جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تلفیق تاریخ و نظریه از جمله روش‏هایی است که از جانب بسیاری از پژوهشگران، بویژه مورّخین و جامعه‏شناسان به کار گرفته­ شده است. ابن­خلدون(808-732ق/ 1406-1332م) از جمله نخستین مورخ-جامعه‏شناسانی بوده که سعی کرده الگوهایی برای تبیین پدیده­های تاریخی-اجتماعی جوامع انسانی ارائه دهد. وی در بخش­های آغازین کتاب خود معروف به «مقدمه» به شناخت جوامع کوچ­رو و یکجانشین و هم­چنین مناسبات آن­ها با یکدیگر پرداخته و الگویی در شناخت و تکوین این جوامع نشان داده است. هدف اصلی این پژوهش، تبیین و بررسی دگرگونی شیوه­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ی زیست مغولان از کوچ‌روی به یکجانشینی در ایرانِ سده­های هفتم و هشتم هجری براساس نظریه ابن­خلدون است. ابتدا مفاهیم مرتبط با دگرگونی مورد نظر ابن­خلدون چون اقلیم، شیوه معاش و عصبیت؛ شناسایی و شرح داده شده­، سپس بر اساس این مفاهیم به روند یکجانشینی مغولان در ایران پرداخته می‏شود. روش مورد استفاده در این پژوهش «تحلیل تاریخی» است؛ و یافته‏های حاصل اینکه، دیدگاه ابن‌خلدون نه تنها می­تواند دگرگونی شیوه­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ی زیست مغولان در ایران را تبیین کند؛ بلکه می­تواند به عنوان الگویی شایان توجه برای تبیین و فهم دگرگونی شیوه­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ی زیست دودمان­های کوچ­رو در ایران بویژه از سلجوقیان تا پیش از صفویه مورد استفاده قرار گیرد و چگونگی یکجانشین شدن کوچ­روان و دور شدن آنان از زندگی کوچ­روی را تبیین کند.

در دورۀ ساسانیان، در شهر تازه بنیاد جندی شاپور خوزستان، آموزشگاه پزشکی و بیمارستانی ساخته شد و در سایۀ پشتیبانی های سیاسی و اقتصادی ساسانیان، چنان بارور و شکوفا شد که گهگاه جندی شاپور، شهر بقراط خوانده می شد. در سنت پزشکی جندی شاپور، آگاهی های پزشکی و شیوه های درمانی یونانی، هندی، سریانی و ایرانی با همدیگر آمیخته شدد و پزشکان جندی شاپوری با نگاه داشت میراث پزشکی کهنسال جندی شاپور، آن را در بغداد به دست مسلمانان بخشیدند. پزشکان جندی شاپوری خاندان بختیشوع با پیشینۀ پزشکی درخشان در زادگاه خود، بیش از دو سده پزشکان خلیفگان و بزرگان دستگاه خلافت عباسیان و البته پیشگامان ترجمۀ نوشته های کهن یونانی، ایرانی، هندی و سریانی در زمینۀ پزشکی، ستاره شناسی، فلسفه و دیگر دانش های بیگانه به زبان عربی بودند. مطالعۀ تاریخ پیدایش و شکوفایی پزشکی در دنیای اسلام نشان می دهد که پزشکی اسلامی، که گهگاه به اشتباه پزشکی عربی خوانده می شود، سخت وامدار میراث کهنسال پزشکان جندی شاپوری است که همچون پلی مسلمانان را با سنت پزشکی یونانی، سریانی، ایرانی و هندی آشنا گرداندند و همۀ دانش و تجربۀ پزشکی ارزندۀ خود را در بغداد، تختگاه خلافت عباسیان به مسلمانان هدیه دادند. در این جستار با رویکردی توصیفی – تحلیلی به مطالعۀ جایگاه پزشکان جندی شاپوری خاندان بختیشوع در انتقال سنت نیرومند پزشکی جندی شاپوری به دنیای اسلام و نقش آنها در شکوفایی پزشکی اسلامی پرداخته خواهد شد.

معرفت¬ و شناخت در متون پهلوی همانند اوستا، در واژة «خرد» تبلور يافته است؛ در این متون، اورمزد سرچشمة خرد و دانایی است و با خرد همه¬آگاه خود، آغاز و پایانِ آفرینش را رقم میزند. در متون پهلوی، بهمن یا اندیشة نیک، نخستین امشاسپندی است که اهورامزدا ¬آفریده و بوسیلة او کُنش خود را در آفرینش تحقق میبخشد. همچنین، بهمن نماد و تجلی خرد همه¬آگاهِ اورمزد بر آفریدگان است که انسان بواسطة بهره¬مندی از آن، به شناخت دین و اورمزد نايل میشود. این پژوهش با روش توصیفی ـ تحلیلی به بررسی و تأمل در چیستی مفهوم معرفت و اقسام آن در متون پهلوی میپردازد و چگونگی پیوند آن را با اخلاق و تربیت واکاوی ميكند. زیست اخلاقی بعنوان هدف غایی در دین زرتشت، در متون پهلوی در واژة پیمان یا میانه¬روی محقق میگردد. اساس این فضیلت اخلاقی بر معرفت مبتنی است. افزون بر این، در متون پهلوی تربیت سنگبنای پرورش آسن¬خرد (خرد ذاتی)، خردمندی و گزینش فضايل اخلاقی است؛ بنابرین معرفت در متون پهلوی سرشت و غایتی اخلاقی دارد و از اینرو یکی از انواع حکمت خالده (جاویدان خرد) بشمار می¬آید.

این پژوهش پاره‌ای از آگاهی‌های نوشته‌های اسلامی دربار? کیش زرتشت، از آغاز تا سده پنجم ه.ق را در برمی‌گیرد، که در اینجا به نقد و بررسی آن‌ها پرداخته‌شده است. به دلیل اینکه تاکنون کسی در این‌باره پژوهش مستقلی انجام نداده است، می‌توان بر ارزشمندی و بایستگی انجام این کار پافشاری کرد. آگاهی‌های نوشته‌های اسلامی دربار? دین زرتشت، از خود وی، زمان زادنش و جایگاه زندگی او آغازشده است. نویسندگان اسلامی کوشش کرده‌اند، آگاهی‌های فراگیری از زندگی زرتشت و دین وی ارائه دهند. افزون بر این، آگاهی‌های آن‌ها دربرگیرند?: نام زرتشت، تبارنام? وی، آگاهی از کتابش،سرگذشت این کتاب، روزگارِ پادشاهی(گشتاسپ) که زرتشت در دور? آن زندگی می‌کرد و آگاهی‌های پراکند? دیگر است. نویسندگان اسلامی بیشترِ این آگاهی‌ها را از متن‌های دینی زرتشتی گرفته‌اند. افزون بر جستار‌های یادشده، نویسندگان اسلامی از مطالبی مانند: بزرگداشت آتش در میان زرتشتیان، آتش‌های سپند(=مقدس) زرتشتیان، و آتشکده‌های آن‌ها، گفتگو کرده‌اند. به نظر می‌رسد دراین‌باره، آگاهی‌های مورخان اسلامی، افزون بر این‌که از متن‌های پهلوی گرفته‌شده‌اند، سرچشمه دیگری داشته‌اند، چون‌که این آگاهی‌ها، به‌ویژه دربار? آتشکده‌ها، گسترده‌تر هستند.

لطفا برای مشاهده متن چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.