جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

قرآن کریم به عنوان معجزه‌ی جاودان پیامبر اکرم (ص)، دربردارنده‌ی تمام معارفی است که انسان در راه رسیدن به کمال و سعادت به آن نیازمند است. این کتاب آسمانی مختصّ قوم یا منطقه‌ا‌‌ی نیست، بلکه همگانی و حیطه‌ی دعوت آن، عامّ و جهانی است. سبک بیان، چیدمان واژگان، ساختار و موضوعات قرآن به گونه‌ای است که فهم کامل و دقیق آن جز از طریق تفسیر، توضیح و تحلیل مقدور نیست. از این‌رو، پژوهشگران به تحلیل واژگان، مسائل نحوی و محتوای سوره‌های قرآن پرداخته‌اند تا از این طریق بتوانند در راه شناخت این کتاب الهی و درک و فهم پیام‌های هدایت‌بخش آن گام بردارند. سوره‌ی الذّاریات به عنوان یکی از سوره‌های مکّی، پنجاه و یکمین سوره‌ی قرآن است که شصت آیه دارد. این سوره دارای سیصد و شصت کلمه و هزار و پانصد و چهل و شش حرف است. نام این سوره از اولین آیه‌ی آن «الذّاریات ذرواً» گرفته شده که به معنای بادهای تندی است که اشیاء را پراکنده می‌کند. در ابتدای سوره، از معاد سخن می‌گوید، سپس، همچون دیگر سوره‌های مکّی به مسائلی از قبیل توحید، نشانه‌های خداوند در هستی، داستان فرشتگان مهمان حضرت ابراهیم (ع) و بشارت فرزند به ایشان، اخطار به هلاکت قوم لوط (ع) می‌پردازد. در ادامه، به فراخواندن پیامبر گرامی اسلام (ص) به صبر و استقامت در برابر سختی‌ها و مشکلات، داستان برخی از پیامبران همچون موسی (ع)، نوح (ع) و قوم عاد و ثمود اشاره دارد و در نهایت، با معاد به پایان می‌رسد. بعضی از مهم‌ترین مسائل واژگانی این سوره عبارت است از کاربرد اسم‌های مشتق به‌ویژه اسم فاعل و اسم مفعول، ضمایر مختلف، حروف جر، فعل‌های مختلف به‌ویژه فعل ماضی، معلوم و مجهول، اسم‌های خاص و ... . از عمد‌ترین مسائل نحوی این سوره می‌توان به کاربرد جملات اسمیه و فعلیه، اعراب فعل مضارع، صفت، نواسخ به‌ویژه حروف مشبّهه بالفعل و ... اشاره کرد. هدف از این پژوهش آن است که نخست به تحلیل واژگان کلیدی سوره‌ی الذّاریات بپردازد، سپس عمده‌ترین مسائل نحوی را در این سوره بررسی کند و در نهایت، به تحلیل محتوا و بیان بارزترین مضامین آن اقدام کند.

از جمله موضوع‌های مهمی که همواره در کانون توجّه شاعران کلاسیک عربی و فارسی قرار داشته، سیمای پیامبر(ص) و اهل بیت (ع) بوده‌است تا جایی که این مهم در اشعار بسیاری از آن‌ها، بسامد بالایی داشته و همواره زینت‌بخش دیوان شاعران و کتب فرزانگان بوده‌است، به طوری که کمتر دیوان شعری را می‌توان یافت که قطعه شعری در مدح پیامبر اکرم(ص) و اهل‌بیت(ع) مکرم ایشان در آن ثبت نشده باشد. «دعبل خزاعی» و «قوامی رازی» از جمله‌ی این شاعران هستند. این دو شاعر نه تنها در بلاد خود، بلکه در سایر بلاد نیز به مدح و رثای اهل بیت(ع) نامور شدند. در شعر آن دو مانندگی‌ها و همسان‌اندیشی‌ها و درون مایه‌های یکسانی در مورد پیامبر(ص) و اهل‌بیت(ع) دیده می‌شود. از این رو، این نوشتار بر آن است با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی به مقایسه‌ی این سروده‌ها در دیوان دو شاعر و بیان شباهت‌ها و بعضاً تفاوت دیدگاه‌ها در این اشعار بپردازد. مهم‌ترین یافته‌های این نوشتار نشان می‌دهد که هر دو شاعر با بهره‌گیری از آیات و احادیث و پرهیز از هرگونه اغراق در سخن، محبّت و تعلق‌خاطر خود را به پیروی از پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) ابراز داشته و سعی کرده‌اند خصال والا و مناقب آنان را ترسیم کنند. مدح پیامبر اکرم(ص)، امام علی(ع)، امام حسین(ع)، امام رضا(ع) و حضرت مهدی(عج) از مهم‌ترین درونمایه‌های اشعار شاعران مورد نظر به شمار می‌رود.کلمات کلیدی: دعبل خزاعی، قوامی رازی، پیامبر اکرم (ص)، اهل بیت(ع)، شعر مذهبی، ادبیّات تطبیقی.

قرآن کریم گنجینه ای از معانی است که هرگز پایان نمی پذیرد. این کتاب آسمانی بیش از چهارده قرن مورد توجّه مسلمانان مخصوصاً دانشمندان اسلامی و حتّی غیر اسلامی قرار گرفته است و در مورد هر یک از علوم آن کتاب های متعدّدی توسط دانشمندان سرآمد به رشته تحریر در آمده و در طول این مدّت صدها تفسیر برآن نوشته شده است.یکی از ابزارهای مهم برای درک معنا ومفهوم کلام خداوند، شناخت اعراب کلمات آن است. اعراب واژه های قرآن غالباً واضح بوده و با کمترین توجّه قابل فهم می باشد. امّا گاه در تراکیب این کلام اعجاز آمیز مواردی به چشم می خوردکه ظاهراً از نظر اعراب وضوح کمتری داشته یا درک آن ها سخت می باشد. دانشمندان علوم قرآنی و مفسّران ازاین موارد با عنوان مشکل اعراب یا غریب اعراب قرآن یاد می کنند. برای توضیح این موارد به حقّ کتاب های فراوانی نگاشته شده است و اندیشمندان اسلامی به طور مفصّل به این موضوع پرداخته اند. امّا آن چه که قابل توجّه است، این است که آنان ضمن اختلاف با یکدیگر گاه وجوه اعرابی بسیار پیچیده وتکلّف آمیز ارائه نموده اند، به گونه ای که برخی از این مطالب قانع کننده به نظر نمی رسد.در این پژوهش ضمن پرداختن به جریان تفسیر نگاری در پنج قرن اوّل هجری، بیان می گردد که پیامبر اکرم (ص) به عنوان اولین مفسّر قرآن کریم به تفسیر این کتاب الهی – یعنی بیان مفاهیم و اغراض آن – پرداخته و پس از ایشان، امام علی (ع)، سایر اهل بیت (ع) و شاگردان آن بزرگواران به این امر اقدام نموده اند و سعی می شود که بعد از مشخص نمودن مهم ترین و بحث برانگیزترین موارد مشکل اعراب در دو جزء سوم و چهارم قرآن کریم، اقوال و دیدگاه های اندیشمندان در مورد آن ها ارائه گردد و تا حدّ امکان، نظر برتر با بررسی و مقایسه، میان آرای نقل شده و نیز با توجّه به معیارهایی که در مقدّمه ذکر خواهد شد، بیان شود.

قرآن کریم گنجینه ای از معانی است که هرگز پایان نمی پذیرد. این کتاب آسمانی بیش از چهارده قرن مورد توجّه مسلمانان مخصوصاً دانشمندان اسلامی و حتّی غیر اسلامی قرار گرفته است و در مورد هر یک از علوم آن کتاب های متعدّدی توسط دانشمندان سرآمد به رشته تحریر در آمده و در طول این مدّت صدها تفسیر برآن نوشته شده است.یکی از ابزارهای مهم برای درک معنا ومفهوم کلام خداوند، شناخت اعراب کلمات آن است. اعراب واژه های قرآن غالباً واضح بوده و با کمترین توجّه قابل فهم می باشد. امّا گاه در تراکیب این کلام اعجاز آمیز مواردی به چشم می خوردکه ظاهراً از نظر اعراب وضوح کمتری داشته یا درک آن ها سخت می باشد. دانشمندان علوم قرآنی و مفسّران ازاین موارد با عنوان مشکل اعراب یا غریب اعراب قرآن یاد می کنند. برای توضیح این موارد به حقّ کتاب های فراوانی نگاشته شده است و اندیشمندان اسلامی به طور مفصّل به این موضوع پرداخته اند. امّا آن چه که قابل توجّه است، این است که آنان ضمن اختلاف با یکدیگر گاه وجوه اعرابی بسیار پیچیده وتکلّف آمیز ارائه نموده اند، به گونه ای که برخی از این مطالب قانع کننده به نظر نمی رسد.در این پژوهش ضمن پرداختن به جریان تفسیر نگاری در پنج قرن اوّل هجری، بیان می گردد که پیامبر اکرم (ص) به عنوان اولین مفسّر قرآن کریم به تفسیر این کتاب الهی – یعنی بیان مفاهیم و اغراض آن – پرداخته و پس از ایشان، امام علی (ع)، سایر اهل بیت (ع) و شاگردان آن بزرگواران به این امر اقدام نموده اند و سعی می شود که بعد از مشخص نمودن مهم ترین و بحث برانگیزترین موارد مشکل اعراب در دو جزء سوم و چهارم قرآن کریم، اقوال و دیدگاه های اندیشمندان در مورد آن ها ارائه گردد و تا حدّ امکان، نظر برتر با بررسی و مقایسه، میان آرای نقل شده و نیز با توجّه به معیارهایی که در مقدّمه ذکر خواهد شد، بیان شود.

ضمیر شأن و قصّه ضمیر مفرد غایبی است که به قصد تأکید و مهم جلوه دادن امری در ابتدای جمله بیان شده سپس به وسیله جمله خبری که بعد از آن قرار می گیرد تفسیرمی‌شود این ضمیر از آن جهت کهچیزی‌ به آن عطف نمی‌شود ومورد تأکید قرار نمی ‌گیرد و مبدل منه واقع نمی‌شود و همچنین از وجوه دیگری باسایر ضمایر تفاوت دارد. دانشمندان آن را با نامهای متفاوتی مثل ضمیر شأن،ضمیر أمر،ضمیر حدیث، ضمیر مجهول،هاءالعماد و ضمیر قصّه (در موارد تأنیث آن) می‌شناسند.در قرآن، کتاب آسمانی که از دیر بازمورد توجه دانشمندان مسلمان وغیرمسلمان قرار گرفته و مهمترین الگو ومنبع استشهاد واضعان و دانشمندان علم نحو بوده است بارها ضمیر شأن به کار رفته است.این پژوهش پس از بیاندیدگاه‌های قدما و معاصران در مورد ضمیر شأن و قصّه به بررسی آن در منابع نحوی پرداخته ، سپس به طور کامل احکام و انواع ضمیر شأن و قصّه را بیان می‌نماید.آن گاه به استخراج آیاتی از قر آن کریم که در آنها ضمیر شأن و قصّه بکار رفته، می‌پردازد و آرای دانشمندان علم نحو و تفسیر را در خصوص آنها طرح و بررسی می‌نماید.از مجموع بررسی‌ها چنین به دست می‌آید که ضمیر شأن و قصّه52 مرتبه در قرآن کریم به کار رفته است که از این تعداد 5 مورد ضمیر قصّه و47 مورد ضمیر شأن می‌باشد و از مجموع آنها در 28 مورد ، دانشمندان و مفسّراناتفاق نظر و در 24 مورد آن اختلاف نظر دارند. که تمامی آنها مربوط به امورمهم و قابل توجّهی مثل وحدانیت خداوند متعال، عدم رستگاری کافران و ستمگران ، فرجام مشرکان و کافران و اجر و پاداش صابران و پرهیزگاران است که توجّه و دقّت مضاعفی را می طلبد. بدون شک به دلیل اهمّیّت این امور و جلب توجّه مردمخداوند متعال برای بیان آنهاابتدا ضمیری را به صورت مبهم(ضمیر شأن وقصّه) آورده سپس آن ضمیر را با ِیک کلام خبری تفسیر نموده است.

احمد شوقی (1868-1932م) ملقب به امیرالشعرا، از برجسته ترین شاعران پیشگام در ادبیات معاصر عربی است که آثار شاعرانه عظیمی از خود به یادگار گذاشته است. وی در شعر خود توجه و اهتمام زیادی به مسائل ملی، میهنی، اصلاح و تمجید اسلام دارد. شاعر در این زمینه دست به تجدید و نوگرایی زده و قصه شعری به زبان جانوران مختلف از جمله پرندگان یا همان فابل را سروده است. او با پرداختن به این فن شعری، تصویری زنده را از پرنده ای معین به عنوان رمز و نماد زندگی مردم ارائه می دهد تا معانی تربیتی، اجتماعی و سیاسی را در جامعه خویش گسترش دهد. در این مقاله بعد از طرح مباحث مقدماتی، پرندگانی که بیشترین کاربرد را در قصه های شعری شوقی دارند یعنی کبوتر، کلاغ و خروس از جنبه نمادین مورد بررسی واقع شده است. آنگاه قصه های مربوط به هر پرنده به منظور شناسایی مسائل تربیتی، اجتماعی و سیاسی تجزیه و تحلیل شده است. یافته های این پژوهش نشان می دهد که شوقی، پرندگان مورد بحث را در نمادهای متعددی به کار برده است که اغلب با نماد های مختلف این پرندگان در فرهنگ و ادبیات منطبق است. از سوی دیگر، تربیت کودکان، خردورزی، نکوهش خیانت، نیکوکاری، بی توجهی به ادعاهای اصلاح طلبانه استعمارگران، بیداری ملی، استقلال و آزادی از جمله مسائل تربیتی، اجتماعی و سیاسی مورد توجه احمد شوقی از طریق داستان پرندگان است.