جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

«راه» از مفاهیم موردتوجه قرآن کریم است که با واژگان گوناگونی مانند «سبیل»، «طریق» و «صراط» در آیات آمده است. در زبان فارسی همه این واژگان به معنای راه‌اند، اما در قرآن کریم و نوشته‌های مفسران صوفی شباهت‌ها و تفاوت‌هایی با یکدیگر دارند. از آنجا که به مفهوم صراط در مقاله‌ای مستقل پرداخته‌ایم، در پژوهش حاضر به مفهوم «سبیل» و «طریق» و برخی مفاهیم کم کاربردتر از راه در آیات قرآن پرداخته شده است. مسأله پژوهش حاضر یافتن مفهوم راه و وجوه معنایی دو واژه مذکور و مصادیق آنها در آیات قرآن و تفسیر و تأویل آنها از تفاسیر عرفانی پنج عارف پیش از ابن عربی در بحثی تبیینی - تطبیقی است. نتایج حاصل از پژوهش حاضر با تبیین و مقایسه این مفاهیم از دیدگاه تفاسیر عرفانی یاد شده؛ اشتراکات و تفاوتهای آنها و مصادیق شان را منکشف می‌سازد.

اخلاق جهانی، گرایشی در اخلاق اجتماعی است که «مشترکات اخلاقی» میان ادیان و آیین­ها را شناسایی می­کند و مردمان را به تفاهم و التزام بدان فرا­می­خواند. واقعیت­ها و چالش­های دنیای معاصر، اخلاق جهانی را ضرورتی اجتناب­ناپذیر ساخته و از همین روی، نمایندگان ادیان جهان در سال 1993، بیانیة اخلاق جهانی را به تصویب رسانده­اند. مشترکات اخلاقی از دو طریق استقرایی و برهانی قابل شناسایی­اند. رویکرد استقرایی، ناظر به مطالعه مکاتب و آیین­های اخلاقی و جست­­جوی موردی مشترکات اخلاقی است و چون سوگیری به نفع مکتب خاص ندارد، همه­پذیرتر است، اما با انتقاداتی چون غیریقینی بودن، عدم تبیین روابط علّی پدیده­های اخلاقی، و ندادن راه حل در تزاحمات اخلاقی مواجه است. رویکرد برهانی، بر نظریه فطرت مبتنی است و با مطالعه مقتضیات فطری، فضایل اخلاقی عمومی و فراگیر را شناسایی می­کند. رویکرد برهانی، علی­رغم ارزش معرفت­شناسانه و عرضه نتیجة یقینی، فاقد وصف همه­پذیری است؛ زیرا غیرواقع گرایان اخلاقی و نیز منکران فطرت، این رویکرد را نمی­پذیرند. اخلاق جهانی لازم دارد هردو رویکرد را دنبال کند که جبران کنندة ضعف یک­دیگرند.

توجه به جایگاه امام علی به عنوان حاکم اسلامی و جایگاه اخلاقی ایشان به عنوان امامِ تربیت یافته در دامان پیامبر، بررسی جایگاه اخلاق در حکومت علوی را تقویت می‌نماید. تحلیل محتوا روشی است که این اثر به کار بسته و نامه‌های امام علی× به معاویه را به منظور استخراج اصول راهبردی اخلاق حرفه‌ای در مدیریت علوی، مورد تحلیل قرار داده است. اصول پاسخگویی، هوشمندی، یقین کامل، ضابطه‌مندی، مصلحت‌سنجی و شخصیت پایدار از این گزاره‌ها استخراج گردیده است. حجم غالب گزاره‌های اخلاقی، ناظر به کاربست اصول راهبردی پاسخگویی و هوشمندی است که هر کدام با فراوانی 25% بیشترین بسامد را داشته‌اند. آمار بالای گزاره‌های اخلاقی این نامه‌ها، گویای محوریت اخلاق در حکومت علوی و مواجهه ایشان با مخالفان است. همچنین، برآیند تحلیل کیفی گزاره‌های اخلاقی، ارائه تصویری از یک حکومت، ضابطه‌مند، پیش‌بینی‌پذیر و اخلاق‌محور است که حتی در مواجهه با معاویه، از اصول اخلاقی و مدیریتی خویش تخطی نمی‌کند.

نقشی که معنویت در حل بحران زیست‌محیطی ایفا می‌کند، یکی از مهم‌ترین مسائلی است که سنت‌گرایان و از جمله سید حسین نصر بر آن تأکید کرده‌اند. پرسش اصلی تحقیق این است که از دیدگاه نصر، معنویت چه نقشی در حل بحران محیط‌ زیست دارد؟ هدف اصلی این پژوهش، تبیین مدعای فوق و پاسخ به آن بوده که با روش تحلیل محتوا در تبیین داده‌ها صورت گرفته است. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که از دیدگاه نصر، بحران ارتباط انسان و طبیعت در غرب، محصول عقل‌گرایی، علم‌گرایی محض و انسانمداری مطلق است. برای حل این بحران، چاره‌ای جز رجوع به دین، معنویت و تدوین اصول اخلاقی در چارچوب دین دربارۀ محیط‌ زیست نیست و توجه انسان به خلیفه بودنش از طرف خدا و مسئول بودن در قبال طبیعت، نقش اساسی در حل این بحران دارد.

از مباحث مهم اسلامی که در قرآن کریم بر آن تاکید شده، مسئله مکارم اخلاق است. تا جایی که فلسفه بعثت پیامبران و پیامبر گرامی اسلام نیز تعلیم و تربیت و تزکیه انسان‌ها و متخلق کردن آن‌ها به مکارم اخلاقی ذکر شده است. پیامبر گرامی اسلام به تصریح کلام الهی، الگو و اسوه‌ی انسان‌هاست. بی شک پیروی از آن حضرت سبب سعادت و رستگاری دنیا و آخرت مسلمانان و جامعه اسلامی است و بر همین اساس، شناخت اخلاق آن رسول رحمت بسیار پراهمیت و حیاتی می‌باشد. در زمینه اخلاق فردی و ویژگی‌های بارز آن حضرت می‌توان به نظافت و پاکیزگی، نظم، ساده زیستی، صبر و شجاعت اشاره کرد. و مهم‌ترین ویژگی‌های اخلاق اجتماعی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله خُلق نیکو، شفقت و مهربانی با مردم، حسن سلوک، حلم و بردباری، عفو و گذشت نسبت به مردم می‌باشد. پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله در دوران نبوت خویش با مخالفان مختلفی روبرو بودند؛ از مشرکان و اهل کتاب گرفته تا منافقان به ظاهر مسلمان و مرتدان، که سیره مواجه ایشان با مخالفان؛ با توجه به ابعاد و تأثیرات فرهنگی، اخلاقی و سیاسی است. اصل اولی پیامبر صلی الله علیه وآله در مواجه با مخالفان، مدارا و گذشت بود.از مهم‌ترین عوامل پیشرفت اسلام و جذب دل‌ها به سوی این آیین مقدس، عظمت اخلاقی و سجایای نفسانی ایشان بوده که دوست و دشمن به آن اذعان و اعتراف دارند. خداوند متعال اخلاق پیامبر گرامیش را در قرآن می‌ستاید و می‌فرماید: «وَاِنَک لَعَلی خُلق عظیم». از جمله اخلاق پیامبر صلی الله علیه وآله، حلم و بردباری ایشان است که باعث جذب افراد زیادی به سوی اسلام شد. مانند صلح حدیبیه و همچنین عفو و گذشت پیامبر صلی الله علیه وآله در روز فتح مکه و برخورد مسالمت آمیز ایشان با مشرکان و اهل مکه بود. اخلاق خانوادگی پیامبر صلی الله علیه وآله مانند ساده زیستی در خانه، مدارا و گذشت نسبت به همسران است که می‌تواند برای همه انسان‌ها الگو قرار گیرد. کلید واژه‌ها: اخلاق فردی پیامبر (ص)، اخلاق اجتماعی پیامبر (ص)، اخلاق خانوادگی پیامبر (ص)، سیره مواجه پیامبر (ص) با مخالفان، مکارم اخلاق.

به اتفاق شیعه و سنی پیامبر بزرگوار اسلام، اهل بیت عصمت و طهارت را عِدل و هماهنگ با قرآن معرفی کرده است. هر مسلمانی برای پیمودن راه صحیح، باید شیوه‌ی اهل بیت را که حبل الله المتین هستند در پیش بگیرد تا مبتلا به افراط و تفریط نشود .تعامل امام صادق«ع» در رابطه با عامه‌ی اهل سنت نه تنها با تاکید بر هم زیستی و عدم پرداخت به مسائل تشنج زا و اختلاف انگیز صورت می‌گرفت بلکه رابطه‌ای بسیار نزدیک با عامه‌ی اهل سنت داشته‌اند و حتی در موارد بسیار زیاد به حل و فصل مشکلات آن‌ها می‌پرداختند و چه بسیار مواردی که در مواضع مختلف در ایام حج، به موعظه عمومی و پاسخ به سوالات دینی عموم مردم از جمله عموم اهل سنت می‌پرداختند. امام علیه السلام برخلاف آنچه که در برخی نوشته‌ها آمده، با ائمه و علمای اهل سنت نیز رابطه‌ای نزدیک داشته‌اند؛ به طوری که علمای اهل سنت بدون هیچ گونه مشکلی در کلاس‌های علمی ایشان شرکت می‌کردند و در مواضع مختلف، از امام علیه السلام و اهل بیت پیامبر (ص) به بزرگی یاد می‌کردند. کلمات کلیدی: امام صادق(ع)، تعامل، اهل سنت، ائمه اهل سنت، فرق اهل سنت.

«مسئولیت اخلاقی» از مفاهیم مهمی است که از دیرباز مورد توجه فیلسوفان اخلاق قرار داشته و امروزه با پیشرفت‌های همه جانبه زندگانی بشر و توسعه صنعتی و ورود تکنولوژی‌های مدرن، ضرورت مضاعف یافته است تا ضمن تبیین معنای دقیقی از مسئولیت اخلاقی، لوازم و شرایط آن نیز به درستی بررسی گردد. با توجه به جایگاه والای اخلاقیات در قرآن کریم و کتاب مقدس(انجیل)، بررسی ابعاد «مسئولیت اخلاقی» از دیدگاه این دو کتاب دینی و مقایسه تطبیقی آن، می‌تواند افق روشن‌تری را در مباحث فلسفه اخلاق پیش روی ما بگشاید. گرچه اخلاق و مسئولیت اخلاقی در هر دو کتاب مقدس قرآن و انجیل از معنای مشترکی برخوردارند و در هدف و برخی مبانی اخلاقی، بعضی شرایط و انواع و... نیز موضع واحدی در این دو کتاب اخذ شده است، اما تفاوت هایی در این میان وجود دارد که نشان‌دهنده نگاهی جامع‌ و دقیق‌تر توسط قرآن به مقوله مسئولیت اخلاقی و ریزموضوعات مربوط به آن است. در مبانی اخلاق قرآنی، بر خلاف انجیل، ذات آدمی پاک و مبری از گناه است و اصلاح عقیده مبتنی بر توحید و الگوهای پاکیزه می‌باشد. علم و توانایی از جمله شرایط مسئولیت در اخلاق انجیلی است اما در عین حال، عدم آگاهی موجب رهایی از بازخواست نبوده و برخی دستورهای اخلاقی، موجب تحمیل تکالیف طاقت فرساست در حالی که در قرآن چنین نیست. در تبیین انواع مسئولیت نیز انجیل بر خلاف قرآن، دچار نارسایی است و ضمن عدم جامعیّت در ارائه مفاهیم مسئولیت‌زا، در برخی تکالیف اخلاقی از جمله عفو و بخشش با عدم مراعات جانب اعتدال، موجب جرات بر ظلم و ترویج نوعی بی‌اخلاقی می‌گردد.

انسان به‌عنوان یکی از اجزا و درواقع مهم‌ترین جزء نظام هستی، موجودی است که در حال حرکت در مسیر الهی و گام نهادن در طریق الهی است. این مسیر حرکت انسان دارای مبدأ و مقصدی است. آنچه در پیش روی انسان قرار دارد مقصدی است که غایت سیر او است. همان نقطه‌ای که هر انسانی در پی رسیدن بدان غایت نهایی است و آن غایت را می‌توان "سعادت" نامید. اما اینکه به‌راستی حقیقت این سعادت چیست و چه می‌تواند باشد؟ مسئله‌ای است که هر علمی دربی پاسخگویی به این سؤال مهم است. با توجه به تمام آنچه در این تحقیق بیان داشتیم می‌توان این‌گونه نتیجه گرفت که سعادت نزد ابن عربی و نراقی متفاوت است؛ اما باکمی دقت تمایز این دو مشهود می‌شود به‌عنوان نمونه درروش تمایز این دو نظریه نمایان می‌شود، به‌نحوی‌که آنچه راه رسیدن به سعادت در نزد علم اخلاق و ملامهدی نراقی است در حقیقت نیمه‌راه نزد عرفا و ابن عربی است و علمای اخلاق ابتدای راه عرفا قرار دارند. همچنین تمایز آن‌ها در نوع نگاهشان، بدین نحو که ابن عربی قائل به این است که شناخت صرف فایده‌ای ندارد، بلکه آنچه صحیح و درست است رؤیت و علم حضوری یافتن است. اما اوج این اختلاف و تمایز در مصداق سعادت خودنمایی می‌کند. ملامهدی نراقی سعادت را در عدالت می‌داند، یعنی اگر شخصی عادل باشد بنا بر همان تعریف وی از عدالت این شخص سعادتمند است. ولی ابن عربی سعادت حقیقی را رسیدن انسان به مقام خلیفه‌اللهی می‌داند، یعنی شخص سعادتمند کسی است که خلیفه الهی باشد و شرط رسیدن به این مقام هم داشتن بیشترین تخلق به اخلاق الله و اتصاف به صفات الله است. کلیدواژه: سعادت، غایت، محی‌الدین ابن عربی، ملامهدی نراقی، عرفان اسلامی، اخلاق اسلامی.

شریعت اسلام، دارای باطن و ظاهر است. هدف عرفان اسلامی اینست که انسان‌ها را به سوی باطن و حقیقت دین، هدایت کند. عرفان عملی عهده‌دار این امر مهمّ است و با کمک از آموزه‌های دینی، می‌خواهد سالک را تحت تربیت استاد و مرشد، به مقامات و کمالات عالی برساند. مرحوم آیت‌الله سیّد علی آقا قاضی طباطبایی(ره) یکی از بزرگان عرفان بشمار می روند که دارای سیره و روش سلوکی خاصّی هستند. روش ایشان در تربیت نفس خودشان و دیگر نفوس مستعدّه مبتنی بر معرفت نفس است، و این شیوه مأخوذ از شریعت اسلام است، زیرا که پیامبر اکرم(صلی‌الله علیه و آله) فرمود: "مَن عرَفَ نفسَه فقد عرَف َ ربَّه" (مجلسی، 1403ه.ق، ج2، ص32). آیت‌الله قاضی(ره)، با تکیه بر قرآن و سنّت، روش سلوکی و تربیتی خود را بنانهاده‌اند و موفّق به تربیت شاگردانی شدند که هر کدام در عصر خود، سرآمد بودند و بر آن بوده¬اند که کوچک‌ترین انحرافی از مسیر شریعت نداشته باشند. ایشان برای معرفت نفس، مراقبه و فکر و ذکر را لازم می‌دانستند و دستورالعمل‌هایی در این خصوص ارائه می‌دادند تا سالک بتواند با راهنمایی استادی که خود قبلا این مسیر را پیموده، مراحل و مقامات را یکی پس از دیگری طی کرده و به لقاءالله و مقام توحید برسد.

معنویّت یکی از مهم­ترین بحث­ های امروز در جهان به ویژه غرب است که اصحاب حکمت خالده و سنت­گرایان از جمله سیدحسین نصر نیز تأکید ویژه بر آن دارند. هدف اصلی این پژوهش، تبیین معنویّت از منظر سیدحسین نصر است که با روش تحلیل محتوا در تبیین داده­ها صورت گرفته است. یافته­ های تحقیق نشان می‌دهد ادعاهای نصر مثل وحدت متعالی ادیان، در عین اختلاف ظاهری و اذعان به حقانیت و حجیت همه مسالک معنوی و معنوی نما و رسیدن به معنویت واحد امکان پذیر نیست و این به نوعی به معنویت التقاطی می­انجامد. در این مقاله کوشش بر آن است که ابتدا برای فهم بهتر معنویت و عرفان مورد نظر نصر به ریشه ­های فکری او مثل سنت­گرایی، وحدت متعالی ادیان و حکمت خالده پرداخته شود تا تبیین معنویت بر اساس منظومه فکری وی روشن­تر و بهتر فهم شود. سپس به تحلیل و بررسی دیدگاه نصر درباره معنویت خواهیم پرداخت.