جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

استقلال به‌طور‌کلي، به «ناوابستگي به غير» و «اتکا به خود» اشاره دارد، اما معنا و حدود آن در تربيت، محل اختلاف صاحب‌نظران بوده ‌است. بدين‌روي، ضرورتِ شناخت معنا و حدود استقلال متربي به‌ عنوان ويژگي‌ غيرقابل‌اجتناب، براي هدف‌گذاري در تربيت و اقدام عملي در جهت آن، آشکار است. تمايزهاي قابل تأملي دراين‌باره در بين ديدگاه‌هاي موجودِ فلسفة تعليم و تربيتِ غرب، با ديدگاه برآمده از منابع اسلامي به‌چشم مي‌خورد که براي تعيين هدف‌هاي تربيتي، نيازمند تعيين موضعي قابل‌ دفاع است. بنابراين، موضوع اين جستار بررسي و ارزيابي معنا و حدود «استقلال مطلوب» به‌ عنوان هدف تربيت ديني از دو منظر مزبور‌ است. اين جستار تطبيقي به توصيف و ارزيابي ديدگاه‌ها با روش «تحليل متن و سنجش منطقي آنها» با معيارِ «توجه به ابعاد لازم» و «قابليت تحقق» پرداخته ‌است. نتايج اين بررسي نشان مي‌دهد که برآورد بيش‌ از حد از توانايي عقل و اختيار انسان، برخي فيلسوفان تعليم و تربيت غرب را به تعيين استقلالي بيش از حد فراخ‌دامنه کشانده است. اين در حالي است كه ديدگاه اسلامي ضمن توجه خاص به رابطة مربي و متربي، به‌ويژه در تربيت ديني، محدوديت‌هاي هستي‌شناختي اراده و اختيار، و نارسايي عقلِ تنها را لحاظ کرده و براي رفع آنها، تکيه‌‌گاه قابل اعتماد و برنامة خاص ارائه کرده‌ است.

یکی از آیات مرتبط با موضوع انتصاب امام علی (ع) به امامت در روز غدیرخم، آیه نخست سوره معارج است. درباره شان نزول این آیه میان مفسران اختلاف نظر است. برخی به صراحت و بعضی به اشاره، شان نزول آیه را مربوط به حادثه غدیر دانسته اند. عده ای شان نزول آیه را درباره یکی از صحابه پیامبر (ص) دانسته که به عنوان نشانه صحت جریان غدیر از خداوند درخواست عذاب نمود. در این میان گروهی به عمد به جعلی بودن روایات ناظر به این شان نزول حکم نموده اند. این مقاله ضمن بررسی دیدگاه های یاد شده از اهل سنت، به بررسی آنها و نقد شبهات پیرامون آن می پردازد و شان نزول این آیه را در ارتباط با جریان غدیرخم و تایید امامت حضرت علی (ع) می داند.

تفسیر و شان نزول آیه تبلیغ مورد اختلاف مفسران فریقین است. مفسران شیعه با استناد به آیات دیگر قرآن و روایات تفسیری، آیه را مرتبط با امامت امام علی (ع) در روز غدیر خم می دانند اما جمعی از مفسران اهل سنت درباره تفسیر و شان نزول آیه، دارای دیدگاه های متعددی می باشند و در این زمینه چندین شان نزول را برای آیه تبلیغ بیان کرده اند. مقاله حاضر ضمن بیان دیدگاه های تفسیری فخر رازی، سیوطی، الوسی و زحیلی، از مفسران اهل سنت، به بررسی آنها می پردازد. اقوال آنان در تفسیر آیه تبلیغ مردد میان: حراست از پیامبر اکرم (ص) توسط عباس، اظهار عیب جویی و بیان لغزش های یهود، ابلاغ مطلق اوامر الهی و جانشینی حضرت علی (ص) می باشد.

انگیزش، از اساسی ترین مباحث در اخلاق نظری و عملی، و فرایندی است که طیّ آن، عاملی درونی در انسان به نام انگیزه، رفتار او را نیرو و شدّت می بخشد و جهت می دهد; از این رو، عنصری مهم و تأثیرگذار بر رفتار انسان به شمار می آید. از سوی دیگر، چون رفتارهای اخلاقی انسان میان دیگر رفتارهای او، به دلیل رابطه مستقیم رفتارهای اخلاقی با سعادت جاودانی انسان، اهمیت و جایگاه ویژه ای دارد، بررسی و شناخت این رفتارها و چگونگی ایجاد، تغییر، تقویت و تضعیف آن ها به شدّت با اهداف اخلاقی مرتبط می شوند و اهمیت می یابند. هدف از این تحقیق، یافتن و تبیین دیدگاه متون دینی در اسلام و به طور عمده، قرآن کریم درباره سرچشمه های فطری انگیزه های اخلاقی، سپس شیوه ها و زمینه های تقویت این انگیزه ها است. برای رسیدن به هدف پیشین، ابتدا به بررسی تک تک آیات قرآنی پرداخته شده و آیاتی که مرتبط با موضوع به نظر می آمدند، دسته بندی، و دلالت هر یک بررسی شده است. ضمن بحث ها مؤیّدها و شواهدی نیز از میان احادیث و یافته های علمی جدید بیان شده است. تحقیق، پنج 5 فصل دارد که یافته های اصلی آن بیش تر در دو فصل 3 و 4 آمده است که چکیده ای از آن ارائه می شود: 1. دسته ای از آیات، بر وجود آگاهی های فطری دلالت دارند که این آگاهی ها، مستقیم یا غیر مستقیم به بینش های اخلاقی مربوط می شوند. از سوی دیگر، چون داشتن بینش، در جهت دادن به انگیزه مؤثّر است و تقویت آن، زمینه تقویت انگیزه را فراهم می کند، انگیزه های اخلاقی را می توان با فطریات شناختی مرتبط دانست و با هدایت و تقویت آن ها، انگیزه های اخلاقی را نیز هدایت و تقویت کرد. 2. درباره گرایش ها، دلیلی بر وجود گرایش های اصیل فطری اخلاقی یافت نشده است; بلکه آن چه از ادلّه مورد بحث به دست آمده، این است که سرچشمه انگیزه های اخلاقی، خداگرایی و کمال گرایی نامتعیّن انسان است که در فطرت بشر ریشه دارد و جهت یابی آن ها به سوی انگیزه های اخلاقی، نیازمند هدایت است. 3. درباره شیوه ها و زمینه های تقویت انگیزش اخلاقی نیز به مواردی اشاره شده است که عبارتند از عرضه مستقیم اطّلاعات و بینش ها، فراهم ساختن زمینه های تفکّر و تعقّل، فراهم آوردن زمینه همنشینی با عالمان دین و نیز بیان نتایج و غایات رفتار یا ارزش اخلاقی، تصویرپردازی از حقیقت اعمال، تمجید و تعظیم ارزش ها، ستایش از پیروان ارزش و دارندگان صفات نیک، اقدام برای هجرت یعنی دوری گزیدن از محیط های نامساعد و تغییر گروه همسالان، اقدام برای جهاد و امر به معروف و نهی از منکر، اصلاح روابط خانوادگی و سرانجام، زدودن انحراف های اجتماعی از جامعه مسلمانان; البتّه چهار مورد اخیر از طریق زمینه سازی در تقویت انگیزه های اخلاقی و تضعیف انگیزه های ضدّ اخلاقی، تأثیر می کنند.