جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بخش نخست این مقاله ترجمه مقدمه نیکلسون بر کتاب کشف المحجوب هجویری است. نیکلسون نخست در باره خودِ هجویری و آثار از دست‌رفته او سخن گفته است و سپس گسترده‌تر به معرفی کتاب مهم و برجای مانده او کشف المحجوب پرداخته است و از منابع او مانند اللمع سرّاج و رساله قشیریّه یاد کرده است، چنان‌که برخی از دست‌نوشته‌های آن را نیز شناسانده است. نیکلسون باب چهاردهم کتاب را که در باره فرقه‌های صوفیه و تعالیم آنان است، استثنایی‌ترین بخش کتاب دانسته است و گفته است: در این باب هجویری گویا برای نخست بار، دوازده فرقه از صوفیان را نام می‌برد و مهم‌ترین اصل اعتقادی هر فرقه را شرح می‌دهد. از این دوازده فرقه تنها یک فرقه ملامتیه است که نامش در آثار پیش از هجویری نیز آمده است و اشارات کوتاهی که در کتب دوره‏های بعد، مانند تذکره الاولیا، به فرقه‏های دیگر شده است، به پیروی از کار اوست. از این‌روی این سؤال پیش می‌آید که آیا این فرقه‌ها به راستی وجود داشته‌اند یا هجویری برای ترتیب دادن نظامی برای صوفیان، خود آن‌ها را برساخته است؟ که البته این نظر دوم را به آسانی نمی‌توان پذیرفت و بعید است که کسی چون هجویری چیزی را که خود غیر واقعی می‌دانسته، با این دقت گزارش کند. تعلیقات و یادداشت‌های توضیحی و گاه انتقادی مترجم، بخش دوم این مقاله است.

«مطلوب کل طالب» نوشته رشید الدین وطواط، کتاب ارزشمندی شامل شرح و تفسیر صد کلمه از کلمات قصار امیرالمؤمنین است که به انتخاب جاحظ در قرن سوم هجری تدوین شده است. وی اولین کسی است که به جمع آوری و تدوین سخنان گران سنگ امیرالمؤمنین همت گماشت. او صد کلمه از کلام آن حضرت را که در فصاحت و بلاغت برابر هزار کلمه بود گلچین کرد و سه قرن بعد از او رشیدالدین وطواط آنها را به فارسی و تازی شرح کرد. در این اثر علاوه بر احوال و آثار جاحظ و رشیدالدین، درباره تاثیر این نوع انتخاب، شرح، نظم و تفسیر آن تا قرن دهم هجری تحقیق به عمل آمده است.