جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از روش‌های کارآمد در سنجش ارزش یک اثر علمی، بررسی میزان تأثیرپذیری آثار پسین از آن است. این تأثیرپذیری هم به جهت شخصیت مؤلف و هم به جهت محتوای تألیف قابل‌پیگیری است. منهاج‏البراعه فی شرح نهج‏البلاغه اثر قطب‏الدین راوندی، شرحی کهن و روشمند است و از مهم‏ترین شروح نهج‏‏البلاغه محسوب می‌شود. مطالعه شروحی که پس‌ازاین شرح نگاشته شده است روشن می‌سازد که جایگاه علمی مؤلف و تألیف، بر شارحان پسین نهج‏البلاغه تأثیر فراوانی داشته است. ازجمله شروحی که این تأثیرپذیری در آن بسامد بالایی داشته است، شرح نهج‏البلاغه ابن ابی‏الحدید معتزلی است که ضمن تأثیرپذیری از شخصیت علمی قطب‏الدین راوندی، از روش و محتوای شرح‌نگاری وی نیز متأثّر بوده است. این تأثیرپذیری به دو گونه تائید آرای راوندی و نقد نظرات وی در شرح ابن ابی‏الحدید انعکاس یافته و بیشتر در دامنه موضوعاتی نظیر ادبی، تاریخی و تحلیلی ظهور داشته است. اصلی‏ترین زمینه‏های رویکرد انتقادی شارح معتزلی نیز روحیه نقدگرایی در عصر شارح، مذهب و باورهای کلامی وی و نیز تخصص و توانایی علمی او بوده است.

زید بن وهب جهنی (84 ه‍) یکی از اصحاب امام علی (ع) و از نخستین گردآورندگان خطب حضرت بود که اثری با عنوان «خطب امیرالمومنین علی المنابر فی الجمع و الاعیاد و غیرها» تالیف کرد. این کتاب که از کهن ترین مصادر نهج البلاغه نیز به شمار می رود، تا زمان شیخ طوسی (460 ه‍) وجود داشت و مورد استفاده نویسندگان اسلامی قرار می گرفت، لکن پس از قرن پنجم هجری همچون بسیاری از میراث مکتوب اسلامی دستخوش حوادث قرار گرفت و از بین رفت. از این رو، بازشناسی این اثر کهن که از نخستین مواریث حدیثی شیعه به حساب می آید، از موضوعات در خور توجهی است که این تحقیق عهده دار آن است. بررسی ابعاد شخصیتی زید بن وهب و نیز تحلیل کتابشناختی کتاب وی از موضوعاتی است که در این مقاله به بحث گذاشته شده است.

بیعت مردم با امام علی (ع)، یکی از صحنه های کم نظیر تاریخ است که در حیات سیاسی اسلام نقش مهمی داشت. اشتیاق بی سابقه مردم برای بیعت با امام علی (ع)، از یک سو و اعلان نصرت و حمایت اصحاب از سوی دیگر، همه چیز را برای یک بیعت فراگیر و پر شور آماده ساخته بود. لکن برخلاف انتظار، امام علی (ع) در نخستین عکس العمل خود، ضمن ایراد جملاتی، از قبول خلافت امتناع ورزید و آن را نپذیرفت. این سخن که در کلام 92 نهج البلاغه گزارش شده است، حرف و حدیث های فراوانی را به دنبال داشت و سوالات دوست و دشمن را نسبت به این موضع امام علی (ع) بر انگیخت. مقاله حاضر کوشیده است تا با بررسی سندی و متنی این کلام، اولا درستی انتساب این کلام به امام علی (ع) را به اثبات برساند و ثانیا با ارائه تحلیلی شایسته، حکمت این امتناع امام علی (ع) را بیان نماید.

انسان در سیر تکامل خود با موانع و لغزش‏هایی از طرف شیطان رجیم مواجه است که از آن‏ها به دام‏های شیطان تعبیر می‌کنیم چرا که خود او قسم یاد کرده است با دام‏های رنگینش، انسان را از مسیر صحیح منحرف ساخته و مانع کمال و سعادت او شود. در کلام امام علی? دام‏های شیطان در ابعاد مختلف مورد بررسی قرار گرفته است. از منظر آموزه‌های دینی به ویژه امام علی? شیطان که دشمن اصلی انسان است، دارای دام‏های فراوانی است و هر کسی را به نوعی می‌فریبد و به گمراهی می‌کشاند.

رفتار معصومان:، در اندیشه شیعی، هم‌چون گفتار ایشان، یکی از اجزای تشکیل دهندۀ سنت است که نقش مهمی در فهم و تفسیر آموزه‌های قرآنی‌ دارد. با این همه، به دلیل عدم شناخت ابعاد مختلف کارآمدی این مؤلفۀ حدیثی، حضور این بخش از سنت در تفاسیر امامیه کم رنگ به نظر می‌رسد و میزان استناد به آن کم برگ است. این پژوهش می‌کوشد تا با بررسی تطبیقی میان دو تفسیر اجتهادی معاصر امامیه، یعنی‌ المیزان و من‌ وحی القرآن، کارکردهای استناد به رفتار نبوی6 در حوزه تفسیر را کشف کرده، و زمینه بهره‌گیری‌ بیشتر قرآن پژوهان را از این دسته روایات تفسیری‌ فراهم آورد. برآیند مطالعه انجام گرفته نشان می‌دهد که از مجموعِ استنادات دو تفسیر یاد شده به رفتار نبوی6، کارکردهایی چون: استشهاد، استدلال و انتقاد در دو دامنۀ تفسیر و تبیین قابل برداشت است.

این نوشتار، پژوهشی است درباره «طبقه‌بندی مفاهیم دینی در نامه‌های سیاسی امیرمومنان حضرت علی(ع)» که ابعاد و جوانب موضوع را مورد بررسی قرار می‌دهد. از آنجا که دین عبارت است از مجموعه‌ای از قوانین الهی که شامل مسائل عقیدتی، اخلاقی و رفتاری می‌باشد، لذا به استخراج و اثبات و تحلیل مفاهیم دینی در گفتارهای سیاسی آن حضرت در سه حوزه اعتقادی، اخلاقی و رفتاری پرداخته می‌شود.بر اساس نتایج این پژوهش، مهم‌ترین مفاهیم دینی در حوزه مسائل اعتقادی عبارتند از: اثبات وحدانیت ذات خدواند، اهتمام و توجه به کتاب‌الله، توصیه به حفظ دین خدا، توجه دادن مردم به توحید افعالی، توجه به فرائض الهی، وجوب اطاعت از رسول خدا(ص)، اثبات اصل امامت و علل نیاز به امام، توجه به جهان آخرت و حوادث روز قیامت.و در حوزه مسائل اخلاقی عبارتند از: رعایت آداب اجتماعی، لزوم مشورت در انجام کارها، تواضع و فروتنی، قدردانی از کارگزار خود، یاری نمودن حق، توصیه به تقوا در نهان و آشکار، موعظه‌های اخلاقی، انذار به گذرا بودن دنیا، صبر بر بلاها، توصیه به شناخت جایگاه خویشتن، توصیه به عمل صالح و پرهیز از ظلم و ستم و گناه.و در حوزه مسائل رفتاری عبارتند از: اجرای امر به معروف و نهی از منکر در سطح جامعه، اقامه نماز و حج در جامعه اسلامی، تشویق به جهاد فی سبیل الله، یادآوری و برشمردن حقوق کارگزاران بر حاکم، و حقوق حاکم بر کارگزاران، جایز شمردن تقیّه در موارد لزوم، وجوب گرفتن زکات(خراج) و شرایط اخذ کننده آن.مهم‌ترین کارکرد این مفاهیم در عرصه سیاست و اجتماع عبارتند از: برخورداری حکومت از حمایت مردم و ایجاد تعلّق خاطر مردم به حاکمیت، رشد دینی و فکری کارگزاران حکومت، حفظ سلامت نظام سیاسی و حفظ کارگزاران از انحراف و سوء استفاده از موقعیت، حفظ نیروهای وفادار و ارزشی، بالا بردن اعتماد به نفس متولّیان حکومت، ارائه الگوی عالی سیاستمداری، حفظ وحدت امت، جریان صحیح دستورات دین در عرصه اجتماع و افزایش حسّ مسئولیت‌پذیری.هدف از این رساله، بیان اهتمام امیر مومنان(ع) به گسترش مفاهیم دینی در سطح جامعه حتی در سطوح سیاسی و اداری کشور است.واژگان کلیدی: طبقه‌بندی، دین، سیاست، مفاهیم دینی، نامه‌های سیاسی، امیر‌المومنین(ع).