جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

برخی از علمای مسلمان با استناد به ظاهر آیۀ ۲۴ سورۀ یوسف و شماری از احادیث ضعیف، به حضرت یوسفG نسبتِ قصد معصیت داده‌اند. گروهی نیز برای آیه، تأویل‌های غیر‌منطقی ارائه کرده‌اند. این شرایط، فهم معنای آیه را دشوار کرده است. پژوهش‌حاضر به روش توصیفی، تحلیلی مهم‌ترین نظریات و تأویل‌های آیه را تحلیل و نقد کرده است. دستاورد این تحقیق تبیین و تثبیت نظریۀ تفاوت متعلق«همَّت» و «همَّ» در دو جملۀ «هَمَّتْ بِهِ وَ هَمَّ بِها» است. به‌ گواهی جمله‌های «وَ راوَدَتْهُ الَّتیٖ هُوَ فیٖ بَیْتِها»، «هَیْتَ لَکَ»، «مَعاذَ اللَّهِ» و «إِنَّهُ مِنْ عِبادِنَا الْمُخْلَصینَ»، متعلق «همّ» زلیخا انجام گناه است، اما متعلق «همّ» یوسف، عملی بازدارنده از گناه است، نه قصد گناه. به همین سبب، واژۀ «همَّ» دو مرتبه تکرار شده تا به این تفاوت اساسی اشاره کند. بنابراین آیه چنین معنا می‌شود: «زلیخا قصد کرد با یوسف گناه انجام دهد و یوسف قصد کرد با انجام عملی بازدارنده، زلیخا را از گناه بازدارد و ترک معصیت کند». در این لحظه اگر برهان رب نیامده بود، یعنی اگر یوسف از طرف خداوند به عاقبت هرگونه عکس العملی در مقابل زلیخا واقف نمی‌گشت، آن عمل بازدارنده را انجام می‌داد و در آن صورت متهم به خیانت می‌شد، اما چون یوسف به این علم دست یافت، حرکتی انجام نداد و صحنه را ترک کرد. به این ترتیب، خداوند سوء(عمل بازدارندۀ اتهام‌زا) و فحشا(زنا) را از حضرت یوسفG دور ساخت. این همان معنای عصمت مطلقه‌ای است که تمام انبیای الهی، از جمله حضرت یوسف، متصف به آن بودند.

قرآن کریم کتاب جاودان و تمدن‌ساز اسلام، از آغاز نزول تاکنون نظر دانشمندان مسلمان و غیر مسلمان را به خود جلب کرده و خاستگاه آثار علمی بسیاری به قلم اندیشمندان شده است. یکی از این آثار، «دانشنامۀ قرآن کریم» با سرویراستاری اولیور لیمَن است. این اثر دربردارندۀ بیش از چهارصد مدخل است. «حُکم»، عنوان یکی از مداخل و به قلم ماسیمو کامپانینی است که نویسنده به مفاهیم کاربردی آن در قرآن پرداخته و مفاهیم قضاوت خدا و داوری انسان‌ها را برای آن نقل کرده است. منبع وی، عمدتاً قرآن است امّا بدون تتبّع کافی در همۀ آیات، ترجمه‌ها و منابع تفسیری متعدّد، تنها با استناد به ظاهرِ شماری از آیات حاوی کلمۀ «حُکم» و مشتقات آن، نتایج نادرستی می‌گیرد؛ مانند ابهام در معنای حکم در برخی از آیات و نفی مفهوم سیاسی آن در زمان نزول و بر اساس آن‌ها، در حاکمیت سیاسی پیامبر تردید می‌کند. این در حالی است که با توجّه به ترجمه‌های معتبر قرآن و دیدگاه‌های تفسیری، هیچ ابهامی در معنای این واژه وجود ندارد. بر اساس تفاسیر کهن، حکم پیامبران، به دو معنای داوری و حکومت عادلانۀ آنهاست که معنای دوّم لازمۀ معنای لغوی است. در مقالۀ پیش رو، مدخل نامبرده با روش توصیفی‌تحلیلی و با استفاده از اسناد و منابع کتابخانه‌ای، نقد و بررسی شده است.