جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مقاله حاضر با هدف تبیین موضوع پیدایش جهان از دیدگاه دو اندیشمند برجستۀ معاصر دین و علم، علامه سید محمد‏‏حسین طباطبایی و استیون هاوکینگ، به روش توصیفی‌ـ تحلیلی و تطبیقی نگارش یافته است. علامه طباطبایی با دو رویکرد تفسیر وحیانی و شناختِ عقلی عوالم سه‏گانۀ وجود (عقل، مثال، ماده) را معلول خداوند و عالم مادی را حادث علّی و زمانی دانسته است. همچنین به آغاز زمانی داشتنِ جهانِ طبیعت اشاره دارد. هاوکینگ با رویکرد صرفاً علمی و تجربی در دو دوران فکری خود (هاوکینگِ متقدم و متأخر) به این موضوع پرداخته است. هاوکینگِ متقدم با توجه به رویکرد کلاسیکی نسبیت عام و رویداد انفجار بزرگ از پیدایش فضا و زمانِ جهانِ کنونی و امکانِ وجود خالق سخن گفته است. اما هاوکینگِ متأخر با توجه به قانون گرانش و مکانیک کوانتومی پیدایش جهان را از «هیچ»، یعنی روندِ خلقِ بدون مقدمه و ناظمِ هوشمند، کافی دانسته و برای اثبات آن در پی نظریه‏ای موسوم به M (نظریۀ همه چیز) است. در این دیدگاه، جهان خودبسنده و بی‏نیاز از خالق است و آغاز و پایانی برای آن متصور نیست. از برآیند این دو دیدگاه می‏توان گفت یافته‏های علمی بر بنیان تجربه و در نتیجه در معرض آزمون، حدس، احتمال، و خطا قرار دارند و نمی‏توانند دربارۀ آفرینش جهان دیدگاهی یقینی داشته باشند. افزون بر این دانشمندان فیزیک و کیهان‌شناسی به دیدگاه هاوکینگ در این مورد نقدهای جدّی وارد کرده‌اند. در حالی‏ که گزاره‏های دینی دربارۀ آفرینش جهان برخاسته از وحی و مصون از هر گونه خطا و اشتباه است و از عقل منطقی نیز بهره می‏گیرد. از این رو به واقعیت نزدیک‏تر است که در مقاله بیان خواهد شد.

حوادث و ناملایمات اخلاقی و طبیعی بخشی از شروری هستند که در محیط اطرافمان با آنها مواجه هستیم. مسئله این پژوهش با روش توصیفی - تحلیلی و شیوه گردآوری کتابخانه‌ای، بررسی تطبیقی آرای عقلی دو متفکّر مسلمان و مسیحی( آیت‌الله جوادی‌آملی و پلانتینگا) و بیان ترابط موضوع شرور با علم، قدرت و حکمت الهی از منظر این دو اندیشمند می‌باشد. آیت‌الله جوادی‌، شرّ را به امر عدمی تحلیل نموده، و علاوه بر آن از راه حل خلقت نظام احسن و نسبی‌انگاری شرور در دفع این شبهه استفاده نموده‌اند. پلانتینگا نیز برای حلّ مسئله شرّ، از روشی منطقی کمک می‌جوید که به «دفاع مبتنی بر اختیار» معروف است. جوابیه جهان‌های ممکن نیز در قالب همین نظریّه بدان پرداخته شده‌است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که؛ این دو اندیشمند در اصل اعتقاد به خدای کامل مطلق اشتراک نظر دارند. البتّه دیدگاه آیت‌الله جوادی،‌ پاسخگوی شبهه شرور اخلاقی و طبیعی است، امّا پاسخ پلانتینگا ناظر به شرور اخلاقی صرف است و غیرمستقیم شبهه شرور طبیعی را جواب می‌دهد.

یکی از مباحث مهم در کلام سیاسی اسلام مساله مبانی مشروعیت سیاسی است. امامیه، اشاعره و معتزله سه فرقه مهم اسلامی اند که در این مورد دارای نظریات سیاسی متفاوت و مخصوص به خود می باشند. با توجه به جایگاه و اهمیت مبانی مشروعیت سیاسی در بین امامیه، اشاعره و معتزله نگارنده در این پژوهش در صدد بررسی این سؤال اساسی است که وجوه اشتراک و افتراق مبانی مشروعیت نحله های کلامی و سیاسی فوق چیست؟ این تحقیق با روش توصیفی و تحلیلی به مطالعه تطبیقی مبانی مشروعیت سیاسی امامیه، اشاعره و معتزله پرداخته است. نتیجه تحقیق آن‌ که این سه گرایش کلامی و سیاسی در دنیای اسلام در مساله مشروعیت سیاسی در مواردی مانند: توحید درحاکمیت سیاسی، تعیین و نصب پیامبر(ص) برای حاکم و..... دارای اشتراک اند و در مواردی مانند: کلامی یا فقهی بودن حاکمیت سیاسی ، انتصاب ، انتخاب ، اجماع، حجیت قول و عمل در مشروعیت امام، ودر شرایطی مانند اعلم و افضل بودن، عصمت ،عدالت و قریشی بودن و....دیدگاه های متفاوتی دارند.

یکی از موضوعات مهم در اندیشه منجی­گرایی ادیان و دین اسلامی، به ویژه شیعیان، مسئله ظهور منجی و مهدی موعود4 و تاثیر و عدم تاثیر بشر در تعجیل یا تأخیر زمان وقوع این اتفاق مهم است، این مسئله به دلیل اهمیت تاریخی و جایگاه آن در چشم‏انداز آینده امت­های اسلامی خصوصاً در نگرش جامعه شیعه به آینده، از دیرباز مورد توجه اندیشمندان مسلمان بوده است. با توجه به نگرش­های مختلف و گاه متضاد دربارۀ نظریه­های ظهور، و عنایت به اهمیت مسئله و نگرش و عملکرد خاص و ژرف‌اندیشانه امامین انقلاب و شاگردان راستین این مکتب، نسبت به این موضوع این پژوهش درصدد است مسئله ظهور و اختیاری بودن آن و امکان‌پذیری تأثیر بر وقوع ظهور و تعجیل در آن را با توجه به مبانی و آراء امامین انقلاب و با استفاده از دلایل عقلی و نقلی روشن کند، منظومه فکری و عملکردی آن دو عالم، در قبل و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در راستای تحقق­بخشی به حکومت اسلامی در راستای نزدیک شدن به ظهور و حکومت موعود منجی تعریف شده و بر شاگردان راستین این مکتب اثرگذاری فراوانی داشته است. لذا برای دستیابی به نوع بینش و دیدگاه امامین انقلاب در مسئلۀ ظهور در گام نخست، مفاهیم و معانی مرتبط بازخوانی شده و در گام دوم به سامانه نظری منطبق با دیدگاه آنان پرداخته و در نهایت، در راستای ایجاد اتحاد میان مبانی نظری اندیشه و مقام عمل با عنایت به سیر و عملکرد شهید سلیمانی;، نتیجه­گیری می‌شود. مقام معظم رهبری به عنوان شاگرد و ادامه‌دهنده راه و مکتب امام خمینی; با نگاهی به فرایند انقلاب و نظام اسلامی در راستای نزدیک شدن به جامعۀ ایده­آل و مطلوب اسلام، پنج مرحله به مثابه پنج نظریه را ترسیم و مطرح می­کند و انقلاب اسلامی ایران به عنوان نمونه­ای از جامعه­ای منتظر، را در حال گذر از مرحله سوم و چهارم از آن مراحل می­داند که خود به نحوی نگاه به انتظار به عنوان بزرگ­ترین محرک اجتماعی با رویکرد مثبت تناسب دارد و انسان را برای تحقق حاکمیت ارزش­ها و محو ضد ارزش­ها تشویق می­کند. بر این اساس نظریه اختیاری بودن ظهور، با اندیشه­ و سیرۀ عملی امامین انقلاب و تلاش­های شاگرد بارز این مکتب، شهید سلیمانی; در طول چهار دهه از انقلاب در عرصۀ دفاع مقدس و مقاومت اسلامی، در تحقق تمدن نوین اسلامی و الگوسازی آن سازگاری دارد که براساس آن اراده، اختیار و تلاش جمعی بشر در نزدیک کردن ظهور مؤثر است و تحقق این امر به صورت تدریجی و فرایندی خواهد بود. مقاله حاضر با روش تحلیلی _ توصیفی به بررسی این موضوع با استفاده از آثار و مکتوبات و نرم افزارها و سخنرانی­ها از منظر آن دو امام با تأکید بر سیره و عملکرد شهید سلیمانی; پرداخته است.

کتاب «قرآن، یک دائرة المعارف» با سرویراستاری پروفسور الیورلیمن معروف به « دائرة المعارف قرآنی الیورلیمن » به تحقیق پیرامون موضوعات قرآنی پرداخته تا به عنوان یک منبع در اختیار دانش پژوهان و محققان قرار گیرد (رضایی اصفهانی،1388،ص31). این دایره المعارف با همکاری نویسندگانی با عقائد و باور های مختلف بلکه متضاد تالیف و تهیه شده است. برخی از آنان مسلمان، عده‌ای غیرمسلمان، و گروهی به هیچ چیز اعتقاد ندارند. به علاوه آنکه همه موضوعات و مسائل مربوط به قرآن در این دایره المعارف آورده نشده و به ادعای سرویراستار آن هدف، پرداختن به مهمترین مفاهیم و موضوعات قرآنی بوده است که تایید یا رد این ادعا در این مقاله نمی گنجد و پژوهش و تحقیق مستقل دیگری را می طلبد. از جمله موضوعاتی که این دائرةالمعارف به آن پرداخته، آیۀ مباهله (آل عمران/61)است که توسط یکی از نویسندگان این کتاب، به نام رفیق بُرجک بطور خلاصه مورد بررسی قرار گرفته است. این مقاله در پی نقد و بررسی دیدگاه‌های این دائرةالمعارف در رابطۀ با آیۀ مباهله است که به قلم نویسندۀ یاد شده به رشتۀ تحریر درآمده است.

یکی از موضوعات مهم قرآنی مسئلة هدایت و ضلالت است؛ در این رابطه، قرآن در مواردی هدایت و ضلالت را به خدا نسبت می‌دهد و درآیاتی نیز بر اراده و اختیار انسان در هدایت و ضلالتش تأکید دارد. چه رابطه‌ای بین هدایت و ضلالت الهی و نقش افعال اختیاری و ارادةانسان از منظر قرآن وجود دارد؟ این تحقیق با روش توصیفی، تحلیلی و تطبیقی به بررسی آیات هدایت و ضلالت در قرآن از دیدگاه علّامه طباطبایی در تفسیر« المیزان» ، فخررازی در تفسیر مفاتیح‌الغیب و زمخشری در تفسیر کشاف می‌پردازد. هدف این پژوهش، یافتن رابطه‌ای معنادار بین هدایت و ضلالت الهی است که از ظاهر برخی ازآیات قرآن فهمیده می‌شود و نیز نقش اختیار و ارادة انسان در این موضوع که از بعضی آیات دیگر استنباط می‌شود. علّامه طباطبایی هدایت ابتدایی و توفیقی را به ارادة الهی و ضلالت ابتدایی را به ارادة انسانی و ضلالت کیفری را نوعی مجازات الهی می‌داند؛ فخر رازی با پذیرش مسلک جبرگرایانه، خداوند را خالق همه‌چیز از جمله هدایت و ضلالت بیان کرده است و زمخشری، براساس مکتب اعتزال، استناد هدایت و ضلالت در آیات قرآن به خداوند را نوعی مجاز می‌داند و بر نقش اراده و اختیار انسان تأکید دارد.

«حکم حکومتی»با تعابیری چون«حکم الحاکم»،«احکام ولایی»،«احکام سلطانی»،«احکام ثانویه»،«احکام متغیر»در آراء فقهای امامیه بحث شده به دستورات و قوانینی که حاکم مشروع جامعه اسلامی در حوزه مسائل اجتماعی به منظور اجرای احکام شرع، اداره جامعه مسلمین ،حفظ نظام اسلامی و تأمین مصالح اهم اسلام ومسلمین ،به طور مستقیم صادر یا به گونه غیر مستقیم وضع می کند اطلاق می گردد . این پژوهش به روش کتابخانه ای و اسنادی به شیوه توصیفی تحلیلی، اسناد و داده های جمع آوری شده از آراء واندیشه های میرزای نائینی ،شهید محمد باقر صدر و شیخ جواد تبریزی را به نمایندگی از مکتب فقهی نجف و امام خمینی ،شهید مطهری و آیت الله مکارم شیرزای را به نمایندگی از مکتب فقهی قم بصورت تطبیقی مورد تحلیل و تحقیق قرار داده است . در آراء فقهای مکتب نجف با تقسیم بندی حوزه تکالیف بندگان به دو بخش ،دامنه احکام شرعی و دامنه فراغ ،چنین بدست می آید که حکم حکومتی حکمی است که فقط در «دامنه فراغ» با مبنای مشروعیت «جواز تصرف فقیه در امور حسبه» ،از جانب «فقیه جامع الشرایط فتوا» با غایت «حفظ نظام و دفع مفسده از آن» به شرط «عدم مخالفت با احکام شرعیه فرعیه و موازین اساسی شرع» صادر می گردد .اما در مکتب قم با وجود پذیرش نسبی تفکیک حوزه تکالیف به دوبخش حوزه احکام شرع و دامنه مباحات درآراء فقهای مکتب قم حکم حکومتی حکمی است با ماهیت مستقل که در «دامنه مباحات» محدود نمی گردد بلکه با مبنای مشروعیت ولایتِ مطلقه«فقیه مبسوط الید» در صورت اقتضای مصلحت مسلمین موجب توقف حکم اولیه گردیده و بشرط موافقت با اصول اساسی دین در حوزه احکام شرع جاری می شود . نظر به مسائلی از قبیل الف - محدودیت دایره امور حکومتی در مکتب نجف به سبب محدودیت امور حسبه و عدم این محدویت به سبب پذیرش منصب ولایت زعامت در مکتب قم .ب - امکان تکثّر حُکّام و تزاحم احکام در مکتب نجف وعدم آن در مکتب قم به سبب پذیرش نقش مردم در مبسوط الید شدن ولی فقیه ج - محصوریت حکم حکومتی در دامنه فارغ در مکتب نجف و عدم آن در مکتب قم به علت اصل تأمین مصالح اهم مسلمین د- وجود غایت بالاتر از حفظ نظام ودفع مفسده درصدور حکم حکومتی با عنوان تأمین مصالح تحسینی در مکتب قم نسبت به مکتب نجف . همگی عوامل کارآمدتر و توانمندتر بودن حکم حکومتی در آراء فقهای مکتب قم برای اداره جامعه اسلامی نسبت به مکتب نجف می باشند .

چکیده اندیشه‌ی جریان‌های سیاسی اسلامی معاصر، ریشه در اصول و مبانی اعتقادی گرایش‌های متفاوت کلامی در جهان اسلام دارد. سؤال این پژوهش آن است که : کلام سیاسی امامیّه، اشاعره و معتزله بر کدام مبانی استوار است و بازتاب آنها در شکل‌گیری جریان‌های سیاسی معاصر چگونه است.؟ هدف این رساله تبیین مبانی کلام سیاسی مذاهب امامیّه، اشاعره، معتزله و یافتن رابطه معنادار بین اندیشه سیاسی جریان‌های معاصر اسلامی جمهوری اسلامی ایران و حزب الله لبنان، اخوان المسلمین و نومعتزلی (متقدّم و وحی‌گرا)، طالبان و داعش با مبانی کلام سیاسی امامیّه، اشاعره و معتزله در سنّت اسلامی است. دلیل انتخاب امامیّه، اشاعره و معتزله از میان جریانات فکری متعدد اسلامی آن است که با گزارش دیدگاه‌های اعتقادی این سه گرایش در حوزه‌ی کلام سیاسی، گویا تمام یا اغلب آرای موجود در دنیای اسلام، گزارش و بررسی شده است. افزون بر این جریان‌های سیاسی اسلامی معاصر مطرح در جهان امروز بیشترین تاثیر را از آنها پذیرفته‌اند. دراین رساله ابتدا به بازشناسی علمی مبانی کلام سیاسی امامیّه، اشاعره و معتزله در مسأله‌ی توحید در حاکمیّت، انسان شناسی، معرفت شناسی و جامعه شناسی سیاسی (هدف شناختی) و کیفیّت تأثیرپذیری جریان‌های سیاسی معاصر اسلامی از مبانی کلام سیاسی آنها (هدف کاربردی) پرداخته‌ایم و در ادامه موارد اشتراک و افتراق مبانی کلام سیاسی امامیّه، اشاعره، معتزله و کیفیت بازتاب آن بر جریان‌های سیاسی معاصر بیان شده‌است. از این پژوهش که با روش توصیفی و تحلیلی و با رویکرد مقایسه‌ای و تطبیقی انجام یافته‌است، می‌توان دریافت که اندیشه و جریان فکری سیاسی شیعی که منتج به انقلاب اسلامی ایران و حزب الله لبنان گردیده‌است، در حوزه‌ی اهداف و غایات حکومت، مشروعیّت سیاسی، اجرای شریعت و عدم‌ جدایی دین از سیاست، نظریّه‌ی انتصاب، اعتقاد به امامت و شرایط خاص برای رهبری، ضرورت حکومت اسلامی، ولایت فقیه جامع شرایط در عصر غیبت و عقلانیت سیاسی و ... بازتابی از مبانی کلام سیاسی امامیّه در اداره‌ی امور سیاسی و اجتماعی است. جریان‌های فکری و سیاسی اخوان المسلمین و نومعتزلی (متقدّم و وحی‌گرا) در حوزه‌ی اهداف دولت، مشروعیّت سیاسی، انتخاب حاکم، اجرای شریعت، سنّت خلفای راشدین، مبارزه با جبرگرایی سیاسی، تاکید بر امر به ‌‌معروف و نهی ‌از منکر و حسن و قبح عقلی و عقلانیت سیاسی در تمشیّت اداره‌ی امور اجتماعی و ... بازتابی از مبانی کلام سیاسی معتزله است. جریان فکری و سیاسی موسوم به طالبان و داعش در مورد مشروعیّت سیاسی، فقه سیاسی، خلافت اسلامی، اجماع سیاسی، آزادی‌های سیاسی، ظاهرگرایی و تقدیرگرایی سیاسی، پذیرش اقتدارگرایانه حاکم، تعصّب و تحجّر سیاسی و ... بازتابی از مبانی کلام سیاسی اشاعره و اهل حدیث است. نتیجه آنکه جریان‌های سیاسی اسلامی معاصر مطرح در دنیای اسلام از مبانی کلام سیاسی، امامیّه، اشاعره و معتزله تاثیر پذیرفته‌اند. کلمات کلیدی: کلام سیاسی، مبانی کلام سیاسی، امامیّه، اشاعره ، معتزله، جریان‌های سیاسی معاصر اسلامی

یکی از مهم‌ترین ابعاد آزادی مسئله آزادی انتخاب دین و عقیده است. با توجه به اینکه انسان تکویناً آزاد آفریده شده، نیاز به آزادی عقیده هم نیازی فطری است که برای تحقق و عینیت‌بخشیدن به آن در طول تاریخ تلاش‌های بسیاری صورت گرفته است. در دنیای غرب پس از سرکوب آزادی عقیده در قرون وسطا و تحجّر دینی کلیسا، سرانجام در موادی از اعلامیه جهانی حقوق بشر، و میثاق حقوق مدنی و سیاسی مجمع سازمان ملل متحد، آزادی عقیده در حوزه‌های مختلف اعم از انتخاب، بیان، تبلیغ و تغییر به صورت مطلق به رسمیت شناخته شد. این تحقیق به روش توصیفی و تحلیلی به این پرسش می‌پردازد که چه تفاوت‌ها و شباهت‌هایی میان ازادی عقیده در اسلام و اعلامیه جهانی حقوق بشر وجود دارد؟ و به شیوه کتابخانه‌ای این مسئله را از منظر استاد مطهری می‌کاود. در اصلِ آزادی عقیده، استاد مطهری با اعلامیه جهانی حقوق بشر هم‌عقیده است، اما درباره راه‌های کسب عقیده، احترام به هر عقیده، محدوده بیان و کیفیت ترویج و تغییر عقیده، وی دیدگاه‌های خاصی دارد که در این مقاله به آنها پرداخته شده است.

یکی از آیات قرآن کریم که به بیان کیفیت خلقت انسان پرداخته، آیه شش و هفت سوره مبارکه طارق است.( فَلْیَنظُرِ الْإِنسَانُ مِمَّ خُلِقَ خُلِقَ مِن مَاءٍ دَافِقٍ یَخْرُجُ مِن بَیْنِ الصُّلْبِ وَالتَّرَائِبِ)در این آیات از دو واژه «صلب» و «ترائب» استفاده شده است. اختلاف در معنای لغوی و حقیقت «صلب و ترائب»، سبب اختلاف آراء بین مفسران، مترجمان و اندیشمندان اسلامی در مورد معنا و مفهوم این آیه گردیده تا جایی که برخی گمان کرده اند آیه دارای ابهام و تشابه مفهومی وبا دستاورد های علمی در این مورد در تعارض است. (هدف) این پژوهش دریافت مراد و معنای حقیقی صلب و ترائب ، نقش زن ومرد در شکل گیری جنین ورابطه علم وقرآن در این مورد است. این تحقیق باروش توصیفی و تحلیل متن، وشیوه کتابخانه ای با بررسی منابع لغوی وتفسیری به این مساله پرداخته است.یافته : در این مورد چهار دیدگاه غالب وجود دارد. بیشتر ترجمه ها و تفاسیر صلب رادر مورد پشت مردان وترائب رادر مورداستخوان سینه زنان بیان کرده و "ماءدافق" را به مردان اختصاص داده اند.همین مساله سبب ایجاد شبهه تعارض علم و قرآن درشکل گیری جنین در انسان شده است .نتیجه مراد ازصلب پشت واستخوان های پشت ومنظور از ترائب سینه و استخوان های جلو سینه است. بنابراین مراداز"من بین الصلب والترائب" کل بدن می باشد. با توجه به اینکه قرآن عفیفانه سخن می گوید، در این آیات به منشا پیدایش "ماء دافق" که به صورت نطفه مردان در رحم زنان قرار می گیرد وبه صورت انسان از رحم آنان خارج می شود، اشاره دارد. بنا بر این مردان و زنان نقش فاعلی وقابلی در شکل گیری جنین را دارند . افزون بر این ، این آیات در هماهنگی با آیات قبل و بعد به مساله معاد و بازگشت نیز دلالت دارد.این سخن نسبت به آن زما ن نوعی اعجاز علمی است که با یافته­های علم پزشکی جدید نا سازگاری مفهومی ندارد.