جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در روش کلام نقلی، که منبع کسب معرفت آیات و روایات می‌باشد؛ عقل دارای دو کارکرد مهم استنباطی و دفاعی است. در مراجعه به کتب کلامی در می‌یابیم که متکلمان، در دو مرحله‌ی استنباط و دفاع، از عقل به صورتهای متعدد و روش‌مند، بهره گرفته‌اند.در مرحله‌ی استنباط، نقش‌ها و کارکرد‌های عقل را این‌گونه می‌توان تبیین کرد؛ ابتدا باید صحت انتساب یک متن کلامی را به منبع وحی، به وسیله‌ی عقل تأیید نماییم، و سپس به بررسی دلالت آن می-پردازیم. نوع دلالت یک متن را عقل تعیین می‌کند؛ برای این منظور ، به وسیله‌ی قواعد عقلی ابتدا نوع دلالت را تعیین کرده، و سپس آن را به لحاظ وجود معارض سنجیده، و در صورت وجود معارض، به و سیله‌ی قواعد عقلی به رفع تعارض می‌پردازیم. در مرحله‌ی دفاع، عقل دارای پنج کارکرد است:تبیین، تنظیم، اثبات ، رد شبهات و رد عقاید معارض. در این مرحله عقل با استفاده از روشها و شیوه‌های خاص مربوط به هریک از آن کارکردها، کار دفاع از آموزه‌های نقلی را سامان می‌بخشد.

چکیده: دلایل عقلی و نقلی بسیاری دال بر امکان آگاهی از غیب وجود دارد که امام علیه‌السلام به شکل کامل از آن برخودار می‌باشد. امام در بهره‌مندی از این علم، از منابعی الهی بهره‌مند می‌باشد که حجیت آن بر مبنای عصمت امام که احتمال کذب در حق او ممتنع می‌باشد مسلم است. بر همین مبنا علامه طباطبایی معتقد است که امام علاوه بر علم عادی سایر انسان‌ها دارای علمی غیر عادی می‌باشد که بر اساس آن به تمام وقایع عالم و حوادث حال، گذشته و آینده آگاه می‌باشد که این علم به تعلیم الهی است و علم به غیب ذاتی که مخصوص خداوند است نمی‌باشد. به نظر ایشان علم امام به دلیل اینکه علم به لوح محفوظ می‌باشد غیر قابل تغییر است و متعلق تکلیف واقع نمی‌شود و تنها متعلق رضا به قضای الهی قرار می‌گیرد. امام برای آگاهی از علوم غیبی نیاز به توجه به مقام نورانیت خویش دارد و بی‌توجهی به همین مطب عامل بروز برخی شبهات می‌باشد. امام خمینی (ره) نیز مانند علامه طباطبایی قائل به نظریه تعمیم علم امام می‌باشد و امام علیه‌السلام را حامل علم الهی می‌دانند. بنابر نظر ایشان، امام انسان کاملی است که تجلی تمام شئونات الهی از جمله علم الهی می‌باشد. ایشان بهره‌مندی از اسماء الهی را نشان دهنده وسعت علم امام می‌دانند و بیان می‌دارند که بهره‌مندی از علوم غیبی تنها به شکل حضوری و با برطرف شدن شواغل و عدم وابستگی به طبیعت حاصل می‌شود. بنابراین، این دو متفکر بزرگ امام علیه‌السلام را عالم به تمام وقایع هستی می‌دانند و آیات و روایات را موید افکار خویش قرار می‌دهند. دیدگاه علامه طباطبایی و امام خمینی مکمل یکدیگر می‌باشند به این صورت که علامه طباطبایی بیشتر به جنبه‌های فلسفی و کلامی بحث توجه دارد ولی امام خمینی به جنبه‌های عرفانی.کلمات کلیدی: علم امام (ع)، علم غیب، علامه طباطبایی، امام خمینی (ره)

انسان کامل از مباحث کلیدی و اساسی و در عین حال جذاب و شیرین در فلسفه و عرفان به‌ویژهفلسفه و عرفان اسلامی است . فلسفه و عرفان اسلامی نگاه و توجه ویژه ای به انسان و چگونگیزیستن و به تکامل رسیدن وی دارد . عرفا با توجه به اهمیت سیر و سلوک وتکامل بیشتر به این موضوع پرداخته اند. این رساله با روشنقلی با فیش برداری از آثار ابن سینا و ابن عربی و شیخ اشراق و کتب و مقالات مرتبط با آنها تهیه شده است . ابن سینا که نماینده فلسفه مشاء است در بخش عرفان و تصوف از کتاب اشارات و تنبیهات خود به مباحث عرفانی پرداخته است ؛ او از انسان کامل نام نبرده است اما از ویژگی‌هایی که برای عارف نام برده است می توان چنین برداشت کرد که عارف از نظر او همان انسان کامل است . عارف از نظر او باید مراحل اراده ،ریاضت ، اوقات ، و سکینه را طی کند و در هر مرحله حالات خاصی برای او بوجود خواهد آمد . از ویژگیهای ظاهری نیز می توان گشاده رویی ، کینه نداشتن و با گذشت بودن ، تواضع و فروتنی ، تجسس نکردن ، وانجام عبادات و فرایض را ذکر کرد . ابن سینا به ضرورت پرورش قوه تفکر و تعقل برای رسیدن به کمالبسیار تأکید می کند و انسان کامل راکسی می داند که به منتها درجه عقلی رسیده باشد. سهروردی که پایه گذار حکمت اشراق خوانده می شود نیز بدون اینکه از انسان کامل نام ببرد در کتابهای حکمه الاشراق و پرتو نامه و صفیر سیمرغ ویژگی‌هایی برای حکیم متأله مانندانجام عبادات ، خلوت ،ریاضت ،توانایی خلع اختیاری بدن از روح و غیره ذکر کرده است . سهروردی بیشتر به جنبه های عرفانی و صوفیانه انسان کامل پرداخته است .اما ابن عربی که پدر عرفان نظری نام گرفته است نخستین کسی است که واضح و مشخص از انسان کامل نام برده است و به بیان ویژگیها و خصوصیات و راه رسم کامل شدن می پردازد . انسان کامل ، جهان اکبر است که هرچه در هستی است در او وجوددارد بلکه چیزی بیشتر دارکه همان امانت الهی است .انسان میوه درخت آفرینش . انسان کامل زبده وحاصل این میوه است ، او مقصود آفرینش و آیینه تمام نمای الهی است که تمامی اسماء و صفات الهی را در خود منعکس می کند . ویژگی مشابه این سه عارف و فیلسوف بزرگ مسلمان توجه جدی و بارز آنها به اهمیت تکامل انسانی است که با دیگر موجودات تفاوتی اساسی دارد و آن روح و نفس آنهاست که توانایی عروج به بالاترین حد هستی را دارد .

موضوعی که در این نوشتار مورد بررسی و تحقیق قرار گرفته شده اندیشه های کلامی زید بن علی بن الحسین (علیهما السلام) در منابع مختلف شیعه، اهل تسنن, زیدیه وآثار منسوب به زید است. این مجموع? علمی تحقیقی بر آن است تا با انعکاس دیدگاه ها و باورهای کلامی زید از منابع پیش گفته، نظریه ها و اندیشه های ادعا شده در مورد زید را گرد آوری و بررسی کرده, زمینه را برای بررسی صحت و سقم این مدعیات فراهم سازد. با گردآوری چنین مجموعه اندیشه هایی از زید بن علی (علیه السلام)، می توان اصالت و یا عدم اصالت اندیشه های فرقه زیدیه و حتی برخی از اندیشه های شیعه و اهل سنت را مورد واکاوی قرار داد و در مورد اعتقادات و اندیشه های خود زید بازنگری مجدد نمود. برای پیش برد چنین هدفی، یعنی ارائه اندیشه های زید، آشنایی بیشتر با شخصیت فردی، علمی و اجتماعی زید و هم چنین آشنایی اجمالی با اوضاع جامعه در عصر زید قابل و لازم بررسی است؛ به خصوص که زید شخصیتی شهیر به لحاظ علمی، اجتماعی، سیاسی و مذهبی بود و به علت انتساب به اهل بیت علیهم السلام مورد توجه خاص کثیری از مسلمانان من جمله مردم عراق بود. شخصیت های مهمی که هم عصر یا نزدیک به عصر حیات زید بودند و نیز قیام های شیعیان در آن دوران بر اهمیت و حساسیت دوران شکل گیری اندیشه های زید و حرکات سیاسی اجتماعی او می افزاید. با توجه به بعضی از قرائن تاریخی و روایی می توان ادعا نمود که زید در تشخیص مصادیق امامان و بعضی از مقامات امام با تردید و جهل مواجه می شود، ولی روی هم رفته او برای اهل بیت پیامبر (صلوات الله علیهم) جایگاه ویژه ای معتقد است و در منابع شیعی و بیشتر در آثار او مشاهده می شود که او به منصوص بودن, افتراض طاعت برای امام, عصمت بعضی از امامان و مقام اصطفای الهی برای امام وبرائت از دشمنان اهل بیت علیهم السلام معتقد است به خلاف آن چه که منابع اهل سنت درمورد او ادعا کرده اند. قرائن زیادی که از منابع شیعی، زیدی و آثار زید استخراج شده ، نشان می دهد که شخصیت اعتقادی زید در این منابع، با شخصیت اعتقادی او در منابع اهل سنت، اختلاف اساسی دارد و چنین اختلافی در مقایسه با منابع شیعی و زیدی کمتر به چشم می خورد. تقریبا همه منابع در این امر با هم مشترکند که زید با اندیشه های مرجئ? زمان خود, جبریه, مفوضه و خوارج، علی رغم ارتباط با آن ها کاملا مخالف است. برخی منابع ادعا دارند که بعضی از اندیشه های کلامی زید مثل امر به معروف و نهی از منکر و یا اعتقاد به امامت مفضول، با عقاید معتزله هم خوانی دارد و لذا در تأثیر و تأثرات بین او و اهل اعتزال اقوال مختلفی نقل شده است. همین مسأله در مورد بعضی از آراء فقهی او و تعاملات او با امثال ابوحنیفه مطرح است.