جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

‫مسئله خير و شر که از دشوارترين مباحث ديني به شمار مي‌رود و در انديشه‌هاي کلامي و فلسفي پيشينه درازي دارد، سابقه تاريخي آن در عرفان نظري، به محيي الدين بن عربي برمي‌گردد. در اين تحقيق که به ادعاي نويسنده، براي نخستين بار انجام مي‌گيرد، ديدگاه ابن سينا، به عنوان مؤثرترين فرد در فلسفه مشاء، و ابن عربي، به عنوان مؤثرترين فرد در عرفان نظري، در مسئله خير و شر بررسي و مقايسه ميشود. ابن عربي با مباني وحدت شخصي وجود، نظام احسن الهي، تفاضل و تقابل وجوه و اعيان ثابته، و ابن سينا با مباني واجب الوجود، مراتب موجودات و نظام احسن، به تحليل اين موضوع پرداخته‌اند. نگارنده به شرح مباني اين دو مي‌پردازد و مسئله خير و شر را براساس مباني آنها، مطالعه و مقايسه مي‌کند. وي ابتدا بر اساس واجب الوجود و وحدت شخصي وجود، موضوع خير و شر را بررسي مي‌کند. در ديدگاه هستي‌شناسي ابن سينا، وحدت شخصي وجود مطرح نبوده است. اما براساس برخي از مباني نظري ايشان، شر بالذات از سراسر نظام هستي نفي مي‌شود. ابن عربي معتقد به وحدت شخصي وجود بود و براساس اين نظريه، شر از سراسر هستي منتفي مي‌شود؛ چرا که به نظر او در نظام هستي بيش از يک وجود نيست و آن هم خير محض است و موجودات ديگر، اضافات اشراقي وجود اويند. با توجه به اين امر، همه موجودات داراي شرافت، طهارت، خيريت و علوّ ذاتي هستند. بنابر اين، از نگاه هر دو، شر ذاتي در نظام هستي وجود ندارد؛ البته با اختلاف مباني و تفسيري که دارند. براساس ديدگاه بوعلي، شر نسبي وجود دارد؛ ولي برمبناي ابن عربي شر نسبي هم وجود ندارد. همچنين ابن عربي از حيث نظام احسن نيز شر را مطلقا نفي مي‌کند؛ ولي براساس تفاضل و تقابل وجوه، ميان شرور طبيعي و غير آن فرق گذاشته است. او شرور طبيعي را به حسب ادراکِ فاعلِ شناسا تلقي نموده و شرور ذاتي سلوکي را در حد لوازم اعراض پذيرفته است. از نظر ابن سينا، گرچه شر براساس وحدت واجب الوجود و نظام احسن، از نظام امکاني منتفي شد، اما براساس حرکت و تصادمات برخي پديده‌هاي مادي، في‌الجمله شرور در بخشي از عالم طبيعت تثبيت مي‌شود.

این نوشته با روش تحلیلی منطقی و با هدف موجه سازی، به انتقال پذیری تجربه شهودی به دیگران پرداخته است. ابن عربی فی الجمله معرفت بخشی روی آورد عقلی را می پذیرد، اما روی آورد شهودی را برتر از آن می داند. ایشان عقل را به سلیم، مشوب و منور تقسیم کرده و نگارنده، انتقال پذیری تجربه عرفانی را بر مبنای عقل منور با روی آورد عقلی بررسی کرده است.