جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

قضاوت درباره‌ی درستی فرایند پژوهش و کیفیت محصول نهایی، در پژوهش‌های کیفی، مستلزم معیارهای ارزیابی کاملاً متفاوتی است. پژوهشگران کیفی به معیارهای ارزیابی آثار پژوهشگران کمّی معترض‌اند و آنها را رد می‌کنند. پژوهشگران کیفی معیارهای بدیلی را تدوین کرده‌اند که با اهداف پژوهش آنان متناسب است. مقاله‌ی حاضر به کاوش در معیارهای بدیلی که برای پژوهشگران کیفی مطرح شده‌اند پرداخته، نشان می‌دهد که با وجود اختلاف نظرهای اساسی در انتخاب معیار مناسب برای ارزیابی پژوهش کیفی ـ که بازتاب سرسپردگی پژوهشگران متفاوت به مبانی و روش‌های متفاوت است ـ درباره‌ی اینکه پژوهش باید قابل اعتماد و قادر به نشان دادن دقت (در فرایند) و تناسب (در محصول نهایی) باشد، موافق است و در کل، برخی توافق‌ها و همپوشی‌ها بین این معیارها دیده می‌شوند. در نهایت، به بررسی این موضوع می‌پردازیم که چگونه پژوهشگران از بین این بدیل‌ها انتخاب می‌کنند و خواهیم دید که معیارهای انتخاب‌شده باید با ماهیت پژوهش (روش‌شناسی، اهداف و فرض‌های معرفت‌شناختی) سازگار باشند.

قضاوت درباره درستی فرایند پژوهش و کیفیت محصول نهایی، در پژوهش های کیفی، مستلزم معیارهای ارزیابی کاملا متفاوتی است. پژوهشگران کیفی به معیارهای ارزیابی آثار پژوهشگران کمی معترض اند و آنها را رد می کنند. پژوهشگران کیفی معیارهای بدیلی را تدوین کرده اند که با اهداف پژوهش آنان متناسب است. مقاله حاضر به کاوش در معیارهای بدیلی که برای پژوهشگران کیفی مطرح شده اند پرداخته، نشان می دهد که با وجود اختلاف نظرهای اساسی در انتخاب معیار مناسب برای ارزیابی پژوهش کیفی - که بازتاب سرسپردگی پژوهشگران متفاوت به مبانی و روش های متفاوت است - درباره اینکه پژوهش باید قابل اعتماد و قادر به نشان دادن دقت (در فرایند) و تناسب (در محصول نهایی) باشد، موافق است و در کل، برخی توافق ها و همپوشی ها بین این معیارها دیده می شوند. در نهایت، به بررسی این موضوع می پردازیم که چگونه پژوهشگران از بین این بدیل ها انتخاب می کنند و خواهیم دید که معیارهای انتخاب شده باید با ماهیت پژوهش (روش شناسی، اهداف و فرض های معرفت شناختی) سازگار باشند.

پژوهش کیفی فرصت مناسبی برای گسترش قلمرو بررسی های روان شناختی به حوزه هایی که قابل کمی سازی نیست، فراهم می آورد؛ اما چالش های خاصی را نیز در مورد موضوع معیارهای ارزیابی پژوهش همانند اعتبار و روایی پیش می کشد. به طور کلی، پژوهشگران کیفی به معیارهای پژوهشگران کمی به هنگام ارزیابی آثارشان معترضند و آنها را رد می کنند. این معیارها شامل روایی، اعتبار و تعمیم پذیری است. این مقاله تلاش می کند با ملاحظه مفهوم رویکرد و تاثیر آن بر موضوع علم، از معیارهای اثبات گرایی سنتی درباره اعتبار، پایایی و تعمیم پذیری فاصله گرفته اند و به ارایه صورت بندی متفاوتی از این مفاهیم که با پژوهش کیفی همخوانی داشته باشد بپردازد. به نظر می رسد برای پژوهش های کیفی، قضاوت درباره درستی فرآیند پژوهش و کیفیت محصول نهایی مستلزم معیارهای ارزیابی کاملا متفاوتی است.

دو نوع اصلی پژوهش در علوم رفتاری به کار رفته است: پژوهش کمی و پژوهش کیفی. پژوهش کمی مبتنی بر پارادایم اثبات گرایی است که به دنبال ارایه تبیین هایی مبتنی بر قوانین جهانشمول و هدف اصلی آن اندازه گیری عینی دنیای اجتماعی، آزمودن فرضیه ها، و پیش بینی و کنترل رفتار انسان است. در مقابل، پارادایم کیفی ریشه در ضد اثبات گرایی و رویکرد پدیدار شناسی داشته، و فردنگر ماهیتا طبیعت گر است و هدف اصلی اش درک حیات اجتماعی و معنایی است که افراد به زندگی روزمره خود می دهند. این مقاله به بررسی زیربنای فلسفی و پرسش های فلسفی مرتبط با پژوهش پرداخته و اصول موضوعه دو پارادایم اثبات گرایی و پدیدارشناسی در پژوهش را مورد کنکاش قرار داده است.

پیچیده تر شدن روش های جمع آوری، سازمان دهی و تحلیل اطلاعات در علوم رفتاری بر وسعت پژوهش ها افزوده و چنین گسترشی به آگاهی و نگرانی بیشتر نسبت به موضوع اخلاق پژوهش انجامیده و کاوش در مسائل اخلاقی در این حیطه را الزامی ساخته است. در علوم رفتاری، تخطی و تجاوز از اصول اخلاقی عمدتا شامل دستکاری شرکت کنندگان در مطالعه یا وجود برخی تهدیدهای پنهان و فقدان مصونیت در برابر آن و نیز بررسی های پنهانی امور محرمانه و شخصی افراد است که افشاگری آن موجب ناراحتی روحی یا اجتماعی آنان می شود. مقاله حاضر، ضمن مرور روند تاریخی اثرگذار بر شکل گیری ضوابط اخلاقی پژوهش و مسائل اخلاقی متعارف در علوم رفتاری، ضوابط اخلاقی در بعضی روش های پژوهش مانند کارآزمایی بالینی و مطالعه موردی و نیز برخی روش های جمع آوری اطلاعات را بررسی و به لزوم تاسیس نهادهای نظارتی همچون کمیته های اخلاق در پژوهش علوم رفتاری و چیستی و چگونگی آنها پرداخته است.