جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

آنچه در زیر می آید برگردان بخشی از فصل سیزدهم کتاب 1 زمبستا است که شرح و توصیفی از مکتبها، یا به اصطلاح عرفانی آن، «چرخ یا گردونه»های مهم آیین بودایی است.مراحل و مقاماتی که رهروان این مکتبها باید بپیمایند تا«زنده آزاد»شوند و به «نیروانه»برسند، به مراحل سیر نفسانی در عرفان ایرانی، که در نهایت منجر به فقر و فنا و پویستن به حقّ می شود، بی شباهت نیست.

چکیده«الاهیات»، معادل عربی واژۀ theology ، علمی است که موضوعش خداشناسی و بررسی باورهای دینی است. این علم در جهان اسلام با عنوان «کلام اسلامی» شناخته می‌شود. الاهیدانان هر دینی می‌کوشند به توضیح و توجیه باورهایشان بپردازند و در مقابل شبهاتی که از سوی مخالفان ارائه می‌شود، از دین خود دفاع کنند. در دین زردشتی هم مانند سایر ادیان مجموعه متونی به وجود آمده است که از آنها می‌توان تحت عنوان متون الاهیاتی یاد کرد. شکند گمانیگ وزار متنی الاهیاتی است و موضوعات اصلی الاهیات نظیر خداشناسی، انسان‌شناسی و جهان‌شناسی به طور خلاصه در آن مطرح شده است. متن را مردان‌فرخ پسر اورمزداد، احتمالاً در قرن سوم هجری تألیف کرده است. این کتاب 16 فصل دارد، البته به سیاق سایر متون دینی کهن مفاهیم و آموزه‌ها به طور پراکنده در کتاب مطرح شده است و یکی از هدفهای این پژوهش سامان بخشیدن به این مفاهیم پراکنده و ارائه توصیفی روشن از این مضامین است. کتاب مقدمه‌ای دارد که در آن مولف هدفش را از نگارش کتاب ذکر می‌کند. در فصل‌های 2 تا 10 اصول اعتقادات زردشتی بیان شده است. فصلهای 2-4 موضوعات مهمی همچون قدرت و علم خداوند، مسئلۀ شر و کیفیت آفرینش در قالب پرسش و پاسخ مطرح شده است. فصل پنجم در رد ملحدان، فصل ششم در رد دهریان، فصل هفتم در اثبات ثنویت، فصل هشتم در اثبات وجود نیروی شر، و فصل‌های 9-10 تکمله‌ای در بحث ثنویت است. مولف به سیاق برخی از متون کلامی اسلامی که در آن عصر نوشته شده است، موضع خود را در قبال سایر ادیان نیز بیان می‌کند. از این رو از فصلهای 11-16 مولفِ کتاب مباحثی را درباب دین اسلام، یهودیت، مسیحیت و مانویت مطرح می‌کند که البته در لابلای این مطالب نیز می‌توان نکته‌های مهمی را دربارۀ الاهیات زردشتی یافت. متن گرچه مربوط به قرن سوم هجری است اما بازتابی است از باورهای زردشتیان در عهد ساسانی. البته چنانکه پژوهشهای نوین روشن کرده است دین زردشتی در عهد ساسانیان صورت واحدی نداشته و مکاتب و شاخه‌های مختلفی در این دین وجود داشته است. بنابراین مولف کتاب را نمی‌توان سخنگوی کل جامعۀ زردشتی پنداشت، بلکه او مطابق با مکتب تفسیری خاصی که در آن قرار داشته است، سخن می‌گوید. با مقایسۀ سخنان وی با متون دیگر آن عصر می‌توان به اختلافات و شباهت‌های آراء او با سایر همکیشانش پی برد.

در میان نوشته های فارسی میانه، آثار اندرزی اهمیت خاصی دارند. اندرزها مسائل اخلاقی جامعه را بازتاب می دهند و معرف اندیشه، گفتار، و کردار مردم در گذشته های دورند و گویای این واقعیت آشکار نیز هستند که ایرانیان، به ویژه در دوره ساسانی، به سخنان و نوشته هایی با مضمون اخلاقی و اجتماعی دل بستگی فراوان داشته اند. انعکاس مطالب اندرزی محدود به دوره ساسانی و فرهنگ ایران پیش از اسلام نیست، بلکه در آثار ادبی فارسی و نوشته های ایرانیان به زبان عربی نیز، به فراوانی، مشاهده می شود و از این روست که این گونه ادب را از ویژگی های فرهنگ مشرق زمین دانسته اند. برای پی گیری دایره وسعت اندرزنامه ها و تاثیر آن ها در دوره های گوناگون نه تنها باید مجموعه های حماسی و در راس آن ها شاهنامه یا آثار ابوعلی مسکویه مانند جاویدان خرد یا خردنامه را بررسی کرد، که باید مجموعه های امثال و حکم فارسی، کلام حکمت آمیز شاعران و نویسندگان بزرگی چون استاد سخن، سعدی شیرازی، را نیز واکاوی کرد تا بتوان بخشی از این گونه تاثیرات را در پیش چشم داشت.