جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

موضوع قلمرو دین و روشهای مورد استفاده برای تعیین آن، از مباحث مهمی است که امروزه مورد توجه بسیاری از متفکران قرار گرفته است. اندیشمندان، از جمله، متکلمان و حکما، اعم ازسنت گرایان و متجددان، دراین مورد طرق مختلفی را پیموده، و از روشهای مختلفی استفاده کرده‌‌اند. برخی از این روشها، درون دینی و بعضی برون دینی هستند. مقبولترین روش برای تعیین قلمرو دین، نزد روشنفکران دینی، روش انتظار بشر از دین است. سنت گرایان مسلمان نیز برای تعیین قلمرو دین، از براهین ضرورت نبوت الهام گرفته اند. رویکرد هر دو گروه به دین، علیرغم تفاوتهای عمده‌ای که بین آنها وجود دارد؛ انسان گرایانه بوده و طبق آن، انتظار یا نیاز بشر، مبنای تعیین قلمرو دین قرار می گیرد. آیات قرآن کریم و کلمات گرانبار حضرت علی علیه السلام در نهج البلاغه، نشان می دهد که آنچه معیار اساسی و اصلی در تعیین قلمرو دین است، خواست واراده حکیمانه‌‌ خداوند در انتخاب محدوده دین خویش می باشد؛ نه خواستها و انتظارات انسانها و این حق خداوند است که برای خود دین انتخاب کند و قلمرو آن را تعیین نماید. البته این به معنای در نظر نگرفتن نیازها ی انسان و مصالح او نیست، بلکه خداوند با حکمت خویش، همه‌‌ی این موارد را مد نظر قرار داده است.

دین چیست-دیدگاههای مختلف در مورد قلمرو دین-روشهای تعیین قلمرو دین

ملّاصدرا به عنوان متفکرى جامع نگر، رویکردهاى فلسفى، عرفانى، و کلامى گوناگونى را در باب چیستى وحى بررسى کرده و کوشیده است تا عناصر مختلف اندیشه متفکّران پیش از خود را در نگاه معرفتى اش هضم کند. از این رو، در آثار گوناگون صدرالمتألّهین، سه رویکرد قابل مشاهده است که وى براى وحدت بخشى و جامعیت، به سمت حلّ تعارضات این رویکردها حرکت مىکند.نویسندگان در این مقاله تلاش مىکنند نشان دهند که ملّاصدرا رویکردهاى مختلف و مبانى متنوّع را در هندسه حکمت متعالیه به یکدیگر مى پیوند تا مشخّص شود که رابطه وحیانى و حقیقت وحى، به جاى آنکه حقیقتى ماهوى باشد، حقیقتى وجودى است. و به تبع، وجودى بودن است که در مراتب مختلف هستى قابل تشکیک است و در بستر مراتب هستى، از قرآن امرى تا فرقان خلقى، سیّالیت و تدرّج دارد. این وحى شناسىْ قرآن شناسى خاصّى را براى ملّاصدرا به ارمغان مى آورد که رنگ وبوى وجودى دارد. توجه به مراتب و ابعاد مختلف حقیقت وحى، نظرگاه او را از فروکاهش گرایى به یکى از ساحت هاى معرفتى وحى نظیر کلام لفظى، معرفت عقلانى، و... مصون مى دارد.

با نظر به موج گسترده معنويت‌هاي نوظهور و ترويج ادياني همچون هندوئيزم و بودائيزم، به عنوان معنويت‌هايي بدون مرز، مباحثي مانند يوگا، در جهان ترويج و تبليغ مي‌شوند و با برچسبي از آئين‌هاي قدسي در پي جايگزيني اديان الهي و کلاسيک هستند. در اين پژوهش سعي شده است تا با بيان پيشينه کوتاهي از يوگا و اقسام آن، مباني، روش و غايت يوگا تبيين شود. سير معکوس کمال، ثنويت ماده و روح در فلسفه سانکهيا و شرّانگاري بدن، نفي ذهن و کنش در يوگاي چيني ـ ژاپني و کم رنگي خدا در يوگاي بودايي، از جمله اشکالات يوگا در اقسام مختلف آن است. برخلاف عرفان اسلامي كه در آن مفهوم مراقبه اسلامي بر وجود رابطه ميان خدا و انسان و با رويکرد ذهني ـ عملي، از طريق توجه به ذکر الهي و رسيدن به قرب خداوند شکل گرفته است. مفهوم گسترده مراقبه اسلامي خارج از شکل، مکان و زمان خاصي است و برخلاف نگرش هندي ـ چيني، در متن زندگي جريان دارد. البته گرايش‌هايي هم بوده است که با نزديکي به تفکر هندي و ايراني و يا تأثيرپذيري از شمنيزم، سر از سماع و تمرکز بر اجسام در آورده است که به عنوان يک آسيب، قابل شناسايي است.

مجموعه ی حاضررویکردی توصیفی تطبیقی نسبت به یکی از منظرهای دین پژوهی و اندیشه ورزی به نام فطرت است که می تواند بستر ژرف کاوی را در ساحت نگاه اهل اندیشه و باور بگستراند.بررسی تطبیقی ماهیت فطرت در دیدگاه شهید مطهری و مکتب تفکیک هدف اصلی این پژوهش است تا بدینوسیله نسبت به یکی از ابزارهای مهم معرفتی یعنی همان فطرت، شناخت پیدا کرده و با فهم بهتر آن در بکارگیری این گوهر درونی قدمی موثر بردارد.فطرت گونه ‏اى خاص از ساختار خلقى و سرشتى است که انسان در آغاز آفرینش خود و پیش از قرار گرفتن در شعاع تأثیر عوامل مختلف دارا می باشد در دیدگاه شهیدمطهری فطرت از جایگاه ویژه ای برخوردار بوده و ایشان در راستای تببین واقع گرایانه آن تلاشهای فکری در خور توجه و شایسته ای انجام داده اند . استاد مطهّری با تحلیلی فلسفی، توسعی در معنای قرآنی فطرت قایل شده اند.سپس فطرت را در دو بعد بررسی می کنند وبدین امر قائلند که فطرت دو بعد ادراکی(عقل) و احساسی(دل) دارد، که بعد ادراکی آن نیز به دو قسم تصورات و تصدیقات تقسیم‌پذیر است. در باب فطرت ادراکی، استاد مطهّری معتقدند که انسان تصورات فطری ندارد؛ ولی تصدیقات فطری به معنای تصدیق بدیهی اولی دارد.در مکتب تفکیک نیز به عقل فطری اشاره شده است. در نگاه اهل تفکیک، عقلِ اصطلاحىِ فلاسفه به کلى با عقل فطرى بشرى متفاوت است . تفکیکیان معرفت فطری را برای شناخت کافی دانسته و اظهار می دارند عقل فطرى امرى نورانى، مجرد و بسیط است که به صورت بالذات استقلال دارد و خداوند آن را براساس حکمت خود، بر بندگانش ارزانى مى دارد و هر کس را هم که لایق نداند، از وصول بدان محروم مى کند و تلاش انسان در جهت هدایت تنها تلاش سلبی است .دراین پژوهش نهایتا بدین نتیجه رسیده ایم که،کم تاثیر دانستن عقل ومعرفت عقلی در هدایت و بستن باب تعقل توسط مکتب تفکیک منجر به این امر شده است که قائل به نوعی معرفت شهودی شوند بدون این که بر ای این معرفت تبیین عقلی ارائه دهند و همین امر معرفتی ناقص برای تفکیک به ارمغان آورده است.

این پژوهش با رویکرد توصیفی تحلیلی و با روش تطبیقی، به بررسی تصویر شیطان در سه کتاب اوستا، کتاب مقدس و قرآن کریم، و بازخوانی نظر پیروان این ادیان در تصویرسازی مثبت و منفی و میزان دخالت و قدرت شیطان می پردازد. اهریمن اوستا، به عنوان خالقی در عرض اهورا در اوستای متأخر، در تقابل با تصویر شیطان کتاب مقدس و ابلیس قرآن به عنوان یک مخلوق قرار دارد. در کتاب مقدس شیطان، به عنوان موجودی خیرخواه انسان و نیز موجودی شر و پرقدرت مطرح است که توان حلول در انسان را دارد. اما ابلیس در قرآن، به عنوان مخلوقی مختار به تصویر کشیده شده که مسیر شر را برگزیده و قدرتی جز وسوسه انسان را ندارد. البته تحلیل های حاشیه ای و ناصحیح، که در بستر زمان و در فرهنگ این ادیان از شیطان شکل گرفته نیز وجود دارد؛ مؤلفه هایی نظیر الوهیت، قدرت دخالت در امور کائنات در آئین زرتشت و حلول در ابدان انسانی، مثبت انگاری و شیطان پرستی در مسیحیت و مثبت انگاری کلامی عرفانی در اسلام.

یکی از مباحث نوین در فضای فرهنگی جهان بحث شادی به‌عنوان یکی از هیجانات مثبت انسانی است، که در فضای فکری بعد از جنگ جهانی دوم و توجه به مباحث بهبود کیفیت زندگی در روان‌شناسی مثبت‌نگر پررنگ شد و، سپس، با ورود به حوزۀ برخی از معنویت‌های نوظهور و جریانات فلسفی تا هدف‌پنداری و عامل معناداری زندگی انسان برجسته شد. هدف این پژوهش آن است که به تبیین ارتباط صحیح شادی و معناداری زندگی از منظر آیات و روایات بنشیند. ازاین‌رو، این پژوهش با رویکرد مسئله‌محور و اتخاذ روش عقلی-نقلی ابتدا به بررسی ماهیت شادی در سه دیدگاه روان‌شناختی، فلسفی و دینی پرداخته و، سپس، به تحلیل ارتباط شادی و معناداری نشسته است. در یافته‌های این پژوهش مشخص شد که ماهیت شادی مرکب از دو بعد احساسی و شناختی است و اینکه دیدگاه اسلام با توجه به دو سطح شادی مقدمه‌ای و معنوی و دو قسم شادی ممدوح و مذموم، و رویکرد فراطبیعت‌گرا در معناداری زندگی که بر دو مؤلفۀ هدف و ارزش تأکید دارد، شادی را تابعی از معناداری زندگی می‌داند و نه اینکه شادی عامل معناداری باشد، چه اینکه شادیِ مقدمه‌ای مقدمۀ رسیدن به معناداری است و شادیِ معنوی نتیجۀ وصول به هدف و معناداری است. در نتیجۀ نهایی نیز مشخص شد که دیدگاه اسلام هدف‌پنداری شادی در جریانات مختلف روان‌شناسی و لامائیزم و روشنفکری را برنمی‌تابد

فراروان شناسی از جملۀ اموری است که در سده های هجدهم و نوزدهم با تشکیل مؤسسات تحقیقی توسط فیزیکدانان و سپس فلاسفه مورد توجه قرار گرفت و در سدۀ بیستم و به ویژه دورۀ پست مدرن به عنوان ابزاری برای نقد و گسست در نگاه ماتریالیستی و فیزیکالیستی مدرنیته، بیش از پیش اهمیت یافت. تبارشناسی این مسئله در فرهنگ اسلامی، ما را با تحقیقات ابن سینا روبه رو می کند که با دو رویکرد تجربی و فلسفی به بررسی امور فراروان شناختی پرداخت. در مباحث وی، در چارچوب علیت و ارتباط شناسی فاعل و منفعل جسمانی و نفسانی، با اقسام مختلف اخبار از غیب و پیش آگاهی، تأثیر بر ماده، تأثیر اجرام سماوی بر اشیا و مسئلۀ مرگ و جهان دیگر روبه رو می شویم که در تحلیل ابن سینا از این امور، امر غیرطبیعی از فراطبیعی، و امر فراطبیعی الهی از غیرالهی، و الهی نبوی تکرارناپذیر، از تکرارپذیر جدا می شود و نفس انسانی با عناصری نظیر جبلت ذاتی و اکتساب، عامل اصلی این امور تلقی شده است. امور فراروان شناختی در فلسفۀ ابن سینا، بیش از آنکه مانند مباحث پست مدرن، ابزاری برای اثبات امر فراطبیعی و معنوی باشد، بخشی از نظام فلسفی و معنوی اوست که با تکیه بر آن نظام معرفتی، تبیین فلسفی خود را یافته است.

مسئله اين مقاله، نقد و بررسى مبانى نظرى و عملى عرفان كيهانى و ريشه يابى معرفتى مباحث آن است. روش بحث نيز به شكل توصيفى ـ تحليلى و با رويكرد انتقادى است. از اين رو، ابتدا به طرح مبانى نظرى و عملى پرداخته، سپس به ارزيابى و واكاوى تأثرات و اقتباس هاى معرفتى اين فرقه از اديان و مكاتب نظر شده است. در پايان نيز يافته ها حاكى از آن است كه در ريشه يابى مبانى نظرى، تفكر رواقيان متقدم در باب طبيعت و ديدگاه هاى ايدئال گرايانه در فيزيك نوين مورد بازخوانى قرار گرفته است و در مباحث عرفان عملى اين فرقه نيز، سر خط مباحث به ريكى ژاپن و مطالب كتاب مقدس مى رسد. همچنين، اين مباحث كوششى در واكنش به مبانى تجربه گرايانه و پزشكى مدرن است. بدين سان، خلط مباحث فيزيك و عرفان، تغذيه ناقص و سطحى از منابع دينى و مكاتب فلسفى از مهم ترين اشكالات مباحث اين فرقه است.