جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اباضیه از جریان‌های کلامی انشعاب‌یافته از خوارج است که تا عصر حاضر در جهان اسلام ظهور و بروز داشته و از نظر کلامی و فقهی، جریانی مستقل به شمار می‌رود.‌‌ در دوره‌ی معاصر وضعیت این جریان فکری در ابعاد مختلف بر بسیاری پوشیده است و غالباً شناخت‌ها دراین‏باره مبتنی بر کتاب‌های کلامی کهن بوده که به‏جز در مواردی، از ارزش چندانی برخوردار نیست. نوشتار حاضر می‌کوشد با کاوش در منابع جدید و معاصر اباضی، اعم از مکتوبات و رسانه‌های مجازی مربوط به اباضیان، دورنمایی از اوضاع عقیدتی،‌ اجتماعی، فرهنگی، ‌سیاسی و جغرافیایی همچنین رابطه‌ی آنها با مذاهب دیگر را تصویر نماید. اباضیه به عنوان نسخه‌ی اعتدال‌یافته‌ی خوارج،‌ در بسیاری مسائل عقیدتی و سیاسی، رویکردی عقلانی‌تر و متفاوت با خوارج نخستین اختیار نموده‌اند. اباضیان که امروزه بیشتر در کشور عمان و نیز شمال و شرق افریقا حضور دارند،‌ افزون بر بهره‌گیری از رسانه‌های نوین چون اینترنت و داشتن نظام ترویج اندیشه «العزّابه» در شمال افریقا، ‌فعالیت‌های اجتماعی، تبلیغی و سیاسی قابل‌توجهی در این مناطق، به‏ویژه در عمان داشته و با دیگرمسلمانان، اعم از شیعه و سنی تعامل مناسبی دارند. جریان کلامی اباضیه را هم می‌توان به دو جریان عمان و الجزائر تقسیم کرد که دومین گروه، گرایش‌های سلفی دارد.

در ابتدا باید دانست که بیشتر مسلمانان جهان نسبت به اهل‌بیت و امامان دوازده‌گانه علیهم‌السلام محبت و ارادت ویژه‌ای دارند؛ اما در این میان، جریانی در میان اهل‌سنت وجود دارد که افزون بر آن، برای تمام امامان شیعه علیهم‌السلام گونه‌ای از امامت قائل‌اند. از پیروان این جریان فکری که کمتر از آن سخن گفته شده و پرداختن تفصیلی بدان جستاری نو به شمار می‌رود، تعبیر به «سنیان دوازده‌امامی» می‌گردد. اثر «جریان‌شناسی سنیان دوازده امامی» در خلال چهار فصل، در پی شناخت جریان سنی‌گری دوازده‌امامی، به واسطه‌ی بررسی شخصیت‌ها، شاخصه‌ها و بسترهای ظهور بوده و در این راه، روش توصیفی- تحلیلی را برگزیده است. با بررسی سیر تاریخی این اندیشه روشن می‌شود که بیشتر افراد برجسته‌ی جریان مزبور متعلق به یکی از طریقت‌های صوفیه‌اند؛ لذا تعابیری چون امامت و عصمت از سوی آن‌ها را باید مطابق با رویکرد صوفیانه‌شان تفسیر کرد. سنی‌گری دوازده‌امامی که از قرن ششم و هفتم به بعد رشد نمود، در قرن نهم و دهم دارای بیشترین شخصیت‌های برجسته است. معتقدان به این اندیشه‌ی معتدل اسلامی که بیشتر عارف یا مورخ بوده‌اند، از میان مذاهب فقهی حنفی و شافعی و در موارد نادری، مالکی برخاسته و از نظر جغرافیایی در مناطقی چون خراسان، حجاز، دمشق، تبریز، مصر و شبه قاره‌ی هند حضور داشته‌اند. این افراد در مواردی چون اعتقاد هم‌زمان به خلفای سه‌گانه و امامت دوازده‌ امام علیهم‌السلام، نقل فضائل و سیره‌ی امامان و ... با یکدیگر اشتراک دارند. جریان فکری تصوف و ابراز ارادت‌ها و محبت‌های بزرگان اهل‌سنت مانند امامان فقهی چهارگانه‌ی اهل‌سنت از زمینه‌های اصلی ظهور سنیان دوازده‌امامی به شمار می‌رود.

سنی‌گری دوازده‌امامی، از جمله جریان‌های فکری معتدل اسلامی به شمار می‌رود که همۀ امامان دوازده‌گانۀ شیعه( را به عنوان امام خویش پذیرفته‌اند. دیدگاه این جریان دربارۀ مسئلۀ مهدویت امام دوازدهم و موعود آخرالزمان بودن ایشان، امری است که شاید در نگاه نخست پذیرفته تلقی شود؛ اما واقعیت آن است که سنیان دوازده‌امامی بر سر آن اتفاق نداشته و قائل به دو دیدگاه متفاوت شده‌اند.نوشتار حاضر درصدد است در کاوشی نو، با بررسی توصیفی _ تحلیلی دیدگاه‌های سنیان دوازده‌امامی برجسته، دیدگاه‌های آنان را دربارۀ حضرت حجت بن الحسن( و مهدویت ایشان تبیین کند. بررسی این مسئله، افزون بر یاری‌رساندن به شناخت جایگاه امام مهدی( در میان جریانی اعتدالی در جهان اسلام با ماهیتی سنی، دروازه‌ای جدید به روی طرفداران تقریب میان مذاهب اسلامی و نزدیکی میان اهل‌سنت و تشیع خواهد گشود. کاوش در اندیشه‌های مهدوی سنیان دوازده‌امامی، نشان از آن دارد که همگی امامت ایشان را می‌پذیرند، اما در تطبیق موعود آخرالزمان بر حضرت، میان آنان دودستگی وجود دارد. گفتنی است موعود ندانستن امام دوازدهم شیعیان از سوی برخی از سنیان دوازده‌امامی، از نیکی، احترام و عظمت ایشان نزد آنان نکاسته است.

سنّی دوازده امامی، بر کسی اطلاق می شود که هم زمان با اعتقاد به خلفای سه گانه اهل سنّت و ماهیت سنّی گری، با خطاب نمودن تمام امامان دوازده گانه شیعه(ع) به عنوان امام، معتقد به گونه ای از امامت برای آنان باشد. در قرون متمادی، شخصیت های مختلفی در جهان تسنن با این باور وجود داشته اند. از جمله افرادی که اندیشه هایی نزدیک به سنّیان دوازده امامی دارد، رکن الدین ابوالمکارم احمدبن محمد بیابانکی، معروف به علاء الدوله سمنانی، از عارفان بزرگ قرن هفتم و هشتم هجری است که مذهبش از سویی با توجه به گرایش ها و تمایلات شیعی وی و اظهار ارادت های فراوانش به اهل بیت(ع)، و از دیگر سو با عنایت به قراین سنّی گری او، همواره مورد ابهام برخی محققان بوده است. نوشتار پیش رو، می کوشد تا با رویکردی توصیفی تحلیلی، پس از بررسی و نقد قراین تشیع سمنانی، مذهب او را تعیین نموده و شاخصه های سنّیان دوازده امامی را نسبت به او بیازماید. نگارنده با مطابقت این شاخصه ها بر پیر سمنان، وی را یکی از سنّیان دوازده امامی به شمار می آورد.

چکیده مقاله: مسئله «مهدویت» از مسائلی است که تمام مسلمانان به گونه‌ای آن را پذیرفته‌اند. فرقه‌ وهابیت نیز همانند دیگر مذاهب اسلامی بنا بر روایاتی که آنها را متواتر می‌دانند، اصل مهدویت، عدالت‌گستری مهدی موعود و خروج او در آخرالزمان را باور دارند. «عبدالعزیز بن‌باز» نیز به عنوان یکی از شخصیت‌های مهم وهابی معاصر، نظراتی هرچند پراکنده در باب مهدویت ارائه نموده است. نوشتار پیش‌رو کوششی توصیفی‌ـ‌تحلیلی برای بررسی دیدگاه وهابیان، به ویژه عبدالعزیز بن‌باز راجع به مهدی موعود است. بن‌باز اخبار دلالت‌کننده بر اصل مهدویت را متواتر شمرده و منکر مهدویت را نیز کافر می‌داند. وی ویژگی‌هایی چون هم‌نامیِ پدر مهدی با رسول خدا, از اهل‌بیت بودن، حسنی بودن، عدالت گستری، حکومت کردن بر مبنای شرع مطهر، هم‌زمانی با ظهور عیسی} و ... را برای مهدی آخرالزمان برمی‌شمرد، اما نقدهایی جدی نیز بر دیدگاه او وارد است که نگارنده تلاش نموده در نقد دیدگاه وی بیشتر به منابع مورد پذیرش وهابیان رجوع نماید.