جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از موضوعات بسیار مهم که زمینه را برای بهشت و جهنم و سایر موضوعات جهان دیگر فراهم می­سازد، مسئله­ی حشر است. در باره­ی حشر نیز یکی از مقولات مبـهم و در عین حـال مهم، حشر حیوانات است. یافته­های مقاله­ی حاضر با عنوان حشر حیوانات از منظر عقل و نقل، این است که در باب حشر حیوانات، میان دانشمندان اسلامی گفتگو بسیار است به گونه­ای که برخی به این جهت که حشر، تابع اختیار و تکلیف است، حشر حیوانات را دور از واقعیت و نوعی خیال­پردازی می­دانند. اما عده­ای دیگر، باور به حشر حیوانات دارند؛ زیرا از یک سو، عقل حکم به حشر من له او علیه العوض، می­کند و حیوانات نیز برخی، صاحب عوض و برخی دیگر، من علیه العوض اند. و از سوی دیگر، تعدادی آیه و روایت بیانگر حشر آن­ها می‌باشد. پاسخ این دسته به این پرسش که با وجود دور بودن حیوانات از اختیار، تکلیف و مسئولیت، حشر آن­ها بی­فایده و بی­معنا خواهد بود، این است که اولاً: ملازمه­ای میان حشر و تکلیف نیست پس، تکلیف نداشتن حیوانات، خللی به حشر آن­ها وارد نمی­سازد. ثانیاً: اِنعام و انتقام از اوصاف ظلم و احسان است و حیوانات نیز اجمالاً برخی محسن و برخی دیگر ظالم­اند. ثالثاً: برخورداری حیوانات از درک و شعور، مقتضی حشر آن­هاست. و رابعاً: حیوانات نیز تکلیف متناسب با درک و شعور خود دارند.

از موضوعات بسیار مهم که زمینه را برای بهشت و جهنم و سایر موضوعات آخرت فراهم می‌سازد، مسئله‌ی حشر است. در باره‌ی حشر دو مطلب اساسی ذهن انسان متفکر را به خود مشغول می‌سازد: یکی چیستی حقیقت حشر است و دیگری اینکه چه موجوداتی در آخرت محشور می‌شوند. اصل مسئله‌ی حشر مورد پذیرش عقل سلیم است و ادله‌ی پرشمار عقلی و نقلی برای آن ارائه شده است اما باید اعتراف کرد که حقیقت و گستره‌ی آن از پیچیده‌ترین مسائل معرفتی به شمار می‌آید به نحوی که با وجود پژوهش‌های گسترده‌ی پژوهشگران، هنوز از مبهم‌ترین و چالش‌زاترین مباحث دینی، کلامی، فلسفی و تفسیری می‌باشد. یافته‌های پایان‌نامه‌ی حاضر با عنوان حقیقت و گستره‌ی حشر از منظر نقل و عقل، این است که هرچند در باب حقیقت حشر و اینکه جسمانی است یا روحانی و یا هر دو، میان دانشمندان گفتگو بسیار است ولی بر اساس آیات و روایات و رأی صواب، حشر، هم جسمانی و هم روحانی است؛ زیرا انسان موجودی دو ساحتی و مرکب از روح و بدن است. از این رو، خداوند در کلام خود، دو نوع پاداش و کیفر جسمانی و روحانی برای او، یادآور شده است. در عین حال، در باره‌ی کیفیت و ویژگی‌های جسم محشور در قیامت، چند دیدگاه وجود دارد که از آن میان، حشر جسمانی با بدن دنیوی عنصری و متناسب با نشئه‌ی اخروی، با ظواهر نقلی همخوانی بیشتر دارد و سایر دیدگاه‌ها با چالش اساسی ناسازگاری با ظواهر وحیانی مواجه است. شمول قلمرو حشر، نسبت به انسان‌ها و اجنه مورد تأکید فراوان قرآن کریم و روایات اسلامی و مستفاد از براهین عقلی است اما محشور شدن حیوانات، نباتات و جمادات و به طور کلی تحقق حشر همگانی، محل اختلاف است. با این وجود، تعدادی آیه و روایت بیانگر حشر آن‌ها بوده و از برخی استدلال‌های عقلی نیز چنین مطلبی استفاده می‌شود.

پدیده معجزه در طول تاریخ ادیان، از زوایای گوناگونی، اندیشه دانشوران را به خود مشغول داشته است، در این میان نگاه هستی شناسانه فلاسفه به معجزه درخور اهمیت است. این که هر معلولی علتی مسانخ با خود را می­خواهد، یک قانون عقلی فلسفی است، از طرف دیگر، «خارق­العاده» بودن که جنس و مقوم معجزه است، در ظاهر معلول بدون علت مسانخ را به نمایش می­گذارد. حال پرسش این است که آیا معجزه معلول بدون علت است؟ تا پدیده خرد ستیز باشد؛ یا علت دارد ولی از سنخ علت­های طبیعی و مشهود و معروف بشر نیست؛ یا اصولاً نفس انبیاء به عنوان یک علت در صدور معجزات دخالت دارد. این نوشتار با تحلیل گونه­ های علت، معجزه را مستند به علل طبیعی غیر معروف و علل غیرطبیعی دانسته و دخالت نفس انبیاء در صدور معجزات را مستند ساخته است.

بررسی ابعاد مختلف زندگی امام موسی کاظم (ع) از مهمترین راه‌‌های شناخت آن حضرت و نشان دهنده نقش وی در پیشبرد اهداف متعالی الهی در آن برهه حساس از زمان است. یکی از آن ابعاد، بررسی تعالیم آن حضرت به لحاظ سیر تاریخی است. امام موسی کاظم (ع) در دوران امامت خویش و پیش از آن، با توجه به حضور جریانات فکری و سیاسی و مکاتب کلامی و فقهی، تعالیمی را در حوزه‌‌های مختلف داشته‌اند. آن حضرت در حوزه کلام به تعالیم موضوعات مهمّ و مبتلابه آن عصر همانند: امامت، توحید، ایمان، قضا و قدر، جبر و اختیار که شبهات زیادی از طرف معاندان و مکاتب کلامی درباره آنها می‌شد، پرداخت و با تبیین درست این آموزه‌ها از انحراف شیعیان جلوگیری کرد. همچنین در حوزه فقه با توجه به حضور مکاتب فقهی همچون مالکیه و حنفیه، و پرسش‌‌های فقهی بی شمار از سوی شیعیان درباره مسائل فقهی، به تعلیم و تبیین برخی احکام مبتلابه در تمام ابواب فقهی ـ از طهارت تا دیات ـ در قالب گفتار، نامه و احتجاج پرداخت. که منابع روایی تعداد این روایات را 2000 حدیث ثبت کرده‌اند. این پژوهش که در پاسخ به پرسش: تعالیم امام موسی کاظم (علیه السلام) به لحاظ تاریخی، در حوزه کلام و فقه چگونه بوده است؟ سامان یافته، می‌تواند به بخش وسیعی از پاسخ‌‌هایی که از امام رسیده، پاسخ دهد. اگر چه سعی بر آن بوده تا تعالیم امام (علیه السلام) به لحاظ سیر تاریخی در تمام دوران حیات ایشان با واکاوی دقیق بررسی شود ولی در عین حال، بیشتر روایات رسیده از امام (علیه السلام) مشخص نمی‌کند که این پرسش‌ها و پاسخ‌ها در چه برهه‌ای از زمان حیات امام مطرح شده است. ولی تلاش بر این بوده در چنین مواردی نیز به قرائن حالی و تاریخ وفات راویانی که در کتب رجالی ثبت شده استناد شود. روش تحقیق در این پژوهش روش توصیفی – تحلیلی مبتنی بر داده‌‌های اصیل ترین کتاب‌‌های روایی و تاریخی موجود است. الگوی این تحقیق، برگرفته از کتاب خانم آرزینا لالانی با عنوان نخستین اندیشه‌‌های شیعی ـ تعالیم امام محمد باقر علیه السلام ـ می‌باشد.

چکیدهمسأله‎ی وصایت و خلافت از انبیا، یکی از مسایل جنجالی و مهم در جهان اسلام است که اختلاف در آن تا به حال تبعاتی جبران نا پذیر داشته است. از اینرو، قاعده و قانون این مسأله را با مراجعه به قرآن، روایات ودیدگاه متکلمان مورد بررسی قرار دادیم، تا شاید در جهت کاستن از آن تبعات موثر افتد. بنابر روایات و بعض نقل های تاریخی اوصیای انبیا کسانی هستند که بعد از انبیای صاحب شریعت امر هدایت مردم را به عهده دارند. براساس نقل ایندو منبع، هر نبی ملزم به وصیت بوده و از برخی اوصیا؛ مانند شیث، یوشع بن نون، شمعون بن صفا و علی بن ابی طالب علیه السلام نام برده اند. در قرآن از این عنوان( وصایت انبیا) خبری نیست، ولی شواهد و قرائن فراوانی در این کتاب مقدس بر تأیید وصایت انبیا وجود دارد. عمدۀ آن قرائن و شواهد این است که امامت و خلافت به خاطر تحقق حاکمیت إلاهی و اتمام حجّت استمرار دارد. استفادۀ وصایت از این قرائن و شواهد به این صورت است که خداوند نبوت و امامت را در خاندان نوح و ابراهیم علیهما السلام قرار داده است. معنای این سخن این است که هیچ وقت بار امامت و نبوت زمین نمی‎ماند. کسانی که برای تحمّل نبوت و امامت برگزیده می‎شوند؛ یا به انتخاب مستقیم و بی واسطه است یا با انتخاب با واسطه( یعنی آن کسی خود اول به نبوت یا امامت برگزیده شده است نبی یا امام بعد خود را تعیین می‏کند). از صورت دوم، در روایات به وصایت تعبیر شده است. از اینرو، اوصیای انبیا یا نبی است یا امام. به همین جهت وصایت در روایات برای انبیا قانون ثابت إلاهی شمرده شده است و از اوصیا به خلفاءالله، حجّت إلاهی، امام، ولی و هادی تعبیر شده است. از ویژگی‏های دیگری که در روایات برای اوصیا بیان شده است عصمت و علم فرا بشری است. متکلمان شیعه، سلسله وصایت را قبول دارند و آن را مانند نبوت مقتضای حکمت خداوند می‎دانند و اوصیا را امام و حجّت خدا و وظیفه‎ی آنان را هدایت، پاسداری از دین و شریعت، نظارت برکردکار و افکار مردم. از اینرو، به لزوم و استمرار وصایت قائلند. در روایات برای لزوم واستمرار وصایت؛ جهات متعددی ذکر شده است؛ از جمله در نظام درتشریع حفظ دین، هدایت طالبان هدایت و اتمام حجّت برای معاندان و در نظام تکوین، واسطه‎‏ی دریافت فیض و رحمت خداوند است. لزوم استمرار وصایت مستفاد از آیات قرآن تحقق حاکمیت إلاهی و اتمام حجّت است. کلید واژه‎ها : بررسی‎کلامی، وصی و وصایت، امام و امامت، خلیفه وخلافت، ولی وولایت، حجّت، انبیا و نبوت.

انسان در پی کمال جویی خود با اندیشه مهدویت مواجه است که یکی از کمالات اساسی در آن‌، تکامل عقل است.اما از آنجا این تکامل، نمی‌تواند به صورت انفجاری و جهش ناگهانی در بشر رخ دهد، نیازمند زمینه سازی است.راهکار ایجاد زمینه سازی برای نزدیک شدن به زمان ظهور و بالا رفتن ظرفیت‌های بشر برای درک آن عصر‌، عقلانیت است و انسان می‌تواند با شناخت عوامل و موانع رشد عقل‌، امکان پرورش این استعداد را فراهم و بشریت را آماده پذیرش دوران ظهور کند.در دوران ظهور‌، امام علیه السلام به عقل‌های مستعد و آماده‌، کمک می‌کند تا هر چه بیشتر تکامل یابند و سپس به مدد عقل کمال یافته بشر‌، که تأثیر مهمی بر همه ابعاد وجود انسان دارد‌، بشریت را در همه حوزه‌های سیاسی‌، اقتصادی‌، اخلاقی و... به کمال ممکن می‌رساند و جامعه آرمانی انسان در حکومت مهدوی شکل می‌گیرد.

علم کلام محور و زیربنای دیگر علوم دینی است. فهم دقیق ماهیت این علم در گرو شناخت موضوع، مسائل، اهداف، مشرب‌ها، سیر تحولات و روند تکاملی آن است. نوشتة حاضر در راستای تأمین برخی از این محورها به طرح چند پرسش مهم و جست‌وجوی پاسخ‌های آن از آثار آیت‌الله سبحانی پرداخته است. فهرست این پرسش‌ها بدین قرار است: عوامل رشد و گسترش علم کلام اسلامی کدام‌ است؟ نقش ائمه? در تبیین کلام اسلامی چیست؟ آیا در قرن‌های گذشته کتابی در قالب اصطلاح‌نامه یا دانش‌نامه یا موسوعه برای علم کلام نگارش یافته است؟