جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

از میان عوامل گوناگون تاثیرگذار در پیدایش فرقه های مذهبی، عاملی که به سهم خود تاثیر چشمگیری در این راستا ایفا کرده است، منع تدوین سنت نبوی است. در این نوشتار برآنیم تلاش دستگاه خلافت در صدر اسلام را در جهت منع تدوین حدیث و انگیزه های حاکمان وقت از این امر را بررسی کرده، به طور مختصر آثار زیانباری را که این مسئله در جامعه اسلامی به بار آورد، مطرح کنیم.یکی از این آثار، مطرح شدن افراد یهودی الاصل همچون کعب الاحبار و وهب بن منبه در جامعه اسلامی و تصاحب کرسی بیان معارف و تفسیر قرآن از ناحیه آنان بود. چرا که به دنبال منع تدوین حدیث و ایجاد محدودیت هایی در نقل حدیث برای صحابی بزرگواری همچون ابوذر، ابن مسعود و امثال اینان، توجه خلفا به افرادی همچون کعب و وهب بن منبه جلب شده، زمینه برای تحریف تفسیر آیات قرآن توسط آنان فراهم شد. بعدها در اواخر سده اول که منع تدوین حدیث برداشته شد، سیل روایات که بسیاری از آنها از اصل و اساسی هم برخوردار نبودند، با انگیزه های گوناگون روانه جامعه اسلامی شد و در کتاب ها ثبت گردید؛ به گونه ای که هر کس عقیده ای مطرح می کرد یا فرقه ای می ساخت، می توانست برای تثبیت آن به برخی از این احادیث استناد جوید.

یکی از وجوه عقلی متعدد که اندیشمندان اسلامی در راه اثبات توحید از آن بهره برده­اند برهان تمانع است. برهانی که با الهام از آیات شریفه قرآن به ویژه آیه شریفه >لَوْ کَانَ فِیهِمَا آلِهَةٌ إِلَّا اللَّهُ لَفَسَدَتَا< مطرح شده و با تقریرهای گوناگونی ارائه شده‌است. در این نوشتار پیشینه، حوزه کاربرد، مبانی و تقریرهای مختلف برهان و اشکالات مطرح شده بر این تقریرها بررسی شده و توحید در خالقیت و ربوبیت اعم از ربوبیت تکوینی و تشریعی با آن اثیات می­شود. بر این نکته تأکید شده که برهان تمانع به صورت اختلاف و ناسازگاری آلهه متعدده اختصاص نداشته، فرض توافق آلهه متعدده در خلق و تدبیر را نیز شامل می­شود از‌این رو برهان را بر اساس تعدد ‌قدرت‌ها و تعدد اراده‌های متوافق و تمانع اراده‌ها تبیین نموده‌ایم. تالی فاسدهای منتج از این برهان که به خاطر پرهیز از این لوازم فاسده توحید اثبات می‌شود، در برخی از تقریرها عدم تکون عالم و در برخی از تقریرها بی‌نظمی و ناهماهنگی بین موجودات عالم است. در بخش پایانی مقاله نگاهی مختصر به آیه لو کان فیهما آلهة الا الله لفسدتا و آیات مشابه آن که منشأ قرآنی برهان تمانع است انداخته شده‌است و از نظریه برهانی بودن استدلال مستفاد از آیات دفاع شده‌است.

نوشتار حاضر، درصدد بررسی جایگاه دانش منطق در میان دیگر دانش‌هاست. از آنجا که بررسی تمایز علوم و تقسیم‌های علم نقش بسزایی در روشن شدن مسئلة مورد بحث دارد، در آغاز، بحث مختصری در بارة دو نکتة مزبور مطرح کرده، سپس به اثبات ابزاری بودن منطق می‌پردازیم. بدین امر نیز توجه داده می‌شود که در باب منطق دو دیدگاه می‌توان داشت: یکی نگاه فی‌نفسه، و دیگری در قیاس با دیگر علوم، که غرض اصلی از علم منطق جهت دوم است. ازهمین دیدگاه است که منطق، دانشی ابزاری به شمار آمده که همة دانش‌ها بدان نیازمندند. در بخش پایانیِ مقاله، معنای ابزاری بودن منطق بررسی شده و روشن می‌شود که منطق ضمانت صحت فکر، از نظر صورت و ماده را بر عهده دارد. ولی در منطق، بحث از مادة فکر، به طور کلی صورت می‌گیرد و این علم به مواد خاص و جزئی که در افکار گوناگون به کار می‌رود، نمی‌پردازد.

نوشتار حاضر، درصدد بررسى جایگاه دانش منطق در میان دیگر دانش‌هاست. از آنجا که بررسى تمایز علوم و تقسیم‌هاى علم نقش بسزایى در روشن شدن مسئله مورد بحث دارد، در آغاز، بحث مختصرى در باره دو نکته مزبور مطرح کرده، سپس به اثبات ابزارى بودن منطق مى‌پردازیم. بدین امر نیز توجه داده مى‌شود که در باب منطق دو دیدگاه مى‌توان داشت: یکى نگاه فى‌نفسه، و دیگرى در قیاس با دیگر علوم، که غرض اصلى از علم منطق جهت دوم است. ازهمین دیدگاه است که منطق، دانشى ابزارى به شمار آمده که همه دانش‌ها بدان نیازمندند. در بخش پایانیِ مقاله، معناى ابزارى بودن منطق بررسى شده و روشن مى‌شود که منطق ضمانت صحت فکر، از نظر صورت و ماده را بر عهده دارد. ولى در منطق، بحث از ماده فکر، به طور کلى صورت مى‌گیرد و این علم به مواد خاص و جزئى که در افکار گوناگون به کار مى‌رود، نمى‌پردازد.