جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

عرفان اجتماعی، عرفانی است که به جامعه با سه عنصر هدایت، تربیت و ولایت می‌نگرد و دارای مراتب مختلفی است که عبارتند از: 1- عقلانیت 2- معنویت 3- حرّیت 4- عدالت. عارف براساس عناصر سه­گانه هدایت، تربیت و ولایت باید جامعه را به­سوی عاقل­شدن، معنوی گشتن (آزادگی یا آزادی درونی)، آزادی بیرونی (آزادی اجتماعی) و آنگاه عدالت اجتماعی در ابعاد مختلف حرکت­دهد و این امر در مرتبه حدّاقلی رشد عقلی و معنوی جامعه امکان­پذیر خواهدبود. براساس اندیشه‌های لوکاچ انسان با بازگشت به ارزش‌های اصیل و معنوی میتواند روح سرگشته و نیازمند خود را سیراب­کند و لذّت و رضایت را در مفاهیم ماورایی و الهی مانند یاری­کردن دیگران، مهرورزی و نوع­دوستی فراهم­کند. شفیعی­کدکنی نیز از شاعران پیشتاز در عرصه‌های اجتماعی و فرهنگی است که با دغدغه‌های انسانی و با احساس مسئولیّت درباب وطن، مردم و جامعه عصر خویش، در اشعار خود چهره‌ای بارز دارد. وی آرمان‌های خود را با بهره‌گیری از عناصر طبیعی و استفاده از زبانی نمادین مطرح­می­کند و از عشق و انسانیت و آزادگی و معرفت سخن­می­گوید جورج لوکاچ هم خودآگاهی اخلاقی را چیزی جز فداکاری نمی‌داند و برای رسیدن به هدف‌های اجتماعی، به تشریح راه‌ها و نظریه‌هایی می‌پردازد که سرانجام آن به ایجاد نظم تعیین­شده در جامعه منجرشود ، نظمی که در آن، عصر وابستگی اقتصادی، که سبب تنزّل کرامت انسانی می­شود به­پایان­می­رسد. این مقاله با این هدف ، اندیشه و گفته‌های هنری آنان را بررسی­کرده­است.

بشر از آغاز آفرینش در سرچشمه‌های معرفت به دنبال کشف راز خلقت و فهم اسرار تکوین بوده است و با هدف حقیقت‌‌جویی و کمال طلبی با زبان عرفانی معانی بلند شناخت را به تفسیر درآورده است. انسان اندیشمند با عواطف فردی و تجربه‌های روحی برای پاسخ دادن به از کجا آمدن و به کجا رفتن در قلّة آگاهی در دو راهی عقل و عشق، باشکوه‌ترین راه را در سلوک حود به فسفله حیات کشانده و با شور و معرفت به «وجدان حقیقت واحد» رسیده است. این را سر به مهر بر اساس فهم و گمان در اندیشه و عارفان طالبان راه حقیقت که در پی فاش کردن اسرار و یافته‌های از دل برآمده بوده‌اند و یا در جهت نورافکنی به برخی از زوایای آن برآمده‌اند هر کدام طریقی را انتخاب کرده‌اند. در این گستره احمد داعی با معنی کردن این اصطلاحات در قالب نصاب، ساده‌ترین روش را به عینیّت کشانده است و مصداق «لنهدینّهم سبلنا» از جمال راز پرده افکنی کرده است. در این مقاله حرف اختصاری «ع» به معنی عقودالجواهر می‌باشد.

عارفان و شاعران و نویسندگان زبان فارسی هر کدام بنا به طرز فکر و سلیقه خویش به نوعی از آداب از نظر عرفان لب به سخن گشوده‌اند و همگی آن را برای تهذیب نفس و عبرت آموزی و تکامل فرد لازم دانسته و به همگان توصیه کرده‌اند که از انجام آداب و مقدمات آن غافل نباشند و البته بیشتر این توصیه‌ها برگرفته از سیرت و سنت رسول اکرم (ص) است؛ لیکن در اینجا لازم دانستیم درباره شاعر نامی و عارف بزرگ اوحدالدین کرمانی عارف و شاعر نامدار سده های 6 و7 هجری که هم عصر عرفای بزرگی چون ابنعربی و مولوی بوده است، در زبان فارسی تاکنون آثاری از وی منتشر نگردیده مقاله‌ای تدوین نمائیم؛ بنابراین از آنجا که اوحدالدین مدت زیادی از عمر طولانی خود را در آسیای صغیر گذرانیده است و در جریانهای فکری و سیاسی و فرهنگی این سرزمین نقش مؤثر داشته است، پژوهندگان کشور ترکیه نیز به زندگی و آثار او توجه بسیار نشان داده اند، ولی با این حال برخی از جنبه های زندگی و افکار او هنوز هم برای فارسی زبانان چندان شناخته شده نیست. تنها اثری که از او به جای مانده رباعیّاتش می‌باشد که در مکتوبی به نام دیوان رباعیّات جمع‌آوری شده است. رباعیات به جای مانده از اوحدالدین کرمانی جنبه عرفانی داشته و نظرات عرفای بزرگی چون عین القضاه همدانی، شیخ شهاب الدین سهروردی، اشعار شیخ فریدالدین عطار و ... در آغاز کتاب پس از مقدمه بیان شده است.

فرهنگ و ادب ایرانی در کشور ترکیه ریشه های کهنی از دو سه هزار سال پیش دارد و عوامل مختلفی سبب نفوذ اندیشه و زبان فارسی در این سرزمین زیبا شده است.زبان گویای این فرهنگ که شعر فارسی است در فراز و نشیب تاریخ و حوادث آن در زمان سلاطین عثمانی به شکوه تمام عیار خود دست یافته و در گستره جغرافیایی وسیع حوزه حکومت عثمانی تلالو پیدا کرده است. در میان سلاطین عثمانی سلطان سلیم [918-926 م] از نظر آشنایی به زبان فارسی که می توانست به این زبان سخن سرایی کند جایگاه خاصی دارد و خدمات ایشان به گسترش، رونق زبان فارسی و تعمیق فرهنگ و هنر ایرانی در آسیای صغیر قابل توجه است. سلطان سلیم مردی باهوش، شوخ طبع و حاضر جواب بوده و در بداهه شعر گفتن نیز توانایی داشته است و چون درویشان، درویشانه بر روی گلیمی می نشست. در اشعار او وجود مضامین صوفیانه و درون مایه های عارفانه که بی تاثیر از فرقه مولویه نیست به واقع میراث مشترک ایرانی، عثمانی و تقلیدگونه از ارتباطات فرهنگی است که در عشق، محبت، سماع، وصول، هجران، شکایت از بخت، بی ارزش دانستن دنیا و توجه به اخلاق درویشی و خلوت گزینی و عافیت دوستی ... نمایان گردیده است.

انسان جستجو گر همواره در پی شناخت اصل و جایگاه نخستین خود بوده و در آرزوی بازگشت به آنجا به سر می برد و زندگی شکوهمند خود را با همین نگرش شکل می دهد. برر سی متون عرفانی از گرایش ذاتی و فطری انسان به سوی وطن اصلی پرده برمی دارد و ادبیات در بررسی موضوعی با نام نوستالژی که از مباحث علم روان شناسی است در مفهوم بازگشت به سرزمینی که یادش را در دل دارد با حسرت و درد در هبوط و صعود خلاصه می کند. می توان گفت نوستالژی و مساله بازگشت به اصل و موطن اصلی مفهومی بس درخشان است که نظر بسیاری از عرفا را به خود جلب کرده است. اندیشه بازگشت به موطن اصلی از نظر عرفانی صعود از خود بیگانگی نفس و رسیدن به منشا اصلی انسانی است.مولانا جلال الدین بلخی توجه خاص به مساله نوستالژی (آرزوی بازگشت به موطن اصلی) داشته و در مثنوی، حزن غربت را به حلاوت بازگشت گره می زند و سلطان ولد فرزند بزرگ مولانا نیز در رباب نامه با بهره گیری از مضامین روح مثنوی به طور طبیعی در این راه گام برداشته است. مقاله حاضر بر آن است نشان دهد که در فضای غریبی نی و رباب یک اندیشه واحد نهفته است.

عشق از مهم ترین مسائل بنیادین تصوف و عرفان اسلامی است، به گونه ای که نمی توان بدون آن به حوزه عرفان و تصوف و مفاهیم اساسی آن وارد شد. در تعریف عشق سخنان زیادی بیان کرده اند و هر کس به اقتضای درک و فهم خود از عشق و عاشقی سخن گفته است. از طرفی تعدادی از شاعران و نویسندگان، حکیمان و فیلسوفان نیز دریافت و برداشتی از عشق ارائه کرده اند، که هر کدام در کلیت خود و در مقایسه با هم جنبه هایی از عشق را به تصویر کشیده اند. در این میان روزبهان بقلی معروف به «شیخ شطاح» و «شطاح فارس» و سرسلسله روزبهانیان، در عرصه عرفان و ادب فارسی نیز به تعریف و توصیف عشق پرداخته است که دیدگاه او متناسب با مقصود مورد نظر خود و بیان تجربیات عرفانی، مفاهیم اخلاقی، موضوعات مختلف حکمی و تعلیمی و در نهایت برای بیان رموز عشق و شور و شوق عاشقانه قابل تامل و بررسی است. در پژوهش حاضر خلاصه ای از دیدگاه های شیخ شطاح در خصوص عشق و انواع آن، توصیف، تعریف و در کل جایگاه عشق در چارچوب فکری آنان مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است.

قرن هاست كه تمثيل در ادبيات فارسی از جايگاه ويژه ای برخوردار اسـت و ارزش خـود را حفظ كرده است و در سده های اخير نيز كماكان در مباحث سبك شناسی، انواع ادبی و داسـتان سرايی بر قدر و قيمت آن افزوده است. می تـوان گفـت تمثيـل از جهـات مختلـف بخشـی از زندگی اجتماعی انسان در صحنه های تاريخی، فولكلور اجتماعی و نگرش های اصـلاحی بـوده و می باشد. بدون شك عطّار نيشابوری از پيشگامان ادبيات تمثيلی در شعر و حكايات مبتنی بـر فابل های عرفانی است كه در سير و سلوك عرفانی با اين داستان ها بر مخاطب اجازه مـی دهـد تا بتواند در خلال داستان از آن نتيجه منطقی و درست بگيرد. هنرنمـايی شـاعر و بيـان زيبـا و نتايج پر مغز، اوج و فرود حكايت و انتخاب نمادهای ملموس افق هايی است كه با آمـوزه هـای عرفانی و اخلاقی راه مبارزه با بديها و دوری از نابكاری را گشـوده اسـت و بـه عنـوان يـك انديشه پيشتاز در قرن ششم سير تفكرات ناب و هدايتگر ايرانی را در اين فابلهـا بـه منصـه ظهور رسانده است.