جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بوف کور نوشته صادق هدایت و شازده احتجاب نوشته هوشنگ گلشیری از جمله مشهورترین و بحث انگیزترین رمان های منثور و معاصر فارسی هستند که مورد بررسی های فراوان قرار گرفته اند. با این وصف، نوع ادبی این دو اثر تاکنون بر اساس معیار و هنجاری دقیق و روشن تعیین نشده است. از این رو مقاله حاضر پس از نگاهی کوتاه به پیدایش سورئالیسم در کشور فرانسه، توضیحی مختصر درباره بینش ها و برداشت های نویسندگان این جنبش و به خصوص پس از ذکر شاخص های رمان سورئالیست می کوشد تا وجود آشکار و چشمگیر ویژگی های این گونه رمان را در دو اثر بلند آوازه فارسی نشان دهد. تا در نهایت به این نتیجه دست یابد که بوف کور یک رمان سورئالیست در حد کمال است و در کنار آن شازده احتجاب نیز جایگاهی مشابه دارد.

منتقدانی که با مارسل پروست هم عصر بوده اند غالبا بر این ادعا پافشاری کرده اند که «در جستجوی زمان از دست رفته» فاقد ساختاری منسجم است. مقاله حاضر که نخستین اثر شگفت انگیز این نویسنده را دقیقا مورد بررسی قرار می دهد، می کوشد تا جنبه های بدیع ساختاری رمان را آشکار سازد. وجود مهم ترین درونمایه های داستان، حضور شخصیت هایی که در آغاز معرفی می شوند و سپس در بخش های بعدی اثر ظاهر می گردند و نیز ساختار کومبره که همان ویژگی های ساختاری کل اثر را در بردارد، به خوبی نشان می دهد که نظم و انسجامی دقیق بر رمان مارسل پروست حاکم است و عدم درک این ساختار به دلیل نوآوری های نویسنده در این مقوله بوده است.

از دیرباز بررسی توصیف و روایت در انواع ادبی مورد نظر پژوهشگران بوده و امروز روایت شناسی خود به دانشی خاص و بایسته تبدیل شده است. هر متن داستانی- هرچند که در آن روایت و توصیف به طور ذاتی به هم آمیخته باشند- از یک سو، نشان دهنده اعمال و رویدادهایی است که روایت را می سازند و از دیگر سو، شامل بازنمایی اشیا و شخصیت هاست که به آن توصیف گفته می شود. در این راستا، مقاله حاضر می کوشد به بررسی توصیف و جایگاه آن در رمان بپردازد. مطالعه روابط توصیف و روایت، ما را متوجه کارکردهای توصیف در رمان می سازد؛ یعنی نقشی که بخش ها و حالت های توصیفی در ترکیب کلی روایتگری بر عهده دارند. بنابراین سعی بر آن است که ابتدا تاریخچه توصیف در رمان، سپس ساختار توصیف و درنهایت مهم ترین کارکردهای آن در رمان از دیدگاه نقد و تحلیل ساختاری بررسی شود.

ریموند کنو (1917-1903) قبل از هر چیز به عنوان نویسنده آثار طنز معروف است. با رمان «گل های آبی» که اولین رمان او پس از تاسیس گروه تحقیقی «اولیپو» است، کنو می کوشد تا مثالی ملموس از یک «اثر پتانسیل» ارایه کند که در آن به روایت ساده داستان بسنده نمی شود. در این رمان نویسنده انبوهی از بازی های گوناگون بیانی همچون ایهام، تکرار، درهم آمیختن زبان های گوناگون و سبک های مختلف را به کار می گیرد و خواننده موشکاف را به کشف این بازی های پنهانی دعوت می کند. هدف از این بازی های بیانی که غالبا بر مبنای قراردادهای پذیرفته شده در زبان فرانسه ساخته شده اند این است که اصول ساختاری زبان را زیر ذره بین قرار دهند. بازی های بیانی کتاب، علاوه بر ایجاد لحظاتی دلپذیر برای خواننده، او را به فکر فرو می برند و ضمن معرفی امکانات ساختاری زبان فرانسه، زیر پوشش طنز، از غرایب قراردادی و کلیشه های این زبان پرده برمی دارند.

تقریبا تمام مطالعات ادبی در خصوص لوتره آمون به حضور پررنگ تقلید سخره آمیز در آثار این شاعر اشاره دارند، اما نمی توان مطالعه ای را یافت که منحصرا به این مساله پرداخته باشد زیرا تقلید سخره آمیز همواره توسط نقد ادبی به حاشیه رانده می شد. در واقع، ادبیات، نقد ادبی و بوطیقا در سده بیستم به تقلید سخره آمیز ارزش و اعتبار بخشیدند. مقاله کنونی، در راستای مطالعات بینامتنیتی، در نظر دارد چگونگی حضور این فن، مطابق دیدگاه بعضی از نظریه پردازان ادبی، یا نوع ادبی و کارکردهای آن را در سروده های مالدورو بررسی نماید. چنین مطالعه ای، نه تنها حضور فراوان مضمون ها و گفتمان های تکراری ادبی، برگرفته از منابع گوناگون، را در اثر یاد شده نمایان نموده، بلکه نشان می دهد چگونه این اثر مفاهیمی چون نوع ادبی، نوشتار و خونش را نیز زیر سوال می برد.

همه شخصیتهای رمانها نامی دارند که ممکن است با نگاهی اجمالی ارزش واقعی آن نام تجلی پیدا نکند. شخصیت همچنین در نخستین ظهور خود در داستان، بر خواننده تاثیر ویژه ای می گذارد که فقط با تحلیلی دقیق می توان به ارزش واقعی آن پی برد. هر چند نویسندگان نقشهای مختلفی به هر یک از شخصیتهای خود در قسمتهای مختلف رمان می دهند، با این همه، نخستین ظهور شخصیت در اثر، از همه مهمتر است زیرا ممکن است بر درک خواننده از این شخصیت تاثیر به سزایی بگذارد. هدف از ارایه این مقاله که با مطالعه بر شخصیتهای سووشون اثر سیمین دانشور شکل گرفته، یافتن ارتباطهای احتمالی میان نام و نقش شخصیت از یک سو و نخستین ظهور و نقش آن از سوی دیگر است.

در جستجوی زمان از دست رفته- اثر شگفت انگیز مارسل پروست- شرح شکوفایی استعدادی خدا دادی است. مارسل، قهرمان داستان، از ایام کودکی ذوق و قریحه نویسندگی را در وجودش احساس می کند واین امید را در دل می پروراند که روزی به نگارش رمانی شامل مفاهیم ژرف فلسفی توفیق یابد. اما یاس و تردید، دلسردی و ناامیدی و نیز وسوسه های گوناگون جوانی اورا از مسیر اصلی زندگی اش منحرف می کنند و تشویق و دلگرمی دوستان و آشنایان هنرمند و هنر پرورش، راه را به جایی نمی برند. با این همه آخرین بخش رمان بیانگر آن است که آرزوی دیرین او به تحقق خواهد رسید. مارسل سرانجام به این اطمینان دست می یابد که نگارش اثر میسر است و رخدادها و فراز ونشیب های زندگی اش می توانند دستمایه اصلی رمان او قرار گیرند.