جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

جریان محنه یعنی پشت هر افراطی گری، سیاستی نهفته است و از یک بعد، محنه که بین سال های 218 تا 234 ه.ق رخ داد، هزینه ای برای بقای سیاسی خلفای عباسی از مامون تا معتصم بود. محنه (محنت) در لغت یعنی آزمایش، بلا، فتنه و به طور خاص به معنای آزمودن و تفتیش قضات و محدثین در باب مخلوق بودن قرآن در زمان مامون، معتصم و واثق می باشد. باید توجه داشت که ماجرای محنه ذاتا یک پدیده معتزلی بود، زیرا معتزله برخلاف اهل حدیث و تفکر رایج جهان اسلام در قرن اول هجری، به خلق قرآن اعتقاد داشتند و از قضا علی رغم اینکه هارون الرشید مخالف این نظریه بود، پسرش مامون به این نظریه علاقه مند شد و بنا به مصالح سیاسی که در ادامه اشاره خواهد شد، عقیده رسمی حکومت خود را اعتزال قرار داد و محنه القرآن را پدید آورد که طی آن یک انگیزاسیون شرم آور در تاریخ اسلام رخ داد و علمای بسیاری از اهل سنت مورد آزار و شکنجه و تبعید و حتی قتل قرار گرفتند.

اسلام در حدود سال 570 میلادی در شبه جزیره عربستان ظهور کرد و طی گسترش آن به سرزمین های دیگر در عهد خلفای راشدین یعنی از حدود سال 633 میلادی (12 هجری) تا 711 میلادی (60 هجری) سرزمین های زیادی از جمله شام و ماوراءالنهر و ایران و لیبی و مصر و مراکش و شمال آفریقا و اسپانیا (اندلس) به دست مسلمانان افتاد. در پی این فتوحات و نیز روحیه مثبت و جدید اعراب در کشش به سمت دیگر ملت ها و آشنایی با فرهنگ و علوم آنها و مهم تر از همه تشویق اسلام و پیامبر (ص) به تعقل و تفکر و کسب علم و دانش و علل دیگر سبب شد تا یک نهضت پویای علمی در سرزمین های نوظهور اسلام از شرق تا غرب یعنی از عربستان تا اندلس و دیگر سرزمین های الحاقی شکل بگیرد. مراکز علمی جهان و فتوحات اسلام: سرزمین های الحاقی در ذیل چندین تمدن بزرگ از جمله ایران و مصر قرار داشت و به واسطه حملات اسکندر در پیش از میلاد مسیح (ع) فرهنگ و زبان یونانی نیز در این سرزمین ها و بعدا در قلمرو روم شرقی گسترش یافته بود و بعد از فرمان یوستینیانوس در 629 میلادی که منجر به تعطیلی آکادمی افلاطون شد، مدارس اسکندریه، رها (ادسا)، نصیبین، انطاکیه و حران مهم ترین مراکز علمی بودند که اکنون در ذیل قلمرو اسلامی به فعالیت خود ادامه می دادند و بعدا در زمان عباسیان بغداد نیز به آنها اضافه شد. نکته مهمی که در پس این فتوحات وجود داشت این بود که سرزمین هایی که در تحت سیطره زبان و فرهنگ یونانی قرار داشتند به واسطه ادغام شدن با سرزمین های جدید از جمله شرق جهان اسلام که فرهنگ غیریونانی بر آنها حاکم بود به دیگر فرهنگ ها و زبان ها نیز گرایش یافتند و نکته مهم تر اینکه در خود قلمرو اسلام نیز آشنایی با فرهنگ های غیرعربی همچون یونان و ایران سبب کشش و علاقه برخی به علوم غیرعرب و غیراسلامی شد. تاریخ این کشش و علایق ثبت و ضبط شده و دورانی در حدود دو قرن از زمان خلیفه دوم تا انتهای خلافت مامون عباسی (218-198 هجری) را دربرگرفته است.

دو منظومه فکری مهم شیعه عبارت از امامت و مهدویت است. کربن در اینها راز و رمزی در باب اقلیم هشتم می‌بیند؛ امام ادامه و بسط نبی است و سلسله امامت بر محور حضرت مهدی (عج) قرار دارد.

شیفتگی کربن به تشیع اولا مبتنی بر روش پدیدارشناسانه او در بررسی اندیشه‌های اسلامی است که نه لزوما جانبدارانه، بلکه از منظری انفسی و فراتاریخی، یا به عبارت بهتر، نتایجش منتج به توصیفی انفسی و فراتاریخی است و درثانی، توجه به باطن و درون مکاتب و اندیشه‌ها در وصول به حقیقت است که باز نتیجه رویکرد پدیدارشناسانه وی است. طی این نوشته که دارای دو قسمت خواهد بود، سعی بر این است که چکیده‌ای از آرای کربن درباره مطالعات شیعی معرفی و تحلیل شود.

یکی از مشکلات جدی «معرفت‌شناسی طبیعی‌شده» در فلسفۀ کواین، مسئلۀ «نورماتیویته» است؛ نورماتیویته، تجویزی برای باور صادق موجّه و در پی معقولیّت و توجیه شناخت است. در معرفت‌شناسی سنّتی، نورماتیوهای شناخت بر اساس مبناگرایی عقلی یا تجربی مشخص شده‌اند؛ اما کواین با تأکید بر استقرا و نظریۀ تکامل داروین با چالشی جدی دربارۀ نورماتیویته مواجه می‌شود و در پاسخ به انتقادها، معرفت‌شناسی طبیعی‌شده را نوعی «مهندسی نورماتیو» و «تکنولوژی جست‌وجوی صدق» یا پیش‌بینی صحیح معرفی می‌کند، وانگهی ابهام در معنای مورد نظر کواین از واژگان مهندسی و تکنولوژی، به این چالش دامن می‌زند. با بررسی آرای کواین در این زمینه، می‌توان فهمید که نورماتیویته در مقام کنترل فرضیه‌ها در مراحل ابتدایی، موارد ابطال‌پذیر علم را آشکار ساخته، به جای متن به حاشیۀ علم می‌پردازد، در حالی که نورماتیویتۀ سنّتی در متن شناخت کاربرد داشت. علاوه بر این، کواین با اصلاح تجربه‌گرایی سنّتی و چرخش از آن به طبیعت‌گرایی، خود اصل تجربه‌گرایی را که می‌گوید: «چیزی در ذهن نیست که قبلاً در حس نبوده باشد»، به‌عنوان مهم‌ترین نورماتیو علم معرفی کرده، آن را جداکنندۀ علم از غیر علم برمی‌شمارد. این اصل در کنار نورماتیوهایی از قبیل سادگی، محافظه‌کاری و کلیّت، فرضیه‌ها را در مرحلۀ کشف علم بررسی می‌کنند؛ اما شرایط صدق آن‌ها کار خود علم است و نورماتیویتۀ کواین برخلاف نوع سنّتی نقشی در توجیه علم ندارد.