جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این نشست بدون حضور مخاطب و در صفحه اینستاگرام مرکز فرهنگی شهرکتاب به آدرس ketabofarhang@ بصورت زنده پخش شد. لازم بذکر است کلیه نشست‌ها و درس‌گفتارهای مرکز فرهنگی شهرکتاب بدون حضور مخاطب و بصورت مجازی برگزار می‌شود.

ابن‌سینا در ترویج و گسترش فلسفۀ یونانی در دنیای اسلام، و آنچه اصطلاحاً فلسفۀ اسلامی نامیده می‌شود، بیشترین سهم را داراست. در این میان، شایان توجه است که وی صرفاً شارح فلسفۀ یونانی نیست، بلکه افزون بر ابتکارات فلسفی‌اش، کوشیده است تبیینی فلسفی از موضوعات دینی، همچون پدیدۀ وحی، به دست دهد. سوای موضوعات اختصاصاً دینی که پیشینه‌ای در فلسفۀ یونان نداشتند، موضوعات دیگری نیز هستند که هرچند تبیین‌هایی از آن در فلسفۀ یونانی وجود داشت، در سنت دین وحیانی از منظری متفاوت به آن نگریسته شده ‌بود. یکی از این موضوعات سعادت و شقاوت است که ابن‌سینا هوشمندانه به تفاوت تبیین دینی و فلسفی از آنها توجه می‌دهد و می‌کوشد تبیین فلسفی خود را با آموزه‌های وحیانی سازگار کند. تقریر و تبیین ابن‌سینا از «سعادت» و «شقاوت»، جمعی از متفکران مسلمانِ پس از وی را به این صرافت انداخت تا تفسیری از مفاهیم «سعادت» و «شقاوت» عرضه کنند که هم حامل نشانه‌های متن وحیانی باشد و هم حاوی مؤلفه‌های ارسطویی فلسفه. آنچه در پی می‌آید سخنان دکتر سیدمحمد عمادی‌حائری در این نشست است که توسط آناهید خزیر تنظیم شده است.

در مقالات شمس تبریزی، در دو جا از دو تحریر مختلف، عبارتی کوتاه هست که در آن «معنا» همان «خدا» دانسته شده است. همین عبارت را مولوی نیز در مثنوی معنوی از قول «شیخ دین» آورده است و مضمون آن نیز بارها در معارف بهاء ولد تکرار شده است. در مقالۀ حاضر، نویسنده پس از مرور پیشینۀ تحقیق‌ها و تفسیرها دربارۀ گویندۀ آن عبارت و معنای آن، با طرح و شرح بخش‌هایی از نوشته‌های مستملی در شرح تعرّف، هجویری در کشف المحجوب و ناصرخسرو در زادالمسافر از یک‌سو و نیم‌نگاهی به نظریه‌ها و مفهوم‌پردازی‌های دریدا، آلستون و ویتگنشتاین از سوی دیگر، کوشیده است زمینۀ تفسیری دقیق‌تر از عبارت «المعنی هو اللّه» را فراهم ‌آورد. چنان‌که در مقالۀ حاضر شرح داده شده، عبارت مذکور مبتنی بر یک تلقی از مفاهیمِ دلالت و معناست و بهاء ولد، شمس و مولانا مخاطبانشان را به «حضورِ» خدا در جهان هستی توجه می‌دهند.

زاد المسافر، مهم‌ترين اثر ناصر خسرو قباديانى بلخى، سخنور، متكلم و حجت نامدار اسماعيلى است كه نزدیک به سال پيش از اين (453ق) تألیف شده و معتبرترين و عمده‌ترين منبع در شناخت انديشه‌ها و باورهاى او به شمار مى‌آيد. اين كتاب، يكى از مهم‌ترين آثار كلامى فلسفى اسماعليى و حاوى واپسين باورهاى مذهبى و ايده‌هاى كلامى و جهان شناختى رسمى فاطميان، در دوره امپراتورى دينى آنان است، پيش از آن كه دعوت فاطمى دچار دو دستگى نزارى و مستعلوى شود. اين اثر بيشتر به زاد المسافرين شهرت دارد، امّا آن گونه كه ضبط كهن‌ترين و اصيل‌ترين نسخه اين اثر - نسخه تهران كه از آن سخن خواهم گفت - نشان مى‌دهد، نام آن زاد المسافر است. بر اين گفته قرينه‌اى نيز هست و آن يادكرد خود ناصر خسرو، از آن در اشعار خويش است، آنجا كه مى‌گويد: زاد المسافر است يكى گنج من نثر آن چنان و نظم از اين سان كنم و آنجا كه گفته: از تصنيفات من زاد المسافر كه معقولات را اصل است و قانون با اين همه، در جامع الحكمتين و وجه دين (كه دو اثر ديگر از ناصر خسرو است) از آن با نام زاد المسافرين ياد شده، كه شايد حاصل دستبرد كاتبان باشد. اين كتاب مشتمل بر 27 قول و ابواب و مباحث متعدد است و در همين كتاب است كه ناصر خسرو به نقل و نقد آراء و عقايد فيلسوف معروف ذكريا رازى مى‌پرازد. در اين اقوال درباره حواس ظاهر و باطن، جسم و اقسام آن، حركت و انواع آن، نفس، هيولى، مكان، زمان، حدوث عالم، اثبات صانع، چگونگى پيوستن نفس به بدن و غيره سخن به ميان آمده است. زاد المسافرين، در زمره متون منثور كهن فارسى است و به جهت روزگار تألیف و روش نگارش، از ديرباز مورد توجه سبک شناسان نثر فارسى بوده است. زادالمسافرين سرشار از واژه‌هاى نادر و كهن فارسى است و افزون بر آن، برابر نهاده‌هاى فارسى ارزشمندى براى اصطلاحات فلسفى عربى در آن آمده كه سخت در خور توجه است. زادالمسافرين به سبب محتواى كلامى فلسفى و زبان ويژه و كهن، متنى آسان نيست. همين موضوع موجب شده كه دست نوشته‌هاى بر جاى مانده از آن، آكنده از اغلاط و تصحيفات باشد، جداى از آن كه نسخه‌هاى اصيل و كهن آن بس اندك است. نسخه شماره 4911 در كتابخانه مركزى دانشگاه تهران. اين نسخه كهن‌ترين دست نوشت زاد المسافر است كه تاكنون شناسايى گرديده و شيوه نگارش آن كهنه مى‌نمايد؛ ولى از آنجا كه انجام آن افتاده است، تاريخ كتابت و كاتب آن دانسته نيست. فهرست‌گر نسخه- استاد فقيد محمّد تقى دانش پژوه- آن را از قرن 9 و 10 دانسته است. پس از نسخه‌اى كه شرح آن گذشت، دو دست‌نوشت بى‌تاريخ ديگر قديم‌ترين نسخه‌هاى بازمانده از زاد المسافراند كه نسبت به ديگر نسخ از صحّت و اصالت بيشترى برخوردارند: نسخه شماره 79. d. 2669 در كتابخانه بادليان دانشگاه آكسفورد (تاريخ كتابت: قرن 10- 11). نسخه شماره 216 در كتابخانه مدرسه شاهى كمبريج (تاريخ كتابت: قرن 11- 12). سيد محمد عمادى حائرى، پس از نسخه شناسى تطبيقى زادالمسافرين و برگزيدن كهن‌ترين، اصيل‌ترين و صحيح‌ترين نسخه‌ها، با تامل در مفاهيم كلامى فلسفى اسماعيلى از سويى و دقت‌هاى واژه‌پژوهانه و سبک شناسانه از ديگر سو، به تصحيح انتقادى اين اثر پرداخته و براى نخستين بار متنى صحيح و اصيل از آن عرضه كرده است. او همچنين تعليقاتى پيرامون اثبات متن و ضبط نسخه‌ها، بر متن ويراسته خود افزوده است. نسخه حاضر در برنامه با تصحيح و تحقيق سيد محمد عمادى حائرى، در قطع وزيرى با جلد گالينگور در 511 صفحه براى بار نخست در سال 1384ش توسط مركز نشر ميراث مكتوب، تهران منتشر شده است.