جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تاریخ ادب فارسی جاودانگی و تاثیرگذاری بیشتر مباحث ناب‌ تعلیمی و عرفانی خود را درگونه‌های مختلف آن، ‎‎مدیون قالب شعری مثنوی است. قالب مثنوی به دلیل ویژگی ممتاز و بارز آن در قافیه‏ پردازی، ‎‎یکی از پردامنه‌ترین قالب‌های شعر فارسی است. وبزرگترین شاهکارهای ادبی زبان فارسی در این قالب شعری سروده شده است. برای شناخت و احاطة‌ کامل بر این منظومه‌ها و نیز بیان وجوه افتراق واشتراک آن‌ها بهترین راه، ‎‎پی بردن به فرم وساختار آن‌هاست. در پژوهش حاضر ضمن مطالعة‎ بیرونی مثنوی‌های دورۀ‎ مورد مطالعه، ‎‎به مطالعة‎ درونی این منظومه‌ها، یعنی؛ شکل و فرم حاکم برآنها پرداخته می‌شود. براین ‎اساس، ‎‎متن (کانون مرکزی) و پیرامتن ( دیباچه و خاتمه) مثنوی‌های بلند تعلیمی و عرفانی تا پایان سدۀ‎ هفتم هجری مورد بحث وبررسی قرار می‌گیرند. هدف ما دراین نوشتار بررسی فرم وشکلِ حاکم برمتن و پیرامتن منظومه‌های بلند تعلیمی و عرفانی از حیث پای‎بندی آنها بر سنت‌های ادبی حاکم بر عصر شاعر است. نگارندگان با علم بر اینکه اثر ادبی به عنوان انگاره ای با وحدت سازمند، ‎‎وجود آغاز و میانه و پایان را مفروض می سازد، ‎‎می‌کوشند در پرتو بررسی عناصر پیرامتنیِ هفت مثنوی تعلیمی و عرفانی (حدیقة‎الحقیقه، ‎‎ ‎‎مخزن الاسرار، ‎‎منطق ‏الطیر، مصیبت نامه، الهی‌نامه، ‎‎بوستان و مثنوی معنوی) کارکردهای متصور برای به کارگیری این پیرامتن ها را مورد مطالعه قرارداده و برجستگی‌های منحصر به فرد مثنوی مولانا را به عنوان سر-آمد مثنوی‌ها بیان کنند .

اقلیم گرایی در داستان نویسی معاصر ایران به طور جدّی از دهه هزار و سیصد و سی شمسی آغاز می شود و در دهه های چهل و پنجاه به اوج خود می رسد. داستان های اقلیمی غالباً بازتاب دهنده ویژگی ها و عناصر مشترکی چون فرهنگ، باورها و آداب و رسوم منطقه ای جغرافیایی اند. با توجّه به خاستگاه نویسندگان و ویژگی های اقلیمی بازتابیده در آثارشان، پنج حوزه یا شاخه داستان نویسی اقلیمی شمال، جنوب، غرب، شرق و آذربایجان، در داستان نویسی معاصر ایران قابل تشخیص است. این مقاله پس از ارائه تعریفی از داستان اقلیمی با توجه به عناصر و ویژگی های بازتابیده در داستان های اقلیمی، به معرّفی انتقادی داستان های اقلیمی شمال و برشمردن ویژگی های آن ها با ارائه شواهد و نمونه های متنی، می پردازد و نشان می دهد که این شاخه از داستان نویسی اقلیمی از اهمیت و اعتبار ویژه ای برخوردار است.

< p>در زبان شناسی زیست محیطی، فرض بر این است که ساختارهای زبانی در ایجاد تخریب‌های زیست محیطی نقش بارزی داشته است. بنابراین آنها در جست و جوی ارائه راهکارهایی برای حل بحران محیط زیست هستند. در این راستا گروهی از زبان شناسان از جمله استیبی از نظریات تثبیت شده زبان شناسی برای تحلیل متون استفاده کرده است. وی معتقد است که داستان‌هایی (الگوهای ذهنی)که با آن زندگی می‌کنیم ، در برخورد و رفتار ما با محیط زیست تأثیر گذار است. بنابراین آنها در جست و جوی داستان‌ها یعنی الگوهای ذهنی مفیدی هستند که بتواند ارتباط انسان با طبیعت را اصلاح و بازسازی کند. نگارندگان این مقاله با این فرض که عرفان ارتباط چشم گیری با طبیعت دارد، داستان‌ها(الگوهای شناختی) را در آثار بقلی شیرازی، بهاء ولد و مولوی بررسی کرده‌اند. نتیجۀ این بررسی بیان‌گر این نکته است که در دنیای کنونی که تخریب محیط زیست هر لحظه شدت بیشتری می‌یابد، ترویج داستان‌هایی که زیر بنای فرهنگی و دینی دارند می‌تواند در تغییر زیر ساخت‌های فکری و اندیشه-ای جامعه نسبت به طبیعت تأثیر گذار باشد.

عرفان دانش بازپیوستن انسان و خداست. عرفان جنبه باطنی هر دین است و از آنجایی که دین الهی یکی است، عرفان نیز به جهت اینکه اساساً متشکل از شوق انسان و کشش خدا جهت اتصال به همدیگر است، پدیده ایست عالمگیر. مضمون عرفانی بازگشت به اصل به طور جامع در ادبیات عرفانی جهان، نمود نمادین سفر معنوی روح به سوی خدا را می یابد. فرید الدّین عطّار نیشابوری، متولد 1146 میلادی، یکی از والاترین شعرای صوفی پارسی است که شعر عرفانی اش همچنان به طور گسترده مورد مطالعه و استقبال گرم واقع می شود. جان بانی ین، متولد 1628، نویسنده برجسته انگلیسی است که در ادب عرفانی انگلیسی، همچنان جایگاه محوری خود را حفظ کرده است. هدف این پژوهش بررسی تطبیقی مضمون سفر معنوی در منطق الطّیر عطّار و سیر و سلوک زائر بانی ین از منظر عرفانی است. رویکرد اتّخاذ شده در این پایان نامه شامل نظریه های مکتب آمریکایی ادبیات تطبیقی، شامل تئوری «قرابت فرهنگی» و «تشابهات بدون ارتباطات» از آون آلدریج، نظریات «مضمون شناسی» از زیگبرت پراور و فرانسوا یوست، و نظریه هنری رماک درباره ماهیت «بینارشته ای» ادب تطبیقی، و همچنین نظریات عرفان تطبیقی، همچون نظریه مارتین لینگز درباره ماهیت «خاص بودن و فراگیر بودن» عرفان ها، نظریه «پلورالیسم دینی» از سید حسین نصر، و ایده فریثجاف شووان درباره «هم پیوندگرایی دینی» است. از آنجایی که هر دو اثر آثار تمثیلی درباره یک طلب معنوی اند، اشتراکات فراوانی میان آن دو به دست آمد که بیش از تفاوت ها بود. یافته های این تحقیق نشان می دهد که علی رغم تمایز در دوره زمانی، دین، و تاریخ فرهنگی، زائران هر دو اثر در طول سفر معنوی خویش، در راه رسیدن به حقیقت مطلق، منازل مشابهی را طی کرده و به غایت یکسانی می رسند. نتیجه به دست آمده از این تطبیق آن است که سفر معنوی، به عنوان نمونه بارز یک مفهوم عرفانی مشترک در تصوف و عرفان مسیحی، نمودهای ادبی مشابهی را در شعر عرفانی پارسی و متن عرفانی انگلیسی مذکور می یابد. هر دو اثر از طریق نمادپردازی مفهوم سفر معنوی، این تفکر عرفانی که انسان منشاء خدایی و اشتیاق به بازگشتن و باز پیوستن به خدای یگانه را دارد، ترویج می کنند و حامی این نکته هستند که عرفان می تواند پیوند بین ادیانی باشد، در اینجا اسلام و مسیحیت، که شاید در ظاهر از هم گسیخته به نظر آیند، امّا در حقیقت، به لحاظ اینکه در طلب حقیقت واحدی هستند، یکی اند. این پایان نامه بررسی تطبیقی همین مضمون در هر یک از این دو اثر و سایر آثار مشابه در ادبیات انگلیسی یا فارسی را پیشنهاد می دهد.

سماع به عنوان یکی از آئین های خانقاهی از دیرباز مورد توجه صوفیه بوده و بحث های مهمی در ارتباط با اباحت یا تحریم آن مطرح شده است، البته ریشه اختلاف فقها یا صوفیه و صاحب نظران حیطه عرفان و تصوف درباره سماع، بیشتر بر سر موسیقی بوده است؛ از دیدگاه عده ای دین اسلام مخالف موسیقی و از نظر عده ای دیگر که احادیث و روایاتی مستدل برای اثبات ادعای خود دارند مورد تایید بوده است، اما اهل معرفت و یقین از این حد یعنی ایراد دلیل و منطق برای تحریم یا مباح شمردن سماع ظاهری و موسیقی آن فراتر رفته و موضوع سماع خانقاهی را نیز مانند سایر مباحث نوظهور به وادی عرفان کشانده وتنها سماعی را شایسته دانستند که منشاء موسیقی آن صدای ربانی معشوق آسمانی باشد. این سماع، مطلق و منزه از هرنوع نغمه و ترنمبود.در این پایان نامه نگارنده می کوشد علاوه بر بررسی پیشینه، احکام و آداب مربوط به سماع آئینی(سماع صوفیه) از یک نوع مهجور و مغفول آن نیز که همان سماع درونی یا باطنی می باشد به طور مفصل بحث کند. با توجه به اینکه عنوان آئین سماع از واژه سمع برگرفته شده است و محل اصلیسماع گوش است از این رو قوه و حس شنوایی باطنی و مسائل مربوط به آن در فصل نخست مورد مداقه قرار گرفته است -که در امر سماع درونی از اهمیت خاصی برخوردار می باشد- و در قسمت های دیگر، مقوله موسیقی، رقص، سماع و پایکوبی و... در مقابل منشور عرفان، تصوف و ادبیات قرار گرفته و از دیدگاه ها و اقوال مشایخ و بزرگان عرفان و تصوف جهت شفاف سازی موضوعات محوری، استفاده شده است.

بحث برانگیزترین مکتب ادبی قرن بیستم سوررئالیسم با تمام تأثیراتی که در ادبیات جهان گذاشت در ادبیات فارسی غریب نبوده است.تجربیات فراحسی عارفان و شطحیات آنان گویی سرچشمه های سوررئالیسمی بوده اند که قرن ها بعد در اروپاظاهرشد.جستجوی عرفان در روح و جان آدمیهمان کنکاش سوررئالیسم در ذهن و ناخودآگاه انسان است که نظریات فروید آن را شدّت می بخشد.عرفا بارعایت آدابی دشواردرمجاهدات با عالم غیب ارتباط برقرار می کردند و تحت تأثیرحالات معنوی بدون دخالت اراده و عقل و معاش انسانی به تجارب روحی می رسیدندو بیانی برزبان می آوردند که قابل مقایسه با بیان و نگارش خودکارسوررئالیسم است.جلوه گاه حقیقت برترحقیقی برای عارف دل و روح است و برای سوررئالیسم عمق ذهن و ناخودآگاه که باید کشف شود. تشابهات بین عرفان و سوررئالیسم ازعوامل نسبتا مشترکی چون علل اجتماعی ،سیاسی،اقتصادی،دینی وفرهنگی سرچشمه می گیرد. حتی در موارد متعددی ابزارهای مورداستفاذه این دودرظاهرتاحدی مشترک یا شبیه به هم اند.نتایج حاصل از سلوک طولانی مدت عرفانی و تلاش های کوتاه و زودگذرسوررئالیستی نیزتامسیری می توانند مسامحتا همگام تلقی شونداماپشت گرمی عرفان به اعتقاد اصیل دینی و عدم چنین اعتقادی در سوررئالیسم غنای عرفان را در برابر سوررئالیسم به رخ می کشد. باوجودتشابهات و روابط نزدیک بین عرفان و سوررئالیسم ورود عرفان در زندگی عملی عرفا پویایی و رشد و تکامل شگفت آوری به آن بخشید که سوررئالیسم به دلیل کنارکشیدن ازصحنه زندگی ازچنین امتیازتضمین کننده ای محروم ماند.

مدرس رضوی در تعلیقات حدیقه ذیل حکایت «شتر مست در بیابان» دربارة واژة «شتر» اظهاراتی داشته ‌است که از منظر وی حاکی از سوءترجمه یا سوءبرداشت سنایی از منبع اصلی این حکایت، یعنی کلیله‌ودمنة ابن‌مقفع است. در اصل حکایت مهابهاراتا و کلیله، «افیل» ضبط شده است و سنایی احتمالاً به‌دلیل یک اشتباه، افیل را به «شتر جوان» ترجمه کرده است، اما آنچه از نمادشناسی جانوری در آرای سنایی برمی‌آید، او نماد «شتر» را عامدانه و آگاهانه برگزیده ‌است. بر همین مبنا در این یادداشت، چهار دلیل مستند برای فرضیة «گزینش عامدانة سنایی» طرح می‌شود: 1. توجه به خواب‌گزاری سنایی در حدیقه، 2. توجه به سنت نمادین ملی در داستان لشکرکشی اسفندیار به زابلستان، 3. توجه به شواهد اقلیمی و جغرافیایی در حکایات حدیقه، و 4. توجه به حکایت تمثیلی «احوال فیل» در متن حدیقه سنایی.

زبان رمزی و نمادین روایات و تمثیل­های عرفانی علاوه­ بر انتقال شبکه­ای از مفاهیم قدسی و تجریدی، مملو از تصاویر عینیِ مجردی است که ملکوت را با صورت­های زمینی توصیف می­کند. گرچه اصل اساسی لامکان و لازمان در مباحث جهان­های بالاتر از فلک قمر، یعنی عالم ملکوت و بالاتر، همواره مورد توجه عرفا بوده­است اما در برخی از رسایل فلاسفه اشراق گرا مانند ابن­سینا یا عرفای اشراقی مانند سهروردی یا متکلمان عرفان گرا مانند امام­ محمد غزالی، زبان رمز و نماد در ترسیم جغرافیای ملکوتی و جزئیات آن، کارآمدتر از نظریه­های خشک فلسفی و کلامی عمل کرده است؛ حتی بخشی از تمثیل­های جغرافیای ملکوتی با آیات قرآن، اشارات عهدین، روایات مذاهب و روایات ملّی و اسطوره ای نیز همخوانی دارد. اگرچه تئوری جغرافیای ملکوتی در نظریه­های دینی، فلسفی و عرفانیِ لامکان و لازمان محل یقین علما و فلاسفه است اما در جهان شناسی عرفانی جهت دیگری را معرفی می­کند؛ جغرافیایی که دقیقاً در دل لامکان واقع شده­است و زمان‌های آن همه بر مدار لازمان است. رساله­الطیرهای موجود در ادبیات عرفانی و برخی دیگر از رسائل رمزی یا نمادین، در ارائه تصویر جغرافیای ملکوتی برای سالکان حقیقت همواره جذابیت فکری و هنری داشته­است و آنان را به سرزمینی دعوت کرده­است که در جهت شناسی جغرافیاییِ قدسی، می­تواند شمال، مشرق یا حتّی غرب باشد.