جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مسلمانی در جستجوی ناکجا آباد ( زندگی‌نامه سیاسی علی شریعتی) نوشته علی رهنما که در سال دوهزار توسط انتشارات ای بی توریس به زبان انگلیسی در سال ۲۰۰۰ منتشر شده بود، به چاپ سوم رسید. ترجمه فارسی این اثر کمی پس از چاپ آن به زبان انگلیسی توسط انتشارات گام نو در ایران انتشار یافت که تا کنون به چاپ پنجم رسیده است. علی رهنما ، مورخ جامعه شناس ، اقتصاددان و استاد اقتصاد و مدیر دوره کارشناسی ارشد مطالعات اسلام و خاورمیانه در دانشگاه آمریکایی پاریس به چاپ دوم این کتاب مقدمه ای جدید و مبسوط را افزوده است . این کتاب در طی سالهای اخیر به زبان‌های ترکی استانبولی، مالایی و روسی و به تازگی به زبان عربی ترجمه شده است . نویسنده به منظور نگارش زندگی‌نامه سیاسی شریعتی به بررسی شرایط فرهنگی، اجتماعی و سیاسی ایران در زمان حیات وی که دوران حساس تغییر و تحول را سپری می‌کند، می‌پردازد و جامعه ایرانی را در صف‌بندیهای جدیدی به نمایش می‌گذارد . در یک سو مدافعان سنت را قرار می‌دهد و در سوی دیگر مدافعان مدرنیته. هر دو گروه به یک اندازه در اعتقادات خود سرسخت و انعطاف‌ناپذیر می نمایند . در این میان تعداد اندکی از روشنفکران ــ گروه سومی می‌کوشیدند میان این دو پیوند برقرار کنند در حالی که در برزخ تردید قرار داشتند. شریعتی از جمله این روشنفکران است. به باور نویسنده روش شریعتی همواره و به طور مستمر مورد آزمایش قرار دادن باورها و معتقدات‌اش بود، این روش باعث شده که وی در فعالیت‌های سیاسی و نیز رهیافت‌های آرمان‌هایش خود از تجربیات آزمایش و خطا سود جوید. نویسنده مسیر زندگی شریعتی را در زمان سفر به اروپا به کمک تجربه فرهنگی و شک‌اندیشی و تردید وی که به او جسارت پرسشگری می‌بخشید و نیز استقبال از افکار جدید، نقطه عطفی می‌داند در انتخاب روش مناسب جهت رهیافت‌های دستیابی به آرمان و نیز فعالیت‌های سیاسی. بدین وسیله وی از تعالیم ترکیبی سود جست و معجونی از پارادایم‌های گوناگون را خلق کرد که می‌توانست در قلب‌ مخاطبین‌اش رسوخ کند. سخنرانی‌های مسحور کننده‌ی سیاسی شریعتی انعکاس نظام سیاسی، اقتصادی و مذهبی زمانه‌اش بود که از آن رنج می‌برد. این کتاب کامل‌ترین زندگی‌نامه‌ای است که تا کنون برای شریعتی نوشته شده است و شامل ۲۳ فصل است تحت عناوین: ۱- محیط سیاسی و مذهبی: حزب توده – جربان کسروی ۲- محمدتقی شریعتی: پدر و استاد: کانون نشر حقایق اسلامی – کانون و نهضت ملی شدن نفت – تاثیر کانون ۳- نهضت خداپرستان سوسیالیست: انشعاب – یک ایدئولوژی ساده ۴- از کودکی تا نوجوانی: دوره‌ی ابتدایی – دوره‌ی دبیرستان – کودکی بزرگسال – روحیات منتاقض – علی و کتاب‌هایش ۵- روشنفکر و فعال سیاسی جوان: جمعیت آزادی مردم ایران – مبارز سیاسی – ترجمه‌ها – مکتب واسطه‌ی اسلام – خراسان ۶- سال‌های دانشگاه: سرخوردگی از فعالیت سیاسی – روزنه‌ها، دوستان و اساتید جدید – ستایشگر شعر نو – زندان، ازدواج و پایان دوره‌ی دانشگاه ۷- پاریس: مشاهده، درون‌نگری و سازگاری – گرایش دوباره به سیاست و تندروی ( ۱۳۳۹-۱۳۴۳/۱۹۶۰-۱۹۶۴) ۸- نگاه به آینده: قلم – فعالیت‌های اجتماعی، سیاسی – مرگ مادر علی – ایران آزاد – کنگره‌ی لوزان ۹- تحصیل در پاریس: تحصیلات رسمی – چشمه‌ی جوشان دانش – لویی ماسینیون – گورویچ – برک – سارتر – تلفیق میان نظریات – بدیل اسلامی ۱۰- بازگشت به خانه: سلمان پاک – راهنمای خراسان – استخدام در دانشگاه مشهد ۱۱- زمزمه‌های عرفانی: انزوای شریعتی – نیاز به خدا – عرفان شریعتی – تجربه‌های عرفانی – فنا و بقاء فی الله – عرفان و سیاست ۱۲- ذهن خیال‌پرداز: شریعتی، شمع، شاندل – شاندل و شاپل – شریعتی و سولانژ – مرگ و رستاخیز سولانژ – سه اپیزود از یک ذهن خیال‌پرداز ۱۳- در دانشگاه مشهد: ژاکوبن‌ها – احضار ارواح – حمایت از فعالیت‌های فرهنگی – کار در گروه امداد – یک سرگرمی: شریعتی و جلال آل‌احمد ۱۴- مخاطبان و گفتمان شریعتی در دانشگاه مشهد: اسلام‌شناسی – روشنفکران چپ و شریعتی – چپ انقلابی و شریعتی – واکنش‌های تشکیلات مذهبی ۱۵- بازی موش و گربه: بازجویی‌ها – ممنوعیت از سخنرانی – ذهنی در بند ۱۶- حسینیه‌ی ارشاد: نخستین مرحله – مرحله دوم – ماجرای حجازی – نخستین حضور شریعتی در ارشاد – بازگشت به ارشاد ۱۷- ارشاد: سنت‌شکن مزاحم – نبرد برای ارشاد – بازگشت غیرمنتظره ۱۸- دوران بازگشت: جنبش نوپای چریکی در ایران – ارشاد شریعتی – مخالفت روحانیت با شریعتی – انتقادات مصدقی‌ها – سرزنش‌های انقلابیون ۱۹- کلمه: سخنرانی‌های آموزشی: تاریخ و شناخت ادیان – یک ایدئولوژی رادیکال اسلامی ۲۰- گفتمان ستیزه‌جویانه: خرابکاری مذهبی – خرابکاری سیاسی – شیعه حزب تمام ۲۱- تربیت شهدا – ارشاد: پرورشگاه انقلابیون – تعطیلی ارشاد ۲۲- زندان: زندان کمیته – یک روز تازه – آزادی و سردرگمی – تجدیدنظرطلبی: از روی جبر یا اختیار؟ ۲۳- پرده‌ی آخر: خردورزی یا تندروی؟ – هجرت و مرگ – مؤخره

محور این مقاله، بررسى تفصیلى یک سند عثمانى است که هم‏اکنون در موزه توپقاپى سراى استانبول نگهدارى مى‏شود. این سند راجع به تحولات دو سال نخست پادشاهى طهماسب اول است که طى آن، اختلافات و دشمنى‏هاى نهفته میان نخبگان قزلباش علنى شد. در مرحله آغازینِ این دوره آشوب داخلى، جناحى از قزلباشان، به رهبرى کپک سلطان، به‏واسطه اقدامات دیوسلطان، حامل واقعى قدرت اجرایى در دربار، و متحدان او که با هدف کاستن از نفوذ واهمیت بزرگ‏ترین واحد قبیله‏اى ایران اوایل عصر صفوى، یعنى استاجلوها صورت مى‏گرفت، در معرض چالش قرار گرفتند. به این ترتیب، وقوع جنگ اجتناب‏ناپذیر شد. دیوسلطان، علاوه بر روملوها و شاه طهماسب که بازیچه‏اى بیش در دستان او نبود، توانست حمایت دو اتحادیه بزرگ قبیله‏اى، تکلّوها و شاملوها را جلب کند، در حالى که کپک سلطان مجبور شده بود به پشتیبانى متحدان هم قبیله خود بسنده کند. هر چند دیوسلطان پس از چهار نوبت جنگ پیاپى در آذربایجان و گیلان، توانست جان سالم از منازعه بیرون برد، مدت استیلاى او کوتاه بود، زیرا توسط رقباى تکلّوى خود که حکم قتل او را از شاه دریافت کرده بودند، کشته شد. سند مورد مطالعه در این مقاله، گوشه‏هایى از اعترافات یکى از حاضران در مراحل آغازین منازعه است؛ فردى به نام سید محمد بن ناصر کمونه که پس از جنگیدن با کپک سلطان علیه دیوسلطان مجبور شده بود به خاک عثمانى پناه برد. او پس از دست‏گیرى توسط خسرو پاشا، والى دیاربکر و رهبر و بنیان‏گذار تشکیلات جاسوسى عثمانیان در مرزهاى ایران، روایت خود را از اتفاقات پیش آمده در قلمرو شاه گزارش کرد. علاوه بر تذکره منسوب به شاه طهماسب که در آن کوشش شده است روایتى کاملاً حساب شده از منازعه توسط یکى از حاضران در آن ارائه شود، این سند تا جایى که مى‏دانیم، دومین منبع اطلاعاتى مستقیم در مورد هویت و مناصب امراى قزلباشى است که در میدان جنگ حضور داشتند.