جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

«تطهیر» یا «تهذیب نفس» بن‌مایه اندیشه عرفانی خوان دلاکروز، معروف به «یوحنای صلیبی» است، بلکه دقیق‌تر این است که بگوییم: تهذیب تاروپود اندیشه او را شکل داده است، به‌گونه‌ای که تقریباً هیچ آموزه‌ای بدون عنصر «طهارت» در دستگاه عرفانی او دیده نمی‌شود. بنابراین فهم کامل و جامع دستگاه عرفانی یوحنا مبتنی بر فهم دستگاه تهذیبی اوست. یوحنا طهارت را به دو مرحله «فعال» و «منفعل» تقسیم می‌کند. «طهارت فعال» عملی این‌سویی و از طرف سالک است و «طهارت منفعل» عملی آن‌سویی و از طرف حق است. یوحنا «شب تیره حس» و «شب تیره روح» را به‌عنوان مراتب طهارت مطرح می‌کند و آن دو را راه رسیدن به اشراق، عشق منور و «نکاح روحانی» می‌داند. این مقاله با روش تحلیلی ـ توصیفی نظریه تهذیبی و جایگاه طهارت در دستگاه عرفانی یوحنا را تبیین و بررسی می‌کند.

این پژوهش به روش کتابخانه­ای و با رویکردی تطبیقی به مقایسه و توصیف سیر و سلوک از منظر سیدحیدر آملی به­عنوان نماینده عرفان اسلامی شیعی و پاتانجلی بنیانگزار مکتب فلسفی یوگا می­پردازد، بر اساس مطالعات انجام­گرفته، مکتب یوگا دارای دیدگاهی افراطی و زهدی خشک است که هدف آن تنها ازکارانداختن ذهن، فکر، عواطف و احساسات و جسم برای رسیدن به سامادهی است که در سکوت و سکون مطلق به­دست­می­آید. این مکتب گرچه خداباور است اما سیر و سلوک در آن صرفاً برای رسیدن سالک به آگاهی مطلق روحی است. لیکن در مکتب عرفانی آملی که مبتنی بر عرفان اسلامی با قرائت شیعی است، هدف از سیر و سلوک تقرب به درگاه الهی، تخلق به اخلاق­الله و فانی شدن در افعال و صفات و ذات خداوند است که با روش متعادل و متناسب با ظرفیت­های سالک و بر اساس آموزه­های وحیانی دین مبین اسلام و سیره معصومین علیهم السلام می­توان به آن دست­یافت. با توجه به گسترش یوگا در جهان و ایران که به­دلایل مختلف به شرایط نگران­کننده­ای رسیده­است، مطالعات پژوهشی به­خصوص با رویکرد مقایسه­ای درباره مکتب یوگا بسیار اهمیت دارد. این مطالعات موجب­می­شود ابعاد گوناگون یوگای کلاسیک روشن­شود و با مقایسه عرفان اسلامی می­­توان برتری­های عرفان اسلامی را نسبت به آن نشان­داد. این پژوهش بخشی از این برتری­ها را نشان­می­دهد.

مسئله معقول اول و ثانی، ریشه در علم منطق دارد. تحول و تکامل تفسیر معقول ثانی فلسفی توسط صدرالمتألهین و شهید صدر رقم خورد و در این مرحله، علاوه بر تفکیک میان معقول ثانی منطقی و فلسفی به کاوش در حقیقت معقول ثانی فلسفی پرداخته شد و برای مفاهیم فلسفی علاوه بر اتصاف خارجی، عروض خارجی نیز تبیین شد. این دیدگاه را صدرالمتألهین در حوزه فلسفه و شهید صدر در حوزه علم اصول پایه‌گذاری کردند. این پژوهش با روش توصیفی ـ تحلیلی و با هدف واکاوی و مقایسه دیدگاه صدرالمتألهین و شهید صدر در تفسیر معقولات ثانی فلسفی به این مسئله پرداخته است. از رهگذر این جستار مشخص می‌شود که صدرالمتألهین در نگرش ابتدایی، دیدگاه مشهور میان فلاسفه پس از محقق قوشجی را پذیرفته و عروض ذهنی و اتصاف خارجی مفاهیم فلسفی را مطرح ساخت؛ اما در نگرش نهایی، این دیدگاه را نقد می‌کند و تفکیک میان ظرف عروض و اتصاف را نمی‌پذیرد. شهید صدر نیز در موارد متعدد در حوزه علم اصول به بررسی مسئله معقول ثانی فلسفی پرداخته و در جهت حل برخی مسائل اصولی، فقهی و کلامی از جمله مسئله تعدد عنوان و معنون، تعلق اوامر به طبائع یا افراد، تحلیل حقیقت ملکیت، سنخ قضایای حسن و قبح، از این مسئله بهره برده است.

دین با سفارش به دوری از رذایل اخلاقی سهم بسیار مهمی در اخلاقی بودن جوامع بشری دارد. لذا نظریه ارتباط دین و اخلاق با تاکید بر اینکه دین از اخلاق حمایت و پشتیبانی می‌کند به گسترش فضایل اخلاقی کمک می‌کند. در نوشته حاضر به بیان مفهوم اخلاق و دین پرداخته شده و همچنین دیدگاه‌های مختلف اندیشمندان و فیلسوفان اسلامی و غربی در خصوص ارتباط یا عدم ارتباط دین و اخلاق مورد بررسی قرار گرفته است. روش تحقیق بر اساس مطالعات اسنادی و کیفی است. هدف تحقیق بررسی ارتباط بین دین و اخلاق و بیان اهمیت دیندار بودن انسان و جوامع انسانی در جهت اخلاقی بودن و گسترش فضایل اخلاقی است. و تاثیر میزان دینداری و تاثیرات مثبت دیندار بودن در تحکیم ارزش های اخلاقی می‌باشد. یافته‌ها نشان می‌دهد دين عام‌تر و دارای اجزاء متعدد است و از طريق ابعاد متعدد خود ارزش اخلاق را محقق مي‌كند. و از سوي ديگر اخلاق نيز مانند پديده‌اي نيرومند زمينه توسعه ارزش‌هاي اجتماعي و سعادت پايدار را فراهم مي‌كند.و هیچکس نمی‌تواند نقش دین را در حمایت از اخلاق منکر شود. برای اینکه مصادیق خاص دستورهای اخلاقی را به دست آوریم به دین نیازمندیم و این وحی است که می‌تواند دستورهای اخلاقی را در مورد خاصی با حدود خاص و شرایط و لوازمش تبین کند.

مسئله تناسخ به‌‌مثابه ايده‌اي فلسفي در پاسخ به مسئله سرنوشت نفس انسان پس از مرگ، جزو مسائل مهم در حوزه نفس‌شناسي است. غالب فيلسوفان مسلمان تناسخ را محال دانسته و براهيني در راستاي اثبات استحاله آن اقامه کرده‌اند؛ اما در اين ميان، محمدبن زکرياي رازي و شهاب‌الدين سهروردي جايگاه ويژه‌اي دارند که نوشتار حاضر به بررسي نظرات ايشان در اين‌باره پرداخته است. از رهگذر اين جستار مشخص مي‌شود که محمدبن زکرياي رازي نخستين فيلسوف برجسته طرفدار ايده تناسخ در جهان اسلام قلمداد مي‌شود و اين آموزه در جهان‌بيني فلسفي وي در حوزه قدم نفس و هيولا ريشه دارد. شيخ اشراق در غالب آثارش نظريه استحاله تناسخ را مطرح مي‌کند، اما در حکمة‌‌الاشراق، ادله طرف‌داران نظريه امکان و استحاله تناسخ را ضعيف مي‌داند. ميان اين دو ديدگاه در «ميزان اهتمام به مسئله تناسخ»، «قلمرو امکان تناسخ»، «ضرورت تناسخ»، «ميزان نوآوري در اين مسئله»، «روش‌شناسي بحث» و «رابطه تناسخ با حدوث و قدم نفس» اختلافاتي وجود دارد؛ چنان‌که اين دو ديدگاه در «امکان رهايي از چرخه تناسخ» و «نفي استحاله برخي اقسام تناسخ» با يکديگر اشتراک دارند.

مراتب علم الهي در انديشه صدرالمتألهين عبارت‌اند از: عنايت، قلم، قضا، لوح محفوظ و قدر. صدرالمتألهين با جامع‌نگري به تفسير قضا و قدر مي‎‌پردازد و ضمن تبيين قضا و قدر ذاتي که مورد اهتمام فلاسفه مشاء است، قضا و قدر فعلي را نيز که مورد نظر متکلمان است، تبيين مي‌کند. در نوشتار حاضر با روش توصيفي ـ تحليلي و با بهره‌گيري از آثار مختلف صدرالمتألهين، تفاسير قضا و قدر در نظام فلسفي حکمت متعاليه جمع‌آوري، دسته‌بندي، تنظيم و تقرير گشته و در پايان، ضمن برشماري نقاط قوت اين ديدگاه، برخي کاستي‌هاي آن نيز نشان داده شده است.

پایان نامه ی حاضر مشتمل بر دو بخش با این مباحث است: بخش اول، بررسی ولایت از جنبه های مختلف: بررسی واژه ی ولایت از نظر لغت و اصطلاح، انواع ولایت (تکوینی و تشریعی)، نفی ولایت عرضی و طولی، ولایت منفی، قطع ولایت های باطل، نصوصی از پیامبراکرم(ص) در خصوص ولایت علی(ع)؛ بخش دوم، بررسی ولایت در سوره ی مائده: بررسی آیه ی «الیوم اکملت لکم»، زمان و سبب نزول آیه ی «الیوم اکملت»، مفهوم و منظور از «الیوم» در آیه، بررسی آیه ی «انما ولیکم الله»، زمان و سبب نزول آیه ی «انما ولیکم الله»، منظور و مفهوم «ولی» در آیه ی ولایت، مفرد بودن لفظ «ولی» در آیه ی «انما ولیکم الله»، اطلاق لفظ جمع بر مفرد «الذین آمنوا...»، بررسی رکوع در آیه ی «انما ولیکم الله»، بررسی آیه ی «یا ایها الرسول»، واقعه ی غدیر و نزول آیه در خصوص آن، حدیث غدیر و اعتراف علما به واقعه ی غدیر.