جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

آیات جهاد از مسائل بحث برانگیزی است که به ویژه در سده اخیر مورد توجه محققان قرار گرفته است. آیات جهاد را می توان به آیات مطلق، مقید و صلح و احسان تقسیم کرد. در سده اخیر برخی از محققان معاصر به تبع مفسران سلف، آیات مطلق را کانون توجه خود قرار داده و در مورد سایر آیات، اقوالی چون نسخ را پذیرا شده و در نتیجه «جهاد برای محو کفر و تغییر عقیده» را لازم شمرده اند. در عصر حاضر، جهاد برای تحمیل عقیده، جای خود را به دیدگاه هایی چون «جهاد برای رفع مانع و آزادی دعوت» و «جهاد دفاعی صرف» داده و بر اساس رویکرد به آیات مقید و آیات صلح و احسان، مفاهیمی چون صلح و همزیستی با کفار بر مبنای اشتراک در انسانیت، پررنگ تر گردیده است. نقطه اشتراک این دو دیدگاه، عدم اجبار بر عقیده است. توجه به مجموعه آیات مرتبط با جهاد بیانگر آن است که دیدگاه «جهاد برای رفع مانع و آزادی دعوت»، قابل دفاع بوده و دو دیدگاه دیگر قابل نقد است.

در قالب پی دی اف

در باب حقیقت و گوهر دینداری شیوه‌های مختلفی اتخاذ شده است. برخی، صرفِ دلِ پاک را- هرچند بدون عمل نیک- برای دیندارشدن انسان کافی دانسته‌اند. برخی تکیه افراطی بر عقل انسانی کرده، گوهر وجود انسان را در تعقل او دانسته‏اند‌ و عده‌ای با تأکید بر راه دل و تزکیه آن، عقل و ادراک را کمتر بها داده‌اند. برخی نیز تجربه دینی افراد را گوهر دینداری دانسته‌اند. این نوشتار با نگاهی به این نظریات با تأکید بر اسلام‎شناسی استاد مطهری درنهایت «توحید» را به عنوان گوهر همه اعتقادات معرفی می‌کند، تا جایی که حتی دو مرحله بعدی که اخلاق و احکام هستند نیز وامدار این اعتقاد کلیدی و اساسی خواهند بود. در اندیشه اسلام ریشه همه ملکات و فضایل اخلاقی، خدا‌خواهی و موحدبودن است و فقه و رفتار فقهی، سلوک در راهی است که خداوند متعال به ما نشان داده است و هدف از آن، بنده محض خداشدن است.

بحث روح و نفس از جمله مباحث مهم فلسفی است که بخش مهمی از تلاش‌های علمی فلاسفه را به خود اختصاص داده است.نظرات علامه طباطبایی در این باب به صورت پراکنده در تفسیر المیزان و آثار فلسفی ایشان گنجانده شده است. آنچه این اثر را از سایر تحقیق های همسان خود متمایز می کند جامعیت آن در بحث حقیقت روح و نفس از دیدگاه او می باشد. ایشان در قسمت های مختلفی از کتاب مذکور فرقی بین روح و نفس قائل نشده اند. از نظر ایشان «نفس» در طی سه مرحله، به سه معنا به کار رفته است؛ به معنای هر آنچه که «نفس» به آن اضافه شده، به معنای شخص انسان و به معنای «روح انسان». نفس جوهری است ذاتاً مجرد و در مقام فعل مادی، جوهر و عرض از معقولات ثانیه فلسفی اند، یعنی ذهن مستقیماً از راه حواس به آنها نرسیده است، بلکه آنها را از معقولات اولیه انتزاع نموده است.پس روح و نفس را جوهری است که ذاتاً مجرد از ماده ولی در مقام فعل متعلق به آن می‌باشد.وی برای نشان دادن تجرّد روح و نفس، به بهره گیری از آیات و روایات و با استدلال به مجرّد بودن شعور و ادراک به اثبات تجرّد نفس و روح پرداخته است و در پرتو نظریه حرکت جوهری، به حدوث جسمانی و بقای روحانی نفس اذعان می نمایند.از نگاه او، نفس و روح را در ابتدای وجود فاقد هرگونه کمال ثانویند،از این رو، نفس برای کسب این کمالات ثانوی به بدن نیازمند است.نفس و روح بعد از سیر آفاقی و انفسی در اثر تعلیم و تربیت کمالاتی برای خودش کسب می کند که با وجود او نوعی وحدت پیدا می کند. در نشئه برزخ، نفس و روح همراه با جسمی مثالی که اعمال و ملکات نفس آن را ساخته است از زندگی شیرین و یا ناگوار بر خوردار بوده و با همان زندگی در انتظار روز رستاخیز عمومی به سر می‌برد. علامه به هر دو معاد جسمانی و روحانی معتقد است وانسان محشور در قیامت را به ملاک وحدت نفس با انسان دنیوی و به ملاک مثلّیت دو بدن تصویر می کند.

نفس انسان مهم ترین بخش وجود بشری است که در طول تاریخ همواره مورد بحث و گفتگو بوده است. مادی انگارانِ نفس انسانی به انگیزه های مختلف سعی دارند یا وجود نفس را انکار نمایند یا آن را مادی و خارج از عالم مجردات بشمارند. علامه طباطبایی(ره) با استدلال های مزجی، هم وجود نفس و هم تجرد آن را به اثبات می رساند. ایشان نفس را موجودی مجرد می داند که موطنی غیر از عالم طبیعت دارد. نفس مجرد در نگاه ایشان با ابزار مادی قابل درک نیست و با تجربۀ آزمایشگاهی نمی توان به بررسی آن پرداخت. خودآگاهی، شهود باطنی و درک بساطت نفس از جمله دلایلی است که علامه برای اثبات وجود نفس و مادی نبودن نفس به آنها استناد می کند. این مقاله سعی دارد دلایل عقلی و نقلی علامه طباطبایی را در اثبات تجرد نفس بیان نماید و تا حدی نیز به شرح و دسته بندی آنها بپردازد.