جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ملا عبدالواحد بن علی شوشتری، فقیه، اصولی و دانا به علوم معقول و منقول شیعه، در اواخر سده دهم و اوایل سده یازدهم هجری می‌زیست. وی علی‌رغم شهرت در عصر خویش، در برخی کتب صرفاً به عنوان استاد شهید ثالث، قاضی نورالله شوشتری، شناخته شده تا جایی که یکی از مهم‌ترین آثارش، به قاضی نسبت داده می‌شود. او در طول حیاتش، به دلیل کسب فیض از محضر علمایی همچون خواجه جمال‌الدین محمود شیرازی، آقاجان شیروانی و میرابوالفتح شرفه به شهرهای مختلف ایران از جمله شیراز، اصفهان و اردبیل سفر کرد. جایگاه علمی ملا در سطحی بود که از میان علمای معاصرش به استادی ولی‌عهد برگزیده ‌شد، اما به دلیل اوضاع و احوال سیاسی نامناسب از این سمت استعفا کرد. از شاگردانش، علاوه بر قاضی نورالله و ولی‌عهد صفوی، می‌توان به میرزا مخدوم شریفی و افضل‌الدین ترکه اشاره کرد. ملا تألیفات متعددی داشت که از این میان نسخ خطی شرح مختصر الاصول، شرح مبادئ الاصول، شرح تهذیب الاصول و التکلیف فی زمن الغیبة، در کتاب‌خانه‌های ملی، آستان قدس و آیت‌الله گلپایگانی بر جای مانده ‌است. قوت استدلال، قضاوت عالمانه و تسلط بر آرای اصولیان عامه از ویژگی‌های برجسته وی در این آثار است.

یکی از مفاهیم مبهمی که در زمان ما خودنمایی می‌کند مسأله حسن نیت است. حسن نیت یک مفهوم اخلاقی است که تأکیدات فراوانی بر آن شده است اما عدم شناخت دقیق آن و بخصوص معلوم نکردن حدود و ثغور آن، سبب شده است که از یک سو، معتقدین به این مفهوم محل به کارگیری آن را در برخی علوم نشناخته و در این زمینه به خطا روند و از سوی دیگر در جنبه دینی معطوف به فقه، نتوانیم جایگاه حسن نیت را و اینکه این مفهوم اخلاقی دقیقا چه نسبتی با معنای آن درفقه ما دارد دریابیم. در متون عرفانی، حسن نیت، مقصود درونی از انجام عمل است. حسن نیت از مفاهیمی است که در سنجش اعتبار و ارزش اعمال، بسیار اهمیت دارد و در متون عرفانی، میزان سنجش اعتبار و ارزش اعمال به شمار رفته است. اما ورود گسترده مباحث مرتبط با حسن نیت از غرب که خود مرتبط با دو مفهوم اساسی اخلاق حسنه و نظم عمومی است باعث خلط مباحث و تفاسیر ناصواب در این زمینه نیز شده است که نوشته حاضر در صدد پاسخ به این ابهامات با بررسی رابطه مفهوم حسن نیت در علم اخلاق، عرفان و حقوق اسلام است.

علم اصول فقه به عنوان يكي از علوم متقن در حوزه علوم انساني، اسلامي داراي ويژگي هاي و امتيازات فراواني است كه از جمله آعلم اصول فقه به عنوان يكي از علوم متقن در حوزه علوم انساني، اسلامي داراي ويژگي هاي و امتيازات فراواني است كه از جمله آنها ارائه روشهايي دقيق و مبتني بر مباني قطعي جهت فهم و استنباط از متن به عنوان مهمترين روش ارتباطي ميان انسانهاست. در واقع بخش مهمي از مسايل علم اصول علي الخصوص در زمينه مباحث الفاظ متكفل مسايلي است كه قابليت آن را دارند كه نه تنها در راستاي كشف احكام فقهي و حقوقي بكار روند بلكه مي توان از آنها به منزله روشي جهت فهم و تفسير متن – اعم از متون مقدس و ساير متون – در حوزه هاي علوم اسلامي و انساني بهره برد. همچنين در طي دو قرن اخير در مغرب زمين، دانشمندان علوم انساني تلاش و كوشش بسياري در جهت بررسي چگونگي فهم و تفسير متن و روش هاي آن، به خرج داده و كوشيده اند شيوه هاي تفسير متن – كه ابتدا منحصر به تفسير متون ديني بوده و سپس به ساير متون نيز تعميم يافت - را استخراج و ضوابط آن را تبيين كنند . اين تلاشها كه همگي در زير عنوان عام علم هرمنوتيك شناخته مي شود تا جايي پيش رفت كه امروزه هرمنوتيك را روشي جهت فهم متن مي شناسند. از اوايل قرن نوزدهم دانش هرمنوتيك توسط كساني همچون شلاير ماخر (1768-1834)، ويلهلم ديلتاي (1833-1911) و ‌هانس گئورگ گادامر(1900) مسير جديد خود را يافت . در تحقيق حاضر بنا داريم با واكاوي مسايل مطروحه در علم اصول فقه در زمينه روشهاي تفسير متن كه بيشتر در مباحث الفاظ نمود پيدا كرده اند، مقايسه اي ميان آنها و روشهايي كه توسط دانشمندان غربي و تحت عنوان علم هرمنوتيك ارائه شده است انجام دهيم تا ضمن شناخت بيشتر هر دو روش ويژگي هاي مشترك و احياناً تفاوتهاي موجود ميان آن را بررسي نماييم.

«عدالت»، ارزش نخستين و مقصد پاياني تمام نظامهاي حقوقي است و اساس ظهور اديان و تشريع احكام را تشكيل مي دهد. در همه مكاتب فكري مفهوم عدالت به عنوان ارزشمندترين آرمان شناخته شده است و مبنايي براي تحقق كامل ساير ارزشهاي نيك و اصول متعالي مي باشد. در اسلام نيز عدالت به عنوان يك اصل كلي و زيربنايي قلمداد شده و محور تمامي احكام و شرط سعادت اجتماع به شمار مي رود. با اين حال تاكنون در رابطه با اين اصل، در فقه بطور مدوّن نظريه پردازي نشده است. در اين رساله پس از بيان كلياتي در مورد عدالت و ذكر مستنداتي در رابطه با اعتبار آن، به اين مسئله اساسي پرداخته شده كه مرجع شناخت عدالت چيست و آيا مي تواند در فرآيند استنباط لحاظ گردد. در پايان به ذكر مثالهاي كاربردي و چالشهاي روز پرداخته شده است. در پايان نتيجه گرفته مي‌شود كه «اصل عدالت»، ميزان و معياري براي فقاهت و استنباط است و بر پايه آن فقيه مي تواند استنباط كند يا درستي استنباط خود را بسنجد.

ضمان درک عبارت است از ضمان بایع، نسبت به مبیع و یا مشتری نسبت به ثمن در صورتی که مستحق للغیر درآید و مالک نیز چنین معامله ای را که ماهیتی غیر نافذ دارد، اجازه و تنفیذ نکند. این ضمان یک ضمان قهری است و در عین حال متعاملین شروطی را در ارتباط با آن مطرح می کنند. در ارتباط با مفسد بودن یا مفسد نبودن این شروط نظرات و احکام مختلف و گاه متناقض از سوی فقیهان مطرح شده است. نکته اصلی این است که همه شروط مطرح در ارتباط با ضمان درک را به راحتی نمی توان پذیرفت و جای بحث و مناقشه دارد.

در فقه اسلامی هر نوع سودجویی در قرض دادن و همچنین در معاملات ربوی یعنی خرید و فروش در تمامی اشیایی که به وزن و یا کیل سنجش می شود در صورتی که عوضین معامله از یک جنس بوده باشد، کم و بیش بودن عوض مقابل ممنوع و حرام شده است.حیله های ربا به کار بستن راه هایی است که شخص برای فرار از حرمت ربا می کوشد تا از طریق بعضی از معاملات و عقود که ظاهری شرعی دارند به هدف اصلی خود که دریافت «زیادی» و سود است، دست یابد، بی آن که در ظاهر، مخالفت شرع کند و مستحق عقوبات دنیوی و اخروی ربا خواری باشد. این چاره جویی ها در مورد ربای معاملی و ربای قرضی مطرح است.به دلیل وجود آیات و روایات بسیاری که دلالت بر حرمت ربا دارند، اصل بر عدم جواز حیله های شرعی ربا است. با این همه، روایات دیگری نیز در این باره آمده است که دال بر جواز این نوع حیله‌هاست.در این تحقیق به بررسی و تحلیل هر دو دسته از روایات با استفاده از آراء فقهاء امامیه پرداخته شده است و و حیله هایی که مشروع بوده و مطابق با قواعد و اصول فقهی و نیز موجب رفع مفسده و نجات از مهلکه باشد، بیان شده است.

چکیده هر چند اسباب دین متفاوت و طرق موجد رابطه دینی متعددند اما قدر مشترک همه آن ها این است که مدیون باید از عهده دین خارج شود و به نحوی ذمه خود را نسبت به داین بری سازد. اما با توجه به تنوع معاملات و قواعد حاکم بر روابط دینی میان افراد و دلایل متعدد دیگر، ممکن است بدهکار قادر به تأدیه دیون خود نباشد. محجوریت مدیون به جهت تفلیس و مرگ او در فرضی که ترکه اش وافی به دیون نباشد از جمله مصادیق شایع در عدم وصول طلب دیان به شمار می رود. در این میان هرچند اقتضای اصل اولی آن است که دارایی مفلّس و ماترک متوفی به نسبت طلب طلبکاران سرشکن شود و طلبکاران را بر یکدیگر ترجیحی نباشد، اما در این میان از حقوقی سخن رفته است که در شماره، حقوق مقدم محسوب شده و صاحب آن را در رسیدن به طلب خود بر دیگران مقدم می دارد. حق مرتهن نسبت به مال الرهن و حق نفقه زن و تقدم صاحب عین برسایر طلبکاران از جمله حقوقی هستند که فقیهان آن ها را بر سایر حقوق مقدم می دارند. در ترکه میّت نیز تقدم حقوق مورد بحث و مداقه فقیهان قرار گرفته است که در این نوشتار اهم آن ها مانند تقدم تجهیز، تقدم دیون و واجبات مالی بر وصیت و مابقی چند از این قبیل، مورد بررسی واقع شده است

رساله حاضر به ترجمه و تحقیق بخش کتاب مفاتیح الشرائع ملا محسن فیض (ره) پرداخته است و به طور کلی در مورد شرح حال ملا محسن کاشانی و نکاح و اقسام آن، کتاب مفاتیح و همسران مطالبی را بیان کرده است