جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

سید اجل شمس الدین عمر بخاری، از بخارا برخاست؛ اما از آن جا که بخارا و به طور کلی منطقه ماوراءالنهر از روزگار فروپاشی سامانیان در دست سلسله ترک نژاد قراخانیان قرار گرفت و این وضعیت کمابیش تا حمله مغول به ایران ادامه داشت، آگاهی های کمی از آن دیار در منابع فارسی زبان باقی ماند. چنان که ایرانیان تنها از طریق نوشته های رشیدالدین فضل اله که تقریبا با سید اجل معاصر بود، با وی آشنا شدند و ظاهرا در ایران کسی چیزی بیش از آن درباره این وزیر ایرانی تبار مغولان چین نمی دانست. به طور طبیعی، هر چه از روزگار زندگانی سید اجل گذشت به علت استقلال ایران و جدایی ایلخانان ایران از خاقانان مغولی چین و جغتاییان حاکم بر فرا رود این اطلاعات کمتر نیز شد. به طوری که وقتی یکی از نوادگان سید اجل در ایران قرن 10ق/16م به ذکر نسب خود تا به سید اجل بخاری پرداخت، کمتر کسی متوجه شد که منظور از این نیای بزرگ کیست؛ یا اگر هم شد در منابع بعدی بازتابی نیافت. در روزگاران جدید و معاصر نیز به علت جدایی مطالعات ایران شناسی از پژوهش های مربوط به چین و عدم آشنایی این دو ملت کهنسال از زبان یکدیگر، این فرصت به دست نیامد و ظاهرا کسی متوجه وجود نوادگانی از سید اجل در ایران نگردید. مقاله حاضر بر آن است تا به معرفی نوادگان وی در ایران بپردازد.

كتاب روضة التسليم، روضه تسليم يا تصورات از معدود كتاب های بازمانده از دوران الموت به شمار می رود. اين كتاب دربردارنده باورهای نزاريان، به ويژه آموزه قيامت است و تاكنون دوبار به چاپ رسيده است. هر دو مصحح، آن را به خواجه نصيرالدين طوسی نسبت داده اند. در حالي كه كم تر پژوهشگری اين انتساب را به طور كلی مردود دانسته است بلكه اكثريت اين نسبت را پذيرفته اند و فقط براي تبرئه خواجه از نگارش كتابی مطابق مذهب اسماعيليه، مسئله اضطرار وی را مطرح كرده اند. اينك با به دست آمدن نسخه قديمی تري كه در چاپ دوم، نسخه اساس قرار گرفته است می توان به يقين اين انتساب را رد كرد. اين مقاله به شيوه نقد دروني و بيرونی راوی و روايت می كوشد تا صحت و سقم اين انتساب را معلوم گرداند.

یکی از متمایزترین چهره های اسماعیلیه، در دوران نزاری به جهانیان معرفی گردید؛ دورانی که رهبران از درون دژهای دست نیافتنی و بر فراز کوه های ایران جوامع خود را هدایت می کردند؛ دورانی که دکترین (آموزه ی) جنجالی قیامت را عرضه کرد و دورانی که اطلاعات اندکی از آن باقی ماند. مغولان، دژهای آنان را ویران کردند، امام اسماعیلی و بسیاری از افراد خاندانش را کشتند، پیروان او را قتل عام نمودند؛ اما کتابخانه های شان به دست دشمنان داخلی در آتش سوزانده شد. در نبود منابع درونی، روایت های جسته گریخته، یک سویه و گاه دشمنانه ی بیرونیان باقی ماند، و بدین گونه، تاریخ این دوران بر اساس همین منابع نوشته شد. اینک متنی نویافته از دست نوشته های درون دژهای نزاری برای نخستین بار در این جا ارائه می شود، تا بر تاریخ و عقاید نزاریه ی ایران در واپسین دهه های حیات آن، و به ویژه بر روابط ایشان با ملوک نیمروز، روشنی افکند. این متن، پس از معرفی کامل، به شیوه ی تک نسخه، تصحیح و همراه یک مقدمه و روشنگری ها و افزودگی ها، در این جا ارائه می شود. در این جا کوشش شده است تا با استفاده از نقد درونی و بیرونی، آگاهی های به دست آمده از متن، با منابع دیگر سنجیده شود. نتیجه ی کار، علاوه بر به دست دادن اطلاعات جدیدی درباره ی اسماعیلیان ایران در این دوران، روشن کردن این نکته نیز هست که ظاهراً نویسنده ی این متن و کتاب روضۀ تسلیم، منسوب به خواجه نصیرالدین طوسی، یکی است و او هم گویا از اهالی قومس و دامغان، و یا شمیران، باشد.