جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب حاضر در زمینه نقش عناصر تاریخی در عقاید اهل بیت (عليهم السلام) است. در این راستا ابتدا جهت تبیین اندیشه شیعه، چند نمونه از دیدگاه‌های موافقان تحول تاریخی اندیشه شیعه به اختصار بیان شده است. سپس، نقش عناصر تاریخی در تبیین عقاید اهل بیت (عليهم السلام) در چهار محور سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی مورد بحث و بررسی تطبیقی قرار گرفته است. در پایان سیر تبیین آموزه امامت با تطبیق بر نقش اثرگذار عناصر تاریخی در چهار مرحله عنوان شده است که عبارتند از مرحله پی‌ریزی اندیشه، شکل‌گیری و شکوفایی معارف، تثبیت و تصحیح اندیشه و تحقق عینی اندیشه. در نگاه اندیشه پژوهان معاصر، بررسی ها درباره تاریخ تفکر شیعه به ویژه در سه قرن نخست هجری، رونق چشم گیری پیدا کرده است. در این رهگذر نویسندگان با اغراض گوناگون و در سطوح علمی متفاوت، با به کارگیری روش ها و نگرش های خاص خود در مطالعات تاریخی، از دست داده اند. اما در دیدگاهی دیگر، از سیر تدریجی و از اجمال به تفصیل ارائه اندیشه شیعی، سخن به میان آمده است. این دیدگاه بر این باور است که معارف شیعه در موضوعات گوناگون، ریشه در قرآن و سنت نبوی دارد؛ و البته این معارف در طول سه قرن نخست، از اجمال به تفصیل و با رعایت نقش آفرینی عناصر تأثیرگزار سیاسی، اجتماعی ، فرهنگی و اقتصادی بدون تغییر محتوایی و با به کارگیری شیوه های بیان و ادبیات دینی متناسب با هر عصر تبیین شده است.

بی تردید یکی از مهمترین جنبه های فرهنگ و تمدن عمیق امامیه را می‌توان در تلاش برای انتقال تراث علمی اهل بیتعلیه السلام (= حدیث)جستجو نمود که پس از قرآن مهترین منبع برای شناخت ابعاد گوناگون معارف اسلامی به شمار می آید. در این میان توجه به گزارش های دو کتاب فهرستیِ فهرست شیخ طوسی و رجال نجاشی در ارائه گزارشی توصیفی و تطبیقی در این باره و نیز التفات به اسناد روایات و طرق انتقال تراث روایی خصوصا در دو مجموعه متقدم حدیثی؛ کتاب شریف کافی و کتب شیخ صدوق، از بخشی عظیم از این تمدن حکایت دارد. تراث علمی انتقال یافته از امام رضا علیه آلاف التهیه والثناء، از نمونه های بارز این گزارش هاست که تبعا تاثیر بسزایی در شناخت بهتر از آثار رضوی و تاثیرات فرهنگی آن دارد. این تراث در انواع قالب های علمی مانند کتاب، مسائل، مکاتبه و نسخه و... با موضوعات مختلف ارائه شده است. در نوشته حاضر، بخش نخستِ بررسی ها ـ که غیر از قالب کتاب را در بر می گیرد ـ، ارائه می شود و شامل معرفی صاحبان آثار، طرق به آنها و بازیابی نمونه های تطبیقی آن درخصوص کتاب منسوب 19 مورد، کتاب مشتمل بر روایات47 مورد، المسائل 16 مورد، نسخه 8مورد،رساله 2 مورد و مکاتبه 1مورد می‌باشد.

بی‌تردید ارائه و تبیین آموزه‌های عمیق شیعه که ریشه در کتاب و سنت دارند، نیازمند بستری مناسب است که تحقق آن در ارتباط مستقیم با همسویی یا عدم همسویی عناصر اثرگذار تاریخی یا همان اجزاء سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی است. تأملی در این عناصر، بر تأثیر آن ها در روند ارائه اجمالی _ تفصیلیِ دستگاه معرفتی شیعه و تبیین آن در دوره‌های مختلف حضور امامان _ بدون پیدایش تغییر در مبانی آن _ مهر تأیید می‌نهد. نوشته پیش رو تلاش دارد تا نظریه فوق را به‌صورت تطبیقی در مورد آموزه امامت بر اساس روایات اهل‌بیت ارائه نماید که در آن ضمن پاسخ به چرایی برخی پدیده‌های تاریخی _ معرفتی، چگونگی روند مذکور را پیش از دوران غیبت، آن چنانکه منظومه معرفتی اهل‌بیت در نهان دارد، نشان دهد.

بی‎تردید روایات تفسیری اهل ‎بیت:، ‎‎‎‎مهم‎ترین ابزار فهم کلام وحی است و عالمان ژرف‎اندیش امامیه، مجموعه این روایات را از زمان صدور آن در قالب‎های گوناگون عرضه کرده‎اند که در گذر زمان و همراه عوامل دیگر، سبب پدیدآمدن مکاتب، مدارس و جریان‌های تفسیری شده است. هر چند اکنون از انبوه میراث‎های تفسیری، اندکی باقی مانده؛ اما بازشناسی جریان‎های تفسیری در آثار متقدمان، گامی سودمند برای فهم وحی است و با آن رابطه‏ای تنگاتنگ دارد. نوشتار حاضر در باره مجموعه روایات قرآنی شیخ القمیین، محمد بن الحسن بن الولید، شخصیت اثرگذار در مدرسه حدیثی قم و صاحب «تفسیرالقرآن» است؛ از این ‎رو پس از کنکاش مختصر ابعاد شخصیتی‎اش، مجموعه روایت تفسیری وی از جهت اِسنادشناسی و محتواسنجی ‌‌‌‌بررسی، و آمار لازم عرضه می‎شود. در اسنادشناسی، از میزان فراوانی نقلِ او از اساتید و نمونه‎های نقل‎هایش از مصادر پیشین بحث، و در محتواسنجی، احادیث وی در دو بعد موضوعی و کاربردی سنجیده می‎شود. بدیهی است، به‎کاربردن روشی مناسب و نوین می‏‏‏‏‏تواند در بازشناسی جریان‎های تفسیری و احیا دیدگاه متقدمان در این حوزه مفید باشد.