباره جايگاه ائمه اهل بيت‌( در مکتب تشيع به‌تفصيل پاسخ داده است.