جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

متیو لیپمن، پردازشگر مفهوم فلسفه برای کودکان، عنوان فلسفه را در برنامه آموزشی فلسفه برای کودکان، متفاوت از برداشت عمومی فیلسوفان از این واژه انتخاب کرده است؛ تا جایی که می‌توان اذعان نمود که این مفهوم اساساً در سپهر معنایی فلسفه قرار نمی‌گیرد و یا بسیار کم‌وسعت‌تر از آن است. مقاله حاضر بر آن است تا به روش توصیفی ـ تحلیلی، برنامه فلسفه برای کودکان را در ارتباط و در تراز با جایگاه و مرتبه دانش فلسفه با تأکید بر دو مٶلفه معنا و موضوع فلسفه بررسی نماید. همچنین از دیدگاه تربیت اسلامی که نظام تربیتی در کشور ما به تأسی و تأثیر از آن صورت می‌گیرد، ضرورت یا عدم ضرورت آموزش فلسفه به کودکان و نیز اولویت آن را بررسی کند. نتایج نشان‌دهنده آن است که معنا و موضوع فلسفه در «فلسفه برای کودکان» با معنا و موضوع رایج آن در دانش فلسفه که موجود بما هو موجود است، تفاوت دارد. موضوع فلسفه در فلسفه برای کودکان از سطح موضوعات و مسائل محیط طبیعی و اجتماعی فراتر نمی‌رود؛ چرا که در این برنامه، تأکید بر عدم رسیدگی به موضوعات و مسائل متافیزیکی است. حال آنکه متافیزیک و مسائل آن از جمله موضوع خدا، از موضوعات اساسی در فلسفه بوده و تربیت اسلامی نیز بر مدار آن استوار است. همچنین نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که در تربیت اسلامی، دستور و توصیه مستقیمی به آموزش فلسفه برای کودکان وجود ندارد. اما از سوی دیگر، فلسفیدن به وسیله کودکان نهی نیز نشده است. با این حال، اولویت آموزش‌ها در تربیت اسلامی، آموزش فلسفه نیست؛ بلکه اولویت با آموزش اصول، عقاید، آداب و اخلاق اسلامی و تأدیب کودکان است. بدین‌سان فلسفه برای کودکان در اولویت نظام تربیت اسلامی قرار نمی‌گیرد.

رشد قوه خیال در تعالی تفکر فلسفی، نقش موثری دارد.بدین بیان که بر اساس مبانی و نظام معرفت شناختی صدرایی، نبود قوه خیال مساوی با عدم شناخت است. قوه خیال گرچه همه نفس انسانی نیست اما خود واسطه در سیر نزول ـ صورت دهی به معانی عقلی ـ و صعود ـ بستر سازی صورتهای مثالی جهت پیدایش معانی عقلی ـ است. این قاعده از قوه ادراکی کودکان نیز مستثنی نیست. در این پژوهش ابتدا تفکر فلسفی را اعم از تفکر در کلیات هستی دانسته ایم تا با حفظ روش عقلی، شاخه‌های زیربنایی مرتبط در رشد تفکر را نیز داخل در تعریف کنیم. سپس خیالِ مورد نظر صدرالمتألهین را به‌عنوان خازن صور و اعانه‌ای که در ادراک دارد، تبیین نموده‌ایم و نتیجه گرفته‌ایم که خیال می‌تواند هم رشد داشته باشد ـ چراکه ملکه‌ای نفسانی است و لذت‌جو و مؤثر در صدور فعل است ـ و هم این رشد می­تواند در تعالی تفکر فلسفی کودکان، در بخش‌های ادراکی و عملی و تناسب مجموعی قوا در اثر تطهیر قلب مؤثر افتد.

هدف از انجام این پژوهش، بررسی میزان تأثیر داستان‎های فکری برگرفته از سیرۀ‎ حضرت فاطمه (س) بر رشد اخلاقی دانش‎آموزان بوده است. پژوهش از نظر هدف کاربردی و از لحاظ روش شبه آزمایشی بوده و در انجام آن از طرح پیش‎آزمون−پس‎آزمون با دو گروه گواه و آزمایش استفاده شد. جامعه آماریشامل تمامی دانش‎آموزان دختر پایه ششم دبستان شهرستان شهربابکبوده کهبا استفاده از نمونه‎گیری در دسترس در دو گروه آزمایش و گواه قرار گرفتند. ابزار گردآوری اطلاعات، پرسش‌نامۀ محقق‎ساخته با طیف پنج درجه‎ای لیکرت بود. روایی پرسش‌نامه با استفاده از روش دلفی به دست آمد. پایایی پرسش‌نامه با استفاده از آزمون آلفای کرونباخ حاصل شد که بیانگر پایایی قابل قبول (بیش از ۸/۰) بود. مؤلفه‎های رشد اخلاقی عبارت بودند از: حق‌مداری، پذیرش مسئولیت، کمک به دیگران، راستگویی، وفای به عهد و بخشش اشتباهات دیگران. داده‎های حاصل با استفاده از شاخص‎های آمار توصیفی و استنباطی در محیط نرم‎افزار spss تحلیل شدند. در تجزیه و تحلیل اطلاعات، در سطح آمار توصیفی از فراوانی درصدی تراکمی، شاخص مرکزی و پراکندگی و در سطح آمار استنباطی از آزمون t مستقل و آزمون مقایسۀ میانگین t مستقل و t تک متغیره استفاده شد. با استفاده از این آزمون‎ها رتبه‎بندی میانگین‎ها به تفکیک گویه‎های هر یک از مؤلفه‎های اخلاقی صورت گرفت. نتایج نشان داد که استفاده از داستان‎های برگرفته از سیره‎ حضرت فاطمه (س) در برنامه فلسفه برای کودکان و با بهره‎گیری از حلقه موسوم به اجتماع پژوهشی بر رشد اخلاقی دانش‌آموزان تأثیر مثبت داشته است. پیشنهاد پژوهشگر استفاده از داستان‎های بومی و برگرفته از فرهنگ اسلامی همراه با شخصیت‎های الگو برای تربیت اخلاقی کودکان است.

هدف کلی این مقاله بررسی و نقد برنامه فلسفه برای کودکان از منظر حکمت متعالیه است. سوال کلی تحقیق عبارت است از این که مبانی فلسفی برنامه فلسفه برای کودکان چیست و بر اساس حکمت متعالیه چه نقدهایی بر آن وارد است؟ در این مقاله، از روش پژوهش تحلیلی - استنتاجی استفاده شده است. شواهد نشان گر وجود وجوه اشتراک و افتراق میان برنامه فلسفه برای کودکان و مبانی فلسفی حکمت متعالیه است. بر این اساس نقدهایی به برنامه فلسفه برای کودکان از منظر حکمت متعالیه وارد شده است. با این حال با توجه به وجوه اشتراکی که میان این برنامه با حکمت متعالیه وجود دارد، با حذف عناصر ناهمسان و اضافه نمودن عناصر لازم و انجام اصلاحاتی در این برنامه، با در نظر گرفتن مدل بومی سازی شده این برنامه می توان آن را در نظام تعلیم و تربیت کشورمان به کار گرفت.

هدف این مقاله شناسایی اصول تربیت براساس مبانی انسان‌شناختی و ارزش‌شناختی در حکمت متعالیه است. روش پژوهش توصیفی−تحلیلی بوده و در این راستا اصول تربیت متناظر با هر یک از مبانی انسان‌شناختی و ارزش‌شناختی ‏حکمت متعالیه ‏بررسی شد. با تکیه بر مبانی انسان‌شناختی در حکمت متعالیه، اصول تربیت بدین شرح استخراج شدند: توجه به ویژگی‌های مشترک و تفاوت‌های فردی، کمک به رشد عقلانی همراه با محدودیت‌های آدمی، رعایت تقوا در کسب دانش، پرورش اعتماد به نفس، رعایت شئون فردی و اجتماعی، تحرک و پویایی و رشد همه‌جانبه متربیان. کاربست این اصول در تربیت به مربیان در سوق دادن متربیان به فطرت، پیشگیری از انحراف از فطرت، بیدار ساختن فطرت، تقویت نیروی اراده و اعتماد به نفس، شناسایی هویت و جایگاه فردی و اجتماعی، آگاه‌سازی نسبت به محدودیت‌های آدمی، تقویت تقوا، تقویت روحیه کمال‌طلبی، رشد همه‌جانبه و کمک به تحرک و تلاش در متربیان کمک می‌کند. براساس مبانی ارزش‌شناختی حکمت متعالیه، اصول تربیت بدین شرح شناسایی شدند: پرورش گرایش به خیر، شناخت خداوند به‌عنوان خیر مطلق، میانه‌روی در بهره‌گیری از لذات، هماهنگی در کسب توأمان لذت و سعادت، تبیین عقلانی فضیلت و تقویت گرایش به زیبایی حقیقی و نظام احسن. کاربست این اصول در تربیت به مربیان در داشتن خلوص نیت در تلاش‌های علمی، پرهیز از افراط و تفریط و گرایش به میانه‌روی ‏در رفتارها، تقویت روحیه فروتنی، داشتن انعطاف در تعامل‌های علمی، پرهیز از زیبایی‌های ظاهری و گرایش به زیبایی‌های حقیقی کمک می‌کند.

هدف از برنامه «فلسفه برای کودکان»، پرورش تفکر در کودکان است. یکی از ابزارهای اصلی این برنامه داستان است که در اجتماع‌پژوهشی اجرا می‌شود. در دهه‌های اخیر این برنامه برای پرورش قدرت تفکر کودکان در ایرانرواج یافته است. اما داستان‌های این برنامه بومی نبوده و در شرایط فرهنگی جامعه طراحی برنامه تولید شده‌اند. این درحالی است که ادبیات فارسی مشحون از داستان‌های فکری و فلسفی متناسب با فرهنگ ایران است. هدف این مقاله بررسی تأثیر داستان‌های کلیله و دمنه بر پرورش مهارت‌های استدلال، پرسشگری و تفکر انتقادی (گشودگی انتقادی و شکاکیت تأملی) است. پژوهش از نوع کاربردی بوده و به روش شبه‌تجربی با استفاده از طرح پیش‌آزمون−پس‌آزمون و با دو گروه آزمایش و کنترل انجام شده است. جامعه آماری شامل تمامی دانش‌آموزان دختر پایه ششم ابتدایی شهرستان اردستان و نمونه پژوهش یک کلاس 32 نفره بود که به روش هدفمند و تصادفی انتخاب شدند. ابزار پژوهش شامل مقیاس سنجش پرسشگری رابرت فیشر، مقیاس گرایش به تفکر انتقادی (گشودگی انتقادی و شکاکیت تأملی) ساسو، آزمون مهارت استدلال نیوجرسی بوده است. اعتبار مقیاس‌ سنجش پرسشگری به روش اعتبار ارزشیاب به تأیید متخصصان رسید و ساسو اعتبار و روایی مقیاس گرایش به تفکر انتقادی را مناسب گزارش کرده است. پایایی مهارت استدلال نیوجرسی از طریق آلفای کرونباخ بین 84/0 تا 94/0 گزارش شده است. تجزیه و تحلیل داده‌ها در دو سطح آمار توصیفی و استنباطی انجام شد. نتایج نشان داد بین نمره‌های گشودگی انتقادی، پرسشگری، مهارت استدلال تفاوت معنادار وجود دارد. همچنین، بین نمره‌های شکاکیت تأملی گروه‌ها تفاوت معنادار است؛ این به آن معناست که برنامه فلسفه برای کودکان در افزایش شکاکیت تأملی تأثیر داشته است.

فلسفه برای کودکان طرفداران زيادي در ايران دارد. با این وجود مباني فلسفی این برنامه با توجه به مباني فلسفي حاكم بر نظام تربيتي كشور ما كه متأثر از فلسفه تربيت اسلامي است، مطالعه نشده است. این کتاب مباني فكري و فلسفی برنامه درسی فلسفه براي كودكان را براساس مباني فلسفي تربيت اسلامي نقد و بررسی می‌کند. این نقد با تأکید بر حکمت متعالیه به‌عنوان گفتمان حاکم در فلسفه اسلامی صورت گرفته است تا بتواند زمينه پذيرش حساب شده و منطقی برنامه فلسفه براي كودكان را به‌عنوان يك پديده نو ظهور در عرصه‌ نظام‌ تربيتي كشورمان فراهم سازد. شواهد نشانگر اشتراکات و اختلاف‌هایی میان برنامه درسی فلسفه برای کودکان و فلسفه تربیت اسلامی است. مطالب کتاب دستمایه خوبی برای ‌معلمان، مربیان فلسفه برای ‌کودکان، دانشجویان‌ رشته‌های علوم‌تربیتی به‌ویژه دانشجویان فلسفه تعلیم و تربیت، روان‌شناسی تربیتی و کارشناسان و متخصصان تعلیم و تربیت کودکان و نوجوانان فراهم می‌کند.

تحقیق حاضر با هدف شناسایی و تبیین آراء تربیتی ویلیام چیتیک و دلالت های تربیتی حاصل از آن انجام شده است. پژوهش از نوع کیفی بوده و در انجام آن از روش تبیینی - تحلیلی استفاده شده است. از تبیین در شناسایی و استخراج آراء تربیتی چیتیک و از تحلیل برای دریافت نظرات ویژه ایشان در تربیت و دلالت های تربیتی آراء ایشان استفاده به عمل آمده است. در تبیین و تحلیل داده ها ازالگوی مفهومی چهار عنصری، هدف، روش، محتوا و ارزشیابی بهره گرفته شد. نتایج تحقیق نشان می دهد چیتیک از آموزه های اسلامی به ویژه از تلفیق فلسفه و عرفان اسلامی الهام یافته و تلاش دارد تا آموزه های یاد شده را با تفکرات نوگرایانه خویش در زندگی فردی و اجتماعی تلفیق نماید. بدینسان اهداف تربیت در چارچوب اندیشه چیتیک و به تاثیر از تربیت اسلامی عبارت است از تحقیق و درک وجود، درک مفهوم عشق، پرورش انسان کامل، اعتقاد به معاد و دستیابی به خوشبختی ابدی در سایه رسیدن به توحید و قرب خداوند. روش های تربیتی او به تاثیر از آموزه های اسلامی عبارتند از: رحمت، عشق، تذکر وپیروی از صراط مستقیم،الگو گیری، عملی کردن خود، و محتوای تربیت از وحی شامل قرآن برگرفته می شود و در کنار وحی به سیره پیامبر(ص) نظر دارد. در حوزه ارزشیابی چیتیک ارزشیابی های مرسوم در نظامات تربیتی را مورد توجه قرار نمی دهد و به جای آن ارزشیابی معطوف به معاد را معرفی می کند. دلالت های تربیتی چیتیک در حوزه هدف رسیدن به واقعیت نهایی و در واقع حلقه گمشده همه انسان ها که عشق به خداست و این عشق را در تربیت عرفانیکاملا مشهود است، در حوزه روش ابتدا حضور معلم را به عنوان راهنما الزامی می داند و او را الگویی برای متربیان معرفی می کند و معتقد است عشق میان معلم و شاگرد باید جاری باشد در حوزه محتوا برا اساس قران و آموزه های پیامبر عمل می کند و انسان ها را به عمل بر اساس آن دعوت می کند تا به کمال برسند در حوزه ارزشیابی بر معاد تاکید دارد چرا که کسی که معتقد باشد معاد وجود دارد لذا اعمال خود را با آن هماهنگ کرده چون می داند که روزی از او پرسیده خواهد شد. از نکات برجسته آراء تربیتی چیتیک می توان توجه ویژه ایشان به تحقیق و در وجود از سوی انسان به ویژه درک وجود خویش، به تلقی پیوستگی زندگی و معاد از طریق تلقی معاد به مثابه هدف و فرایند یاد کرد.

هدف پژوهش حاضر بررسی مبانی فلسفی حیا از منظر تربیت اسلامی بوده است. در این راستا در انجام پژوهش با اتخاذ رویکرد کیفی، از روش توصیفی– تحلیلی استفاده به عمل آمد. در مراحل انجام پژوهش ابتدا با استفاده از روش توصیف، جایگاه و کاربرد مفهوم حیا در تربیت اسلامی با بهره گیری از قرآن، احادیث و روایات اسلامی بررسی و در مقایسه با کاربرد آن در سایر زمینه ها چون: اخلاق، روانشناسی، جامعه شناسی، زیست شناسی، معماری و آموزش توصیف گردید. ‌‏سپس مبانی فلسفی حیا در چهار حیطه هستی شناسی، معرفت شناسی، انسان شناسی و ارزش شناسی با نظر به تربیت اسلامی و با استفاده از قرآن، احادیث و روایات اسلامی تبیین شد. در پایان با توجه به مبانی فلسفی یاد شده، تحلیل های لازم در رابطه با آثار تربیت فردی و اجتماعی این مولفه و نیز پیامدهای تربیتی توجه و عدم توجه به آن به عمل آمد. نتایج پژوهش نشان می دهد که مفهوم حیا یکی از ویژگی های فطری انسان و از مفاهیم مهم در تربیت اسلامی به شمار می رود که علی رغم تلقی ‏که امروز نسبت به آن وجود دارد، صرفا محدود به عفاف و حجاب نمی شود؛ گرچه عفاف یکی از وجوه ‏مهم حیا بوده و حجاب نیز بلند قامت ترین نماد عفاف است، لیکن حیا مفهومی جامع تر، آموزه ای گسترده تر و پیشینی تر از عفاف و حجاب به شمار می آید.