جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ورود مطالعات فرهنگی به محافل دانشگاهی ایران و اقبال حوزه عمومی به پژوهش ها و مباحث آن، اگر چه هنوز به شکل گیری سنتی روشن و با دستاوردهایی قاطع و تاثیر گذار منتهی نشده است، ایدئولوژی، دستور کار، رویکردها و جهت گیری های معرفت شناختی و روش شناختی آن، فضایی متفاوت برای علوم اجتماعی ایران و پژوهش های مربوط به آن شکل داده است. مطالعات فرهنگی، بیش از رشته های متعارف علوم اجتماعی با نگاهی از پایین به بالا به فرهنگ و جامعه می نگرد. به همین سان، مطالعات فرهنگی از نظر فلسفی، از بیشتر رشته های علوم اجتماعی ماجرا جویانه تر و انتقادی تر عمل کرده است و انتظار می رود بیش از سایر رشته ها برای توده مردم و به زبان آنها سخن بگوید و صدا و قدرت (سوژگی) آنها را در پژوهش های خود انعکاس دهد. مقاله حاضر با اتکا به تجربه آموزشی نگارنده از ده سال فعالیت در گروه مطالعات فرهنگی دانشگاه علامه طباطبایی و تحلیل اولیه ای از پایان نامه های تکمیل شده دانشجویان فارغ التحصیل این رشته، دستاوردها و چالش های آکادمیک این سنت آموزشی را مورد بحث قرار می دهد. استدلال نویسنده این است که تنوع روش شناختی و پیوند نزدیک تر میان نظریه و روش و اتکا به طیف گسترده تری از شیوه های تحلیل اطلاعات، علاوه بر ایجاد تغییر و گسست در چرخه معمول پژوهش های متعارف علوم اجتماعی در ایران، دستورکارهای جدیدی را در مطالعه فرهنگ و اجتماع شکل داده و پلی بین علوم انسانی و اجتماعی برقرار کرده است.

توجه محافل دانشگاهی و علمی به حوزه بدن را می بایست واکنشی به تغییرات بنیادین صورت گرفته در رابطه بین بدن، اقتصاد، فناوری و جامعه دانست. رشد فناوری های تغذیه، سلامت و ورزش در کنار اهمیت یافتن عاملیت و مصرف گرایی شدید بدن، بدنی شدن را به موضوعی مهم در مطالعات اجتماعی و فرهنگی جامعه معاصر تبدیل ساخته است. مقاله حاضر با اتکا به یافته های کمی و کیفی جوانان دختر و پسر فعال ورزشی به دنبال شناخت رابطه و احساس این دسته جوانان نسبت به بدن خود و زمینه ها و انگیزه های موثر بر توجه جدی آن ها به تناسب اندام است. نتایج بدست آمده بیانگر این است که نوگرایی در جامعه ایران تاثیرات خود را در حساسیت جوانان به کنترل و انضباط بر بدن خویش و حساسیت بیشتر برای ارایه تصویر مطلوب از آن بر جای گذاشته است. به موازات تاثیر این نیرو، گفتمان های رقیب در حوزه عمومی جامعه (از جمله گفتمان مردانه) مرجع مهمی در شکل دهی، فهم، تفسیر و بازنمایی بدن به شمار می آید که علاوه بر باز تولید سنتی هنجارها و رفتارهای بدنی قواعد و تاثیرات آن بواسطه تغییر نگاه و نگرش های جدید، تغییراتی را نیز متحمل شده است.

این مقاله روایت پربیننده ترین سریال های ایرانی را، با محوریت مسائل جوانان در فاصله سال های 1383 تا 1393 و روابط بین نسلی (روابط جوانان و افراد بزرگ سال با تاکید بر والدین)، با بهره گیری از عناصر مدل لابوف بررسی می کند. یافته های این بررسی حاکی از آن است که سه الگوی توافق نسلی، تغییر نسلی (تفاوت، تزاحم، و تعامل هم زمان)، و شکاف یا گسست نسلی به صورت پنهان یا آشکار در سریال های مورد بررسی بازنمایی شده است. در این میان، تنها الگویی که در آن هم نگرش و رفتار جوانان و هم نگرش و رفتار افراد بزرگ سال در همه موارد خوب نمایی شده الگوی توافق نسلی است. علاوه بر این، در سایر الگوها نیز رفتارهای حاکی از احترام جوانان به افراد بزرگ سال (به رغم تفاوت ارزش های بنیادین) و رفتارهای حاکی از خیرخواهی بزرگ سالان برای جوانان، که به شیوه ای مناسب بروز یافته اند، خوب نمایی شده است. در موارد بدنمایی شده نیز مساله به اشتباهات فردی جوانان یا افراد بزرگ سال نسبت داده شده که با نصیحت یا کمک فرد بزرگی فیصله یافته و در غیر این صورت عواقب وخیمی داشته است. چنین رویکردی به روابط نسلی حاکی از آن است که صدا و سیما اهمیت این مساله اجتماعی را تا سطح مساله ای فردی کاهش داده است. به نظر می رسد که این نحوه عمل در سریال های تلویزیونی تا حدی متاثر از سیاست های صدا و سیما در حوزه روابط بین نسلی باشد. سیاست هایی که با تاکید بر ممنوعیت «دسته بندی یا رودررو قراردادن نسل ها» و نیز «نمایش دعوا، مشاجرات، و اختلافات حاد خانوادگی (حتی در قالب طنز)» در سریال های تلویزیونی، بیشتر مایل به مسکوت گذاشتن این مساله است تا پرداختن به ابعاد مختلف آن به عنوان یک مساله اجتماعی.

فرهنگ فراغت جوانان در ایران به سرعت تحت تاثیر فرهنگ رسانه های دیجیتال قرار گرفته است. تلفن همراه به عنوان شکل جدیدی از رسانه ارتباطی، مرزهای جدیدی را در شکل دهی به ارزش ها و هویت جوانان ایجاد کرده و علاوه بر تسهیل و تسریع برقراری ارتباط، الگوهای ارتباطی جوانان را نیز دستخوش تغییرهایی ساخته است. مقاله حاضر با اتکا بر یافته های کمی و کیفی به دست آمده از کاربران جوان تلفن همراه، و با الهام از مفهوم سازی «عادت واره» و «میدان» بوردیو، این استدلال را مطرح می کند که تلفن همراه، میدان جدیدی ایجاد کرده که جوانان در آن فرصت های بیشتری برای سرگرمی، ارتباط و استقلال عمل یافته اند و با آسان سازی و جبران برخی کاستی های حوزه عمومی، به تقویت عاملیت، فردیت و قدرت جوانان یاری رسانده است. با چنین قدرت بخشی، تلفن همراه همچنان در چهارچوب تفاوت های جنسیتی و طبقاتی و نیز تفاوت های مربوط به بهره مندی از سرمایه اجتماعی عمل می کند.

تحولات ساختاری و ارزشی برآمده از چرخش فرهنگی در جوامع معاصر، به موازات رشد، توجه به مقوله حافظه را به دنبال داشته است. حافظه فرهنگی به ابزار مهمی در تولید گفتمان ها و بازنمایی ها و نیز شکل دهی هویت فرهنگی گروه های اجتماعی و ارتباط با بسیاری از نهادها و ساختارهای اجتماعی تبدیل شده است. پیوند حافظه با فرهنگ عامه پسند و نقش صنایع فرهنگی در تولید، بازآفرینی یا تغییر حافظه های فرهنگی اهمیت استراتژیک آن را در سیاست فرهنگ توضیح می دهد. مقاله حاضر در پی تشریح زمینه ها، کارکردها و آثار رواج مطالعات حافظه به عنوان یک سنت آکادمیک بین رشته ای و معرفی رویکردها و نیز روش های عمده آن به ویژه در سنت مطالعات فرهنگی است. مطالعات حافظه، علاوه بر افزودن دستورکارهایی پراهمیت در مطالعه زندگی روزمره و فرهنگ عامه پسند، سهم زیادی نیز در پیوند علوم انسانی و اجتماعی و درک بهتر از پیچیدگی های فرآیندهای اجتماعی و فرهنگی دارد.

حضور در فضای مجازی و استفاده از آن، خصوصا در کلان شهرهای در حال گذار جهان سومی ما، چه با انگیزه های حرفه ای باشد چه با انگیزه های فراغتی، چه مداوم و پیوسته باشد و چه حاشیه ای و مقطعی، بنا به ویژگیها، خصوصیات، امکانات و کارکردهای خاص این فضا، تاثیرات عمیقی بر جنبه های متفاوت هویت و به تبع آن، بر سبک زندگی کاربران ایرانی، خصوصا جوانان که بزرگ ترین طیف مخاطبان و فعالان این فضا هستند، خواهد گذاشت. در حقیقت، کاربران ایرانی با توجه به ساختارهای عینی و ذهنی موجود در جهان واقعی شان و بنا به نوع و میزان استفاده شان از اینترنت، طیف گسترده ای از تاثیرات و تغییرات را به طور تدریجی پذیرا میشوند. در مقاله حاضر به طور مشخص ما در پی بررسی و مطالعه برخی از تاثیرات اجتماعی حضور در فضای مجازی و استفاده از اینترنت به مثابه یکی از تکنولوژیهای جدید ارتباطی بر هویت کاربران ایرانی، خصوصا کاربران جوان هستیم. یافته های حاصل از پیمایش در بین 503 نفر از کاربران ایرانی حاکی از آن است که حضور در فضای مجازی و استفاده از اینترنت باعث شکل گیری و تقویت هویت مدرن در بین کاربران ایرانی، خصوصا کاربران جوان میشود. به همان سان، میزان دستیابی به هویت مدرن در فضای مجازی نیز خود، تابعی از میزان مصرف، نوع مصرف و نحوه ارایه و مدیریت خود کاربر ایرانی در فضای مجازی است.

در مقاله حاضر پس از ارایه تعاریفی از روایت و ویژگی های تحلیل روایتی، دلایل رواج و اهمیت آن به عنوان یک روش شناسی و نیز تکنیکی برای مطالعه، مقایسه و تجزیه و تحلیل، مورد بحث و بررسی قرار می دهیم. در ادامه پس از تشریح خصوصیات زبانشناختی و ساختاری تحلیل روایتی کاربرد آن در داده های متنی (داستان) و نیز شفاهی (به ویژه مصاحبه های شرح حال نگارانه) نشان داده می شود و امتیازات و محدودیت های آن مورد نقد و ارزیابی قرار خواهد گرفت.