جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

چند ساعت پس از حمله هاي تروريستي ۱۱ سپتامبر و تنها چند هفته پس از آن، جيووانا بورادوري در شهر نيويورك با يورگن هابرماس و ژاك دريدا جداگانه به گفتگو نشست. هابرماس و دريدا در اين گفتگوها به ارزيابي اهميت زيانبارترين حمله تروريستي كه تاكنون رخ داده است پرداخته اند. اين گفت وگو حاصل عرصه رويارويي ميان دو تن از تأثيرگذارترين متفكرين روزگار ماست كه در آن هابرماس و دريدا براي نخستين بار بر تعارض خود چيره شده اند و پذيرفته اند كه در كنار يكديگر ظاهر شوند. بورادوري در پيشگفتار كتابي كه از اين گفت وگوها فراهم آمده، خاطرنشان مي كند كه فلسفه مي تواند سهم بسيار ارزشمندي در فهم تروريسم داشته باشد. همانگونه كه آسيب هاي بار آمده از استعمار، تماميت خواهي و يهودي سوزي تاريخ سده بيستم را رقم زد، تاريخ سده بيست ويكم نيز با تروريسم جهاني رقم خورده است. هر يك از اين گفتگوها، به همراه نوشته اي در نقد آن، ابعاد چالشي را كه پيش روي ماست بررسي مي كند. گفتگوي هابرماس نوعاً فشرده، موجز و به گونه اي برازنده سنتي ست، گفتگوي دريدا، از سوي ديگر، خواننده را با خود در مسيري درازآهنگ، پرپيچ و خم و پيش بيني نشدني پيش مي برد. با اين حال، گاه همسويي هاي نامنتظره در ميان آن دو سربرمي آورد. هر دو عميقاً نسبت به مفهوم «تروريسم» بدگمان اند، و گذار از قوانين بين المللي كلاسيك - كه بر الگوي دولت - كشور استوار است - به نظمي جهان - وطن بر پايه اتحاد قاره اي را ضروري مي بينند. دريدا و هابرماس در حين شكافتن و بازبستن عناصر مجموعه آنچه كه ما به گمان خود درباره تروريسم مي دانيم، به تدريج از زبان بازي معمول و آشناي اجتماعي و سياسي كه به گونه اي فزاينده در ميان خير و شر قطبيده شده است، فاصله مي گيرند.

نظریه‌ی سیستم‌ها نظریه‌ای شکل‌پذیر و همه شمول است که می‌تواند در تمامی شاخه‌های دانش، از ریاضیات و فیزیک گرفته تا روان‌شناسی و علوم انسانی مورد استفاده قرار گیرد. سیستم‌های خودزا (سیستم‌هایی که خود را بازتولید می‌کنند) به منظور حفظ تداوم جدایش میان سیستم و محیط ناگزیر از تطور هستند. تطور یک سیستم به معنای افزایش پیچیدگی آن و در نتیجه جدایش زیرسیستم‌هایی در محیط درونی آن است. بر اساس نظریه‌ی سیستم‌های اجتماعی، ادبیات یا هنر کلامی یکی از زیرسیستم‌های نهاد هنر است. نهاد هنر و چهار نهاد دیگرِ دین، سیاست، اقتصاد و دانش، پنج نهاد اجتماعی اصلی را تشکیل می‌دهند. ادبیات نیز زیرسیستم‌ها یا ژانرهای خود را دارد که عبارتند از حماسه، درام، ادبیات غنایی، رمان و فیلم‌نامه. یکی از روش‌های مطالعه‌ی تحلیلی سیستم‌ها بررسی چهار ویژگیِ سیستمی آنها یعنی ساختار، کارکرد، پردازش و هدف است. فرض ما بر این است که می‌توان با بررسی تحلیلی این ویژگی‌ها در زیرسیستم‌ها (ژانرها) یا وجوه ادبی مبدأ و مقصد، به روشی برای اقتباس ادبی دست یافت. به منظور اثبات این فرضیه بختیارنامه را به عنوان اثری در وجه ادبی رمانس انتخاب کردیم تا با استفاده از نظریه‌ی سیستم‌ها آن را با ژانر ادبی درام سازگار و نمایشنامه‌ای از آن اقتباس کنیم. ارسطو در کتاب بوطیقا، هر چند نه به شیوه‌ای نظام‌مند و موافق با نظریه‌ی سیستم‌ها، چهار ویژگی سیستمی درام کلاسیک را تجویز کرده است؛ در حالی که همگام با ظهور رمان در جامعه‌ی غرب و بعدها در ایران – و بخصوص شناخته شدن‌اش در ایران طی صد سال اخیر – درام گاه به گاه از چارچوب‌های ارسطویی تخطی کرده و «رمان‌وار» شده است. سنت نمایشنامه‌نویسی «متفاوتی» که از زمان ایبسن آغاز شد و در کارهای بکت به اوج رسید برای مدتی طولانی بی قاعده و چارچوب تصور می‌شد؛ باوری که موجب شد به شکل متأخر این گونه نمایشنامه‌ها لقب «ابزورد» داده شود. نظریه‌ی سیستم‌ها می‌تواند در مطالعه‌ی چنین نمایشنامه‌هایی و دریافت ساختارهای پنهان ولی موجود آنها راهگشا باشد. بررسی چهار ویژگی سیستمی بختیارنامه تعلق آن به وجه ادبی رمانس را مسجل کرده و در عین حال کاسته‌ها و افزوده‌های ساختاری آن را نمایان می‌کند. با تجهیز به دانش سیستمی درام می‌توانیم امکانات دراماتیک روایت بختیارنامه را کشف کرده، به روشی سیستمی برای اقتباس ادبی دست یابیم که قابل تعمیم به تمامی موارد اقتباس از وجوه و ژانرهای ادبی مختلف خواهد بود.