جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مسئله بداء یک حقیقت قرآنی است که شیعه اعتقاد به آن را بالاترین نشانه اعتقاد به توحید و تنزیه پروردگار می‌داند و آن را یکی از آموزه‌های مشترک ادیان معرفی می‌کند و به عبارت دیگر، عقیده به بداء هر چند از لحاظ شهرت، بیشتر به شیعه اختصاص دارد، ولی محتوای آن مورد اتفاق همه مسلمانان است و هر مسلمانِ آگاه به قرآن و سنت رسول خدا(ص) آن را انکار نمی‌کند.بداء در مورد انسان، از محدودیت علم او ناشی است، و حقیقت آن، ظهور بعد از خفاء است؛ ولی بداء در مورد خداوند متعال، از علم نامحدود، قدرت مطلق و حکمت او ناشی است، لذا حقیقت بداء نسبت به خداوند، تغییر مقدّرات و ابداء و اظهار آن‌ها پس از اخفاء است، نه ظهور پس از خفاء.با آن‌که مشهور است که بداء، از ویژگی‌های مذهب شیعه امامیه است؛ ولی دیگر مسلمان نیز به محتوای عملی بداء ایمان دارند؛ و در حقیقت نزاع بین شیعه و اهل سنت لفظی است. رویکرد و گرایش‌های رایج و متداول در بین متکلمان شیعی را در یک تقسیم بندی می‌توان در چهار گروه و دسته قرار قرار داد: 1. نص‌گرایی؛2. عقل‌گرایی تأویلی؛3. خرد‌گرایی فلسفی؛4. رویکرد ترکیبی (عقل، نقل و شهود).در رویکرد نص‌گرایی که با مرحوم کلینی شروع می‌شود، ایشان درباره بداء فقط روایات را بدون هیچ‌گونه توضیحی آورده و بداء در این رویکرد تطوری نداشته است. ویژگی عمده و اصلی رویکرد عقل‌گرایی تأویلی، اعتدال و میانه‌روی است. آموزه بداء در این رویکرد نیز تطوری نداشته و فقط تبیین آن به صورت عقلی بوده است. رویکرد خردگرایی فلسفی با استفاده از عقل و البته با صبغه فلسفی که همان بهره‌برداری از قواعد و اصول فلسفی باشد، به مباحث بداء پرداخته که در این رویکرد میرداماد توانسته از این اصول فلسفی در تبیین و تحلیل بداء استفاده کند و تبیینی متفاوت از دیگران ارائه دهد. در میان افراد رویکرد ترکیبی صدرای شیرازی از جمله افرادی است که می‌توان گفت با اصول حکمت متعالیه توانسته است آموزه بداء را به خوبی تبیین و تحلیل کند.در آموزه بداء تقریباً تطور خاصّی اتفاق نیافتاده است، چیزی که مشاهده می‌شود تبیین‌های مختلف با رویکردهای متفاوت از آموزه بداء می‌باشد. مخالفان و منکران بداء، شبهات و اشکال‌هایی را پیرامون بداء طرح کرده‌اند از قبیل: تغییر علم ازلی و ذاتی الهی، علم غیب امامان و تعارض در روایات امامت، که پاسخ آن‌ها در فصل شبهات بیان شده است.

رجعت در اصطلاح به معنای بازگشت برخی از اموات به دنیا، بعد از ظهور حضرت مهدی(عج) و قبل از قیامت است. تناسخ نیز به معنای انتقال نفس از بدنی به بدنی دیگر در همین دنیا است که در فلسفه اسلامی ابطال شده است. مهم ترین وجه تشابه این دو عقیده، بازگشت به دنیا و ادامه زندگی در آن است. تشابه ظاهریِ رجعت و تناسخ، باعث یکسان انگاری این دو نزد عدّه ای شده است. این تحقیق با دو رویکرد برون دینی یا تحلیل عقلانی و فلسفی، و درون دینی یا استفاده از آیات قرآن و روایات اهل بیت(ع)، به نقد و بررسی این یکسان انگاری پرداخته است تا ماهیت رجعت و تناسخ بیشتر بازشناخته شود و تمایز آنها روشن تر گشته، عقیده یکسان انگاری ابطال شود.

چکیدهرجعت در لغت به معنای بازگشتن است؛ و در اصطلاح مراد از آن زنده شدن و بازگشتن گروهی از مردگان، (مومنان خالص و کفار بسیار شرور) هنگام ظهور حضرت مهدی (عج) است تا نیکان با مشاهده دولت آن حضرت شادمان شوند و به فیض نصرتش مفتخر گردند؛ و انسان‌های شرور نیز با مشاهده دولتی که هرگز نمی‌خواستند غمگین گردند و به ذلت و خواری برسند و عقوبت و عذاب ببینند و به دست دوستان آن حضرت کشته شوند. در اثبات رجعت، هم از ادله عقلی و هم از ادله نقلی استفاده شده است. عقل، آیات، روایات و اجماع، ادله اثبات رجعت را تشکیل می‌دهند. مخالفان رجعت که غالباً اهل سنت هستند، شبهاتی را هم در عرصه اثبات رجعت به این چهار دلیل گرفته‌اند که جواب داده شده است و هم در عرصه لوازم رجعت نیز، شبهاتی را متوجه رجعت دانسته‌اند از جمله: توبه بدکاران، ناسازگاری با تکلیف، تناسخ بودن، ایمان آوردن کافر، معجزه بودن رجعت، اغراء به معاصی، فسق مومن، اهانت به اولیاء و رجعت برخی از صحابه که به همه این‌ها پاسخ داده شده است.از آنجا که رجعت هم سنخ معاد است و از امور ممکن هست و با ادله عقلی و نقلی به اثبات رسیده است، رجعت نیز با همین ادله اثبات شده است. واژگان کلیدی: شبهات اهل سنت، شبهات رجعت، رجعت، پاسخ به شبهات رجعت.