جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در رابطه با مشروعیت دو معنا مطرح شد یک معنای قانونی بودن و دیگری مشروعیت به معنی مجاز بودن و حق داشتن. در مورد اول باید دید اصولا چه قانونی صلاحیت حاکمیت بر اجتماع را دارد و عقل بشری او را به تبعیت از چه قانونی رهنمون می سازد که در این رابطه نظریات لاک و روسو را مطرح کردیم. لاک قانونی را که ناشی از اراده خداوند باشد معتبر می داند و روسو نیز کسی جز خداوند را لایق قانونگذاری نمی دانست و بهترین قانون را قانون الهی می دانست یعنی مشروع ترین حکومت، حکومتی است که قانون آن را خداوند تامین کند و ناشی از اراده او باشد. اسلام نیز مشروعیت قانون را از ناحیه خداوند می داند و قانون الهی از نظر اسلام مشروع می باشد و حکومتی مشروع است که قانون آن از سوی خداوند متعال باشد. از طرف دیگر در بحث اصول فطری داشتیم که فطرت انسان، حکم به تبعیت او از حکم و قانون که از طرف خدا وضع شده است می نماید، به عبارت دیگر تبعیت از قانون خداوند در راستای فطرت انسان است. با توجه به مقدمات فوق در می یابیم که در مجموع مشروعیت در معنای اول خود یک رابطه مستقیم با فطرت انسانی دارد و حکومتی مشروع است که در راستای فطرت انسان تشکی شود و با آن در تطابق باشد.

اساس سیاست، بر رابطه ی میان حکومت و مردم استوار است که دو تفسیر دارد: یکی تفسیر این رابطه از ناحیه ی حکومت کنندگان است که جریان نفوذ از بالا به پایین است و دیگری از ناحیه ی مردم که این تفسیر نفوذ از پایین به بالا است. در ناحق بودن تفسیر اول جای بحث نیست، همچنان که غیر واقعی بودنِ عملی شدن تفسیر دوم هم بدیهی است. حساسیت اندیشه های سیاسی رابطه ی مردم و حکومت از نوع تفسیر دوم است. اهمیت این مساله در هر نظامی از یک نوع دغدغه های اشخاص در مورد جریان حاکم برخاسته است. در نظام های اریستوکراسی و دیکتاتوری، این دغدغه خود را بیشتر نشان می داده و در نظام دموکراسی با وجود اینکه باید مردم در سهم خود از جهت دخالت در تصمیم گیری های حکومت مطمئن باشند، موضوع رابطه ی مردم با حکومت از بالاترین حساسیت ها برخوردار است. همه ی شعارها و سخن سرایی ها در خصوص زمام سرنوشت مردم به دست مردم، تا زمانی است که با قدرت اکثریت افراد جامعه، شخص یا گروه خاصی در راس قدرت قرار گرفته است، از هنگامی که این مطلب صورت گرفت در مردم تحت حکومت دو نوع اضطراب به وجود می آید. 1. دغدغه ی آن اقلیتی که با روی کار آمدن جریان مخالف، سرنوشت خود را در دست شخص یا گروهی می بینند که او را برای مدیریت سرنوشت اجتماعیش صالح نمی دانست. 2. دغدغه ی آن اکثریتی که این جریان به روی کار آورد، که تا چه اندازه این شخص یا گروه بر سر عهد و پیمان خود باقی است؟ اما اضطرابات مردمی در نظام های دینی و تجربیات عملی بیشتر در نظام های دینی مربوط به دوران های خیلی قدیم و باستانی درارتباط با حکومت انبیای الهی است که جزییات و خصوصیات آن در علوم سیاسی روز منعکس نیست. آنچه از گذشته برای اندیشه های سیاسی از تجربه ی عملی حاکمیت دینی مطرح است تجربه های عملی دوران حاکمیت کلیسا در غرب است که به نام خدا و دین، جریان کلیسا حدود ده قرن قدرت را در جوامع غربی در دست داشت و نظام خودکامه ای را به مردم تحمیل نمود و این تجربه این مردم غرب منشا پیدایش سکولاریسم و عقب گردی آنها از دین شد و با این سابقه تصویر مردم در جریان حکومت دینی نه تنها تصویرِ حاکمیت مردمی نیست بلکه تصویر حکومت مردمی است که مردم، یک مکلف و یک موظف بی اختیارند و متاسفانه این برداشت از غرب به جوامع اسلامی هم منتقل شد. از عوامل موثر در رابطه ی مردم باحکومت، موقعیت مردم در دیدگاه حکومت است. در دنیای غرب، موقعیت مردم در حکومت، از نظر اندیشه های سیاسی گذشته تا سه قرن قبل، موقعیت یک برده بلکه پایین تر، در موقعیت یک چهارپا تنزل داشته است. مستنداتی در این مورد در مقاله ذکر شده و در برابر این بینش، دیدگاه اسلام در خصوص موقعیت مردم از نظر حکومت با تکیه بر کلام امیرالمومنین علیه السلام، با دیدگاه گذشته ی غربیان ارزیابی شده است. از سه قرن گذشته تاکنون در غرب دیدگاه اندیشه های سیاسی نسبت به موقعیت مردم در حکومت رو به تحول گذاشت و برای نقش مردم در حکومت، سه راه پیش بینی شده که در این مقاله به آن ها می پردازیم.

اندیشه سیاسی مفهومی است که بیانگر یک نوع تفکر و اندیشه منسجم و دارای چارچوب درباره موضوع سیاست می باشد. این چارچوب و ساختار فکری منسجم،مولفه ها، اجراء و تعاریف خاص خود را دارد که چگونگی تعریف این مولفه ها و ربط آنها به یکدیگر، یک اندیشه سیاسی را به مثابه یک بنیاد خاص از سایر اندیشه ها متمایز می سازد. در بررسی و کالبد شکافی اندیشه های سیاسی پنج مولفه عمده را می توان برشمرد هستی شناسی معرفت شناسی، فرجام شناسی ، انسان شناسی و مولفه پنج مباحث مربوط به جامعه و دولت. فرضیه اصلی پژوهش که مورد آزمون قرار گرفته این است که: اسلام به مثابه یک اندیشه سیاسی برای تمامی موافه های این اندیشه و مفاهیم آن، تعریف ها، توضیف ها و تجویزهای خود را دارد که آن را به مثابه یک بنیان از سایر اندیشه های سیاسی متمایز می سازد. تبیین اندیشه سیاسی اسلام می تواند در چگونگی عمل پیروان آن تاثیر گذار باشد. از یک سو طرح اسلام در جهان به عنوان مبنای نظام حکومتی و از سوی دیگر بروز رفتارهای سیاسی به نام اسلام در گوشه و کنار جهان موجب شده است تا تبیین اندیشه سیاسی این دین نه تنها برای پیروان و بازیگران عمل سیایس آن بلکه برای پیروان سایر ادیان و دیدگاه ها نیز که تماشاگر این نوع از عمل سیاسی هستند قابل توجه باشد. قران درباره هر یک از مولفه های اندیشه سیاسی مباحثی را مطرح می نماید که به هر یک از این اجزا و پایه ها، قوام واستحکام منطقی می بخشد و در مجموع طرح کلی بحث از همگونی، توازن، انسجام منطقی و عدم تعارض بین بخش ها برخوردار می باشد.در هستی شناسی، سخن از عالم غیب و تاثیر آن بر عالم طبیعت (شهود) می آید و باور به حقیقت غیبت از ویژگی های معتقدین به این اندیشه قرار داده می باشد. بر این مبنا نیک فرجامی را آنکه کامل می داند که تمام مراحل هستی را شامل شود و این نه تنها نفی دنیا نیست بلکه تاکید بر نیک فرجامی در آن است. چرا که نیک فرجامی را برای تمام مراحل هستی از جمله دنیاا می خواهد. در بحث انسان شناس ی، مهمترین ویژگی این اندیشه این است که در کنار جایگاهی که برای انسان در ارتباط با طبیعت و سایر انسان ها قائل است رابطه ای برای انسان با پروردگار هستی ترسیم می کند و انسان را به عنوان جانشین پروردگار در زمین معرفتی می کند و قائل شدن به ربوبیت برای مبدا هستی در کنار قرار دادن وحی به عنوان مهم ترین منبع معرفتی برای انسان نشانگر آن است که اندیشه سیاسی نمی تواند خالی از راهنمایی و هدایت پروردگار هستی باشد و وحی و هدایت الهی باید مبنای عمل سیاسی باشد. نگاهی به پایه های اندیشه سیاسی اسلام نشان می دهد محوری مشترک مباحث آن را به یکدیگر مرتبط می سازد این محور مشترک موثر دانستن مبدا ربوبی در تمام مناسبات هستی است که حاقه های وصل این پایه ها به محور مبدا ربوبی دو عنصر (ایمان و عمل صالح) می باشد و این دو عنصر نیز مبتنی بر اراده و اختیار انسان می باشد. بر این چهار پایه و محور و حلقه های وصل است که سقف اندیشه سیاسی درباره مباحث جامعه و دولت معنی پیدا می نماید و چرایی تجویز هایی که در این باره صورت می گیرد روشن می شود. دولت و جامعه دو بستر مهم برای تحقق یک اندیشه در عمل می باشند. آنچه مبنای عمل است باید معطوف به هدایت الهی باشد. براین مبنا پذیرش انسان و اداره او برای قبول حکم خدا شرط لازم برای تحقق دولت و جامعه مورد نظر اندیشه سیاسی اسلام خواهد بود. پذیرش حکم خدا صرفا به معنی پذیرش افراد به عنوان عهده دارن حکم از جانب خداوند نمی باشد بلکه همراه آن پذیرش ساری . جاری شدن حکم خدا در تمام مناسبات فردی و اجتماعی نیز می باشد و پذیرش این مبنای نظری همراه با پذیرش چارچوب رفتاری نیز می باشد . به علاوه اینکه با توجه به سنن و قوانینی که بر هستی جاری است بر رفتار و عمل آثاری مترتب بود که این آثار متناسب با آن رفتار است. بر اعمال سوء و بر ایمان و عمل صالح که حکم خدا ست حیات مترتب خواهد بود. قرآن تاکید دارد آنچه مبنای عمل از سوی خداوند تعیین شده است چون از مبدا ربوبی و آفریدگار انسان وضع شده است منطق با فطرت استعداد و ظرفیت و توانایی انسان هاست از این رو این قوانین سازگارترین قوانین با ساختار و شاکله انسانی است.

هدف از تحقیق حاضر بررسی اقوال مفسران و متکلمان درباب اعجاز قرآن کریم و بیان وجوه مختلف اعجاز آن است. این پایان نامه در سه فصل تدوین گردیده است. فصل اول آن ذکر مباحث کلی درباب اصل اعجاز،ویژگی قرآن و مساله تحدی است. درفصل دوم به بیان نظریه صرفه و بستر تارخی و همچنین قائلین به آن از شیعه و سنی و نقد و بررسی این قول پرداخته شده است. درفصل سوم به وجوه اعجاز پرداخته شده است که به عنوان مهمترن وجه به فصاحت و بلاغت آن توجه خاصی شده است. همین وجه اعجاز است که در تمامی آیات و سور قرآن ساری و جاری است و هیچکس تابه امروز نتوانسته است سوره ای ولو کوچک همانند کوثر با آن زیبایی ظاهری و عمق و باطن معنا بیاورد. یکی دیگر از وجوه ذکر شده، امی بودن آورنده این کتاب عظیم است. از وجوه دیگر مورد نظر مفسرین و متکلمین مساله خبر از مغیبات و اسرار آفرینش درقرآن است. استنباط اخبار علمی ازقرآن یکی دیگر از وجوه اعجاز دانسته ششده است. درپایان رساله، وجه دیگری برای اعجاز قرآن ذکر شده است و آن هماناکاری است که با دلها می کند و تاثیری است که در نفوس می نهد.

هدف از این رساله، بررسی تطبیقی مبانی مشروعیت حکومت مبتنی بر قرارداد اجتماعی و اسلام است. لذا سعی در پاسخ به این سوال است که وجوه اختلاف و تشابه مبانی مشروعیت حکومت مبتنی بر قرارداد اجتماعی با حکومت اسلامی مبتنی بر ولایت فقیه چیست؟ براساس فرضیه تحقیق، مبانی مشروعیت حکومت مبتنی بر قرارداد اجتماعی در جهان بینی، نعرفت شناسی، انسان شناسی و دیدگاه شناسی با حکومت اسلامی مبتنی بر ولایت فقیه تفاوت دارد و با توجه به این اختلافات مبنایی هیچگونه وجه مشترکی بین این دو وجود ندارد روش تحقیق در این رساله توصیفی تحلیلی بوده و مطالب آن در سه بخش تنظیم گردیده است. بخش اول به قرارداد اجتماعی و بررسی نظرات هابز، لاک و روسو و نقد آنها می پردازد. دربخش دوم، حق حاکمیت در اسلام، ولایت و وکالت و نیز شوری و بیعت مورد مطالعه قرار می گیرد. نهایتا" بخش سوم به بررسی تطبیقی این دو نظریه می پردازد. یافته های تحقیق نشان می دهد که اسلاک گرایش به زندگی اجتماعی را فطری می داند در حالی که قرارداد اجتماعی آن را حاصل قراردادها می داند. اسلام بین دین و سیاست انفکاک ایجاد نمی کند ولی درفلسفه عصر روشنگری این دو دارای دو حوزه متفاوت هستند. اسلام حکومت را یک پدیده طبیعی می داند در حالی که قرارداد اجتماعی آن را غیر طبیعی می داند. اسلام و قرارداد اجتماعی در خصوصیات و شرایط حاکم اختلاف دارند. درفلسفه سیاسی اسلام" نقش مردم" با " مشارکت سیاسی " با نظریه قرارداد اجتماعی مفهومی متفاوت دارد. به طور کلی این رساله نشان داده است که مبانی حکومت اسلامی در تضاد جدی و همه جانبه با مبانی حکومت مبتنی بر قرارداد اجتماعی است.

هدف این تحقیق، بررسی سبک رهبری حضرت امام خمینی(ره) دررابطه با گروههای غیر رسیمی و تبیین الگوی مربوطه با استفاده از منابع کاملا" مستند می باشد. روش عمده تحقیق در این رساله، روش کتابخانه ای است که اطلاعات از طریق فیش برداری و دربرخی موارد نظر خواهی و مصاحبه گردآوری شده است . فرضیه های تحقیق عبارتند از: استفاده صحیح و موثر از گروههای غیر رسمی می تواند در جهت تقویت سبک مطلوب رهبری موثر باشد ‎۲) حضرت امام خمینی (ره) از مناسب ترین سبک رهبری مطلوب در رابطه با گروههای غیر رسمی برخوردار بوده ودردوران انقلاب اسلامی به ویژخ دهه بعد از پیروزی انقلاب کاملا" مناسب و منطقی با گروههای غیر رسمی برخورد کرده اند.نتایج حاصل از پژوهش نشان می دهد، کار این گروههای غیر رسمی در یک نظام به هیچ وجه نباید نادیده گرفته شود. بلکه چه در سطح خرد سازمانی و یا سطح کلان کشوری، گروههای غیر رسمی می توانند در دتسیابی نظام به اهداف عالی، نقش مهمی ایفاء نمایند. دربررسی سبک رهبری حضرت امام در رابطه با گروههای غیر رسمی مشخص گردید که ایشان از رهبرانی هستند که به لزوم وجود و شکل گیری گروههای غیر رسمی دریک نظام اعتقاد دارند. همچنین بررسی سبک رهبری حضرت امام نشان می دهد که ایشان جدا" خواستار تعیین چارچوب وظایف و حیطه عمل مشخص برای گروههای غیر رسمی هستند. هرگونه تخطی از وظایف منطقی و معقول گروه غیر رسمی که خلاف موجودیت نظام باشد از دیدگاه امام نابخشودنی و مستحق شدیدترین برخورد ممکن است. از دیدگاه امکام، گروههای غیر رسمی می توانند به فعالیت مطلوب خود ادامه دهند که هرچه بیشتر از پایگاه مردمی برخوردار باشند. وجود الزام مذهبی و اعتقاد کامل به دین اسلام و التزام عملی به آن حتما" باید در گروههای غیر رسمی مشهود باشد. کارگزاران نظام باید اجازه دهند، هر گروه غیر رسمی لااقل یک مدت آزمایشی را ازلحاظ فعالیت طی کنند و سپس در مورد آن تصمیم گیری نمایند. امکان تماس رهبران و مسئولان بلند پایه هر گروه غیر رسمی با مسئولان اجرایی کشور وجود داشته باشد. همچنین بررسیها نشان می دهد که حضرت امام در سبک در رهبری خود سعی کرده اند بعضی از ماموریتها و وظایف ویژه را به گروههای غیر رسمی شناخته شده و موفق محول نمایند. حضرت امام قائل به تبدیل گروههای غیر رسمی اجرایی به گروههای رسمی براساس یک برنامه ریزی مشخص و درعین حال کوتاه مدت بوده اند، و درنهایت حضرت امام بر ضرورت حفظ جنبه غیر رسمی این گروهها و تشکلها تاکید داشته و اعتقاد داشتند که گروههای غیر رسمی تازه رسمی شده باید همچنان الگوی موفق کاری خود را حفظ نمایند.

هدف از این پژوهش، یافتن الگوئی عملی و قابل اعتماد جهت ایجاد انگیزش در اقشار دانشگاهی کشور می باشد. فرضیه مورد آزمون در این تحقیق عبارتست از اینکه " حضرت امام خمینی (ره) از عوامل دینی، ملی و انسانی براط ایجاد انگیزه در قشر دانشگاهی استفاده نمومده اند" تحقیق حاضر با استفاده از روش تحلیل محتوا انجام یافته و مباحث آن در پنج فصل تنظیم شده است: فصل اول، اختصاص به کلیات دارد و به مواردی چون تبیین موضوع، اهمیت موضوع، علل انتخاب آن و .... اشاره می کند. فصل دوم طی دوبخش، ادبیات تحقیق را بیان می کند. بخش اول، انگیزش و نظریه های آن از دیدگاه مکاتب مختلف مدیریت و بخش دوم، انگیزش از نظر اسلام را مورد بررسی قرار می دهد. فصل سوم، دانشگاه، نقش و جایگاه آن در جامعه را بررسی می کند. این فصل نیز از سه بخش تشکیل شده است که عبارتند از: اهمیت علم و تعلیم و تعلم از دیدگاه اسلام، اهمیت تعلیم و تعلم و دانشگاه از دیدگاه امام خمینی (ره) و وضعیت دانشگاهها درقبل و بعد از انقلاب اسلامی. چهارمین فصل تحقیق که اصلی ترین قسمت تحقیق نیز می باشد، درباره عوامل ایجاد انگیزه در بیانات امام خمینی (ره) در هدایتگر قشر دانشگاهی بحث می کند . سرانجام فصل پایانی ، به نتیجه گیری از تحقیق و ارائه پیشنهادها می پردازد. بر اساس یافته های تحقیق، امام خمینی (ره) دانشگاه را بزرگترین موسسه موثر در کشور و مبدا همه تحولات می دانستند، چرا که معتقد بودند تمامی نقاط حساس و مهم کشور به دست این نهاد و این قشر سرنوشت ساز جامعه اداره خواهد شد. مهمترین انتظاراتی که ایشان از دانشگاهها داشته اند، عبارتند از: پیشرفت علمی جامعه، ایجاد زمینه استقلال کشور، گسترش معنویت، توجه به زیربنای فرهنگی و تربیت نسل جوان جامعه. امام خمینی(ره) درمجموع از چهار عامل عمده و مهم برای ایجاد انگیزه در قشر دانشگاهی استفاده کرده اند که عبارتند از: عوامل دینی و مذهبی، عوامل انسان ، عوامل ملی و سایر عوامل که هرکدام از آنها مجموعه ای از عوامل مرتبط را شامل می گردد. عمده ترین عواملی که نقش کلیدی را دررهبری امام خمینی (ره) بازی می کنند، عوامل ایجاد انگیزه دینی می باشند. تاکید مستقیم این عوامل مبتنی بر روح مذهبی و معنوی اقشار مردم می باشد. عوامل انگیزشی که در زیرمجموعه عامل دینی و مذهبی از بیانات حضرت امام به دست آمده ان، عبارتند از: ‎۱) به کارگیری ارزشهای دینی( توکل و اعتماد به خدا، تکیه بر قدرت عظیم الهی ، امداد غیبی و پشتیبانی الهی، حفظ امانات الهی، تاکید بر فرهنگ عاشورا) ‎۲) مکلف دانستن انسان در برابر خداوند ‎۳) تحلیل مذهبی دردها و رنج های انسان ‎۴) جهت دهی نگاه انسان به عالم دیگر (اجر و پاداش الهی، عذاب و عقاب اخروی، عبادت بودن اعمال) ‎۵) الگوسازی مذهبی ‎۶) استفاده مستقیم از آیات و روایات برانگیزاننده ‎۷)تاکید بر الهی بودن نهضت و حکومت . دومین گروه از عوامل انگیزشی، عوامل انسانی هستند که ارتباط مستقیمی با نیازهای مختلف بشری داشته است که عبارتند از : الف) برانگیختن حس اعتماد به نفس ب) اعتماد بر توده مردم ج) قدردانی و تمجید از مردم د) الگوسازی شخصیتی ه) توجه به نیازهای نمادی انسان و) ویژگی متعالی نهفته در بیانات امام (ره) سومین گروه، عواملی هستند که دراین مورد می توان از عواملی چون توجه به احساسات ملی، استفاده از حس آزادی خواهی و استقلال طلبی و روشنگری درباره استعمار کشور خصوصا" دانشگاه نام برد. به طور کل ، حضرت امام خمینی(ره) براساس تعریفی که از دانشگاه دارند و همچنین بر طبق انتظاراتی که ازاین نهاد جامعه داشته اند، از عوامل انگیزشی متعددی در اقشار مختلف دانشگاهی استفاده نموده انه که برای رساندن دانشگاهها به وضعی مطلوب و ایده آل می تواند به عنوان الگویی جامع و موثر مورد کاربرد قرار گیرد.

هدف از تحقیق حاضر، شناخت سبک رهیری پیامبر اکرم(ص) و ائمه اطهار(ع) براساس آثار شهید مطهری می باشد. تحقیق سعی در پاسخگویی به این سوالات دارد که آیا رهبران اسلامی دارای سبک رهبری واحد بودند که صرف نظر از شرایط آن اعمال می نمودند؟ و آیا برحسب ماهعیت موضوع مورد نظر، سبک رهبری رهبران اسلامی متفاوت بوده است ؟ بر اساس سوالات فوق دوفرضیه ارائه و بررسی می شود که عبارتند از: ‎۱) رهبران اسلامی - پیبامبر اکرم (ص) و ائمه اطهار ع- دربرخورد با دودسته مسائل اصولی و مسائل شخصی، دارای دوسبک متفاوت رهبری بودند. ‎۲) سبک رهبری رهبران اسلامی صلابت و قاطعیت در مسائل اصولی و نرمش و انعطاف در مسائل شخصی بوده است. تحقیق حاضر بااستفاده از روش کتابخانه ای و تحلیل محتوا انجام شده و مطالب آن در پنج فصل به شرح ذیل تنظیم شده است: فصول اول و دوم، به ترتیب اختصاص به طرح و ادبیات تحقیق دارند. در فصل سوم باعنوان " روش شناسی تحقیق" ، چگونگی بکارگیری تکنیک تحلیل محتوا، تعیین مقوله ها و طبقه بندی مضمونهای اصلی متن در مقوله های مربوطه، اعتبار و راستی مقوله ها مورد بررسی قرار می گیرد. درفصل چهارم، نحوه گردآوری اطلاعات بیان شده و به منظور بررسی فرضیات تحقیق، مجموع کلا مضامین استخراج شده و بااستفاده از جداول مروبطه، مورد تجزیه و حلیل قرار می گیرند.بالاخره در فصل پنجم، نتیجه گیری و پیشنهادهای تحقیق بیان می شود. نتایج حاصل از تحقیق حاکی از تائید هردوفرضیه تحقیق است. بنابراین ، رهبران اسلام- پیامبر اکرم(ص) و ائمه اطهار(ع)- دربرخورد با دودسته " مسائل اصولی " و " مسائل شخصی" دارای دوسبک متفاوت رهبری بوده اند. سبک رهبری رهبران اسلامی" صلابت و قاطعیت در مسائل اصولی و نرمش و انعطاف در مسائل شخصی"می باشد، به عبارت دیگر، آنها درقبال مسائلی که مربوط به حق الله و حق الناس می باشد، صلابت و قاطعیت داشته و اجازه نمی دادند به هیچکدام از آنها خدشه ای وارد بشود. زیرا این مسائل برای آنها اصالت داشته و از اهمیت ویژه ای برخوردار بوده است. اما در قبال مسائلی که مربوط به شخص خودشان می شد، نرمش و انعطاف داشته اند، یعنی درراه تحقق اهداف و انجام رسالت الهی خود، زیانهای مادی و غیر مادی را به جان خریده و از منافع مادی مربوط به خود ، چشم می پوشیدند.درپایان تحقیق، پیشنهادهایی به سایر محققان و پژوهشگران و همچنین رهبران جوامع اسلامی ارائه شده است.