جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نسخه از حديث مفصليست كه مفضل بن عمر و از حضرت جعفر الصادق (ع) نقل كرده و بواسطه تفصيل و اشتمال وي بر مسائل مهم توحيدي و استدلالات مفيد آن در رساله جداگانه تدوين و چندين بار نيز بطبع رسيده و ترجمه گشته است ... تاريخچه اين حديث آنستكه مفضل بن عمر را با يكي از ماديين آن عصر ملاقات و مباحثه درباره خدا و مسئله آفرينش دست ميدهد مفضل در اين مباحثه شكست خورده و پس از مراجعه بامام (ع) اين جواب مفصل و مشروح را دريافت ميكند. (عبدالحسين حائري) املاء حضرت ابو عبدالله جعفر بن محمد الصادق -عليه السلام-، در چهار مجلس بر ابوعبدالله (يا ابو محمد) مفضل بن عمر جعفي كوفي مذكور. موجودي و متداول و چاپ شده از اين رساله مانند رساله «اهليلجه»، مشتمل است بر شواهد آفاقي و دلايل طبيعي بر اثبات صانع. مضامين عالي متن حديث و اهتمام توجه أعلامي مثل سيد بن طاووس و علامه مجلسي و غيرهما بر ضبط و شرح اين حديث، بي نياز مي دارد از گفتگوي در سند آن [علامه مجلسي اين حديث را در جلد دوم بحارالانوار، با شرح و توضيح درج نموده و سيد بن طاووس در كتاب أمان الاخطار، توصيه به مطالعه و صحابت اين رساله شريف در سفر فرموده است، ترجمه راوي اين حديث مبارك را در مستدرك الوسائل 562. 3 ببينيد. ] (مهدي ولايي) محمد بن سنان روايت مي كند كه مفضل بن عمر گفت يكروز بعد از ظهر در روضة بين قبر و منبر نشسته بودم و متفكر بودم كه ابن ابي العوجاء آمده و يكي از مريدان او نيز آمد و ابن ابي العوجاء نفي صانعيت و مصنوعيت و بطور كلي مدبر و غير مدبر در امور عالم نمود و بدانجا رسيد كه عالم لم تزل و لايزال بوده است. مفضل مي گويد من رنجور خاطر شدم و به نزد امام جعفر صادق رفتم و حديث ابن ابي العوجاء را گفتم او مرا فردا دعوت بخانه خود كرد و شروع باستدلال درباره خداوند و مسائل توحيد نمود. اين كتاب توحيد مفضل يكي از كتب بسيار عالي است درباره خداشناسي و درحقيقت املاء امام جعفر صادق عليه السلام است كه بعدها بوسيله ملا محمد باقر مجلسي بفارسي ترجمه شده است. (عبدالله انوار) كتابي است در خداشناسي كه گويند املاء امام صادق (ع) براي مفضل بن عمر مي باشد مفضل بن عمر كوفي جعفي در قرن دوم است و شرح احوال او در «مجمع الرجال» قهپائي ج 6ص 123 تا ص 130 به نقل از كشي (م 328) و طوسي (385-460) آمده است. در فهرست كشي و رجال غضائري (م411) او را غالي مي نامند. مجدوع نيز كتاب آن را در فهرست كتب اسماعيلي آورده است (مجدوع چاپ تهران 1966 م ص 103 و 203) سه ترجمه فارسي اين كتاب در ذريعه ج 4ص 91 از شماره 409 تا 411 معرفي شده و سه شرح آن در ذريعه ج 13ص 154 از شماره 525 تا 527 ياد گرديده است اين كتاب در ذريعه ج 16ص 300 با نام «كتاب فكر» آمده و مؤلف ذريعه مي گويد كتاب فكر همان توحيد مفضل ذريعه ج 4ص 482 ش 2156 و «بدء الخلق» مذكور در (ذريعه ج 3ص 51ش 129) مي باشد. در وجه تسميه «فكر» گويد عنوانهاي كتاب با «فكر يا مفضل» و «اعتبر يا مفضل» آغاز شده است. علي بن طاوس (589-664) در كشف المحجة و «امان الاخطار» اين كتاب را به مفضل بن عمر نسبت داده كه به املاي امام صادق (ع) آن را نگاشته است (گ3-29) مجلسي «توحيد مفضل» را همراه با «اهليلجة» (ذريعه ج 2ص 484) كه هر دو از كتب شيعي حاد قرن دوم است در بحار الانوار درج كرده است. كه در چاپ جديد بحار (ج 3ص 59-51) توحيد مفضل، و پس از آن (در ص 152-198) اهليلجة با شرح مجلسي چاپ شده است كتاب توحيد مفضل با اندكي تغيير و به نام «الدلائل و الاعتبار» منسوب به جاحظ (163-255) گنوسيست معتزلي، در حلب 1344 چاپ شده است (علينقي منزوي) سلسله اخباري است از ابي عبدالله يا ابي محمد مفضل بن عمر جعفي كوفي كه از اصحاب حضرت امام جعفر صادق و امام موسي كاظم عليهما السلام بوده است و حضرت صادق (ع) املاء فرموده است در بيان كيفيت خلقت و حكمت بعضي از مخلوقات در چهار مجلس. اين كتاب به ضميمه جلد دوم بحار و نيز به صورت جداگانه چاپ شده است. و داراي شروح و ترجمه هاي متعددي است. (فاضل) حديث مفصليست كه مفضل بن عمر از حضرت جعفر بن محمد الصادق (ع) نقل كرده و مسائل مهم توحيد را در بر دارد و لذا بصورت رساله جداگانه اي تدوين شده است اين رساله از عربي بفارسي و از فارسي نيز بانگليسي ترجمه شده و از بودجه موقوفات خانواده نجفي اصفهان بطبع رسيده. (عبدالحسين حائري) اين گفتار از امام جعفر صادق (ع) (83-148) دانسته شده كه در چهار نيمه روز براي ابي عبدالله يا ابي محمد مفضل بن عمر جعفي كوفي فرموده و او نوشت بر آنرا «كنز الحقايق و المعارف» ناميدند و در پايان بخش يكم «كتاب الادلة علي الخلق و التدبير و الرد علي القائلين بالاهمال و منكري العمد» خوانده شده (ص 34) داستان آن چنين است: مفضل بگفته محمد بن سنان شامگاهي در آرامگاه پيامبر ميان قبر و منبر نشسته بود و درباره بزرگواريهاي او ميانديشيد اين ابي العوجاء با ياران خويش در رسيد اينان نيز درباره برتري و پيشرفت پيامبر گفتگو ميكردند يارش گفت او فيلسوفي بود كه خود را از گرانمايگان خواند و خردمندان و سخنوران از او پذيرفتيد و دين او در همه جا روا گرديد اين ابي العوجا‌ء گفت من در ريشه دين و خداي جهان سخن دارم تا چه رسد پيامبر مفضل اين را كه بشنيد با او پرخاش كرده بيدنش خواند وي گفت اگر متكلمي با تو سخن خواهيم گفت و اگر از شاگردان صادقي ع او مردي است بردبار است و دشنام نميگويد و بنرمي سخن ميراند تا بر ما چيره گردد. مفضل انديشمناك از مسجد بنزد امام رفت و سرگذشت بگفت امام اين گفتار را براي او گفته و او بنوشت. در آغاز جهان را شناساند و در بخش يكم آن كه كالبد شناسي است از متكلمان و فيلسوفان ناتوان ياد شده و از سخنان آنها خرده گيري گشت در دومي و سومي از جانوران و گياهان و كانها و كائنات جو و ستارگان سخن بميان آمد و از معطلان ياد گرديد در چهارمي از بخت و اتفاق و از خرد و گفتار فيلسوفان و مهندسان درباره آفتاب سخن رانده شده و از اصحاب طبايع و معطلان و ماني و مانويان ياد گرديد و گفته شد كه يونانيان جهان را «قوسموس - آرايش» مينامند و از چهارگونه شناخت (ص 92) و از خرده گيري كه ارسطو از بخت و اتفاق كرده است. (ص 93) ياد شد. امام در پايان بخش چهارم نويد ميدهد كه سخناني درباره آسمان و زمين و شگفتيهاي آفرينش و فرشتگان براي او بگويد اين راهم كه مانند خود توحيد در دسترس نبوده اخيراً ميرزا ابوالقاسم ذهبي شيرازي جسته و همه را در تباشير الحكمه فارسي خود (ايران 1319) آورده و گفت گرچه همه اينها با سندهاي معتبر بمن نرسيد ولي مي نمايد كه از امام باشد (ذريعه). توحيد در ايران و بغداد بچاپ رسيد و مجلسي دوم آنرا بپارسي كرد (چاپ ايران 1287) و محمد صالح بن محمد باقر قزويني روغني در 1080 و شيخ فخرالدين تركستاني و رارودي قم نشين كه شيعه گشت در 1065 آنرا ترجمه كردند و همين تركستاني باز آنرا براي حاج نظر علي بپارسي شرح كردو باقر بن اسماعيل واعظ كجوري تهراني (م طوس 1313) آنرا شرح نمود و اسماعيل بن حسين تبريزي بنظم در آورد نيز در 1949/1369 در نجف با اهليلجه بچاپ رسيد. (محمد تقي دانش پژوه) اين كتاب در صفحه 223 جلد اول فهرست كتابخانه مدرسه عالي سپهسالار تأليف آيت الله آقاي حاج ضياء الدين ابن يوسف حدائق چنين معرفي شده است: «توحيد مفضل عبارت است از اخباري كه مفضل بن عمر جعفي كه از اصحاب حضرت امام جعفر صادق بوده، در بيان كيفيت خلقت و حكمت بعضي از مخلوقات در چهار مجلس از املاء حضرت صادق نقل كرده است» . (علي نقي بهروزي) در اين كتاب مفضل بن عمر جعفي كه از اصحاب حضرت امام جعفر صادق (ع) است، مطالبي را كه امام عليه السلام بر او املاء كرده است ذكر مينمايد مطالب مزبور كه در چهار مجلس بيان شده، در بيان كيفيت خلقت و حكمت بعضي از مخلوقات و توحيد ميباشد. (علي نقي بهروزي) در توحيد. املاي حضرت صادق (ع) (83-148ق) است، كه در هفت مجلس، پيرامون آفريده ها و آفريننده و اسرار آفرينش فرموده اند. با شرح ها و ترجمه هايي به فارسي و زبان هاي ديگر. با سربندهاي «المجلس الاول، الثاني» و «فكر» . (احمد منزوي) املاء امام جعفر صادق عليه السلام براي مفضل بن عمر الجعفي الكوفي (اين كتاب و كتاب اهليلجه هر د در اثبات توحيد و از منشآت امام صادق عليه السلام است با اين فرق كه رساله اهليلجه را بدست مبارك و بخط خود در جواب مفضل بن عمر مرقوم نموده ولي كتاب توحيد را براي مفضل املا نموده و مفضل آنرا بخط خود نگارش داده. (جواد مقصود) رساله بسيار مشهوري است شامل درسهاي امام صادق (ع) به مفضل كه محمد بن سنان زاهري آن را رويات كرده است. امام (ع) در اين درسها براي اثبات وجود خداوند استدلال مي كند و بسياري از بندهاي كتاب اب عبارت «فكر» آغاز مي شود و نجاشي آنرا كتاب فكر ناميده است. نام رساله در صحفه نخست نسخه حاضر «رسالة الأدلة علي الخلق و التدبير» آمده است. (حافظيان ابوالفضل) كتابي در خداشناسي و توحيد و بيان گوشه هايي از شگفتيهاي آفرينش با عناوين «فكر يا مفضل - و اعتبر يا مفضل» منسوب به حضرت امام صادق عليه السلام است كه گفته شده املاي آن حضرت بر مفضل مي باشد و بر مصاحبت آن از سوي برخي بزرگان همچون دانشمند بزرگ شيعه مرحوم سيد بن طاووس تأكيد شده است اين اثر در چهار مجلس نگاشته شده و در هر يك حكمت هاي بخشي از نظام آفرينش بازگو شده است. مرعشي نجفي، محمود در توحيد. املاي حضرت صادق (ع) است، كه در 7 «مجلس»، پيرامون آفريده ها و آفريننده و اسرار آفرينش فرموده اند. چند بار چاپ شده است با شرحها و ترجمه هايي به فارسي و ربانهاي ديگر. با سربندهاي «المجلس الاول، الثاني» و «فكر». (احمد منزوي) آغاز كتاب: روي محمد بن سنان قال حدثني المفضل بن عمر قال کنت ذات يوم بعد العصر جالساً في الروضة بين القبر و المنبر ... انجام كتاب: ... قال المفضل فانضرفت من عند مولاي بمالم ينصرف احد بمثله. [كتابخانه جامع گوهرشاد 4/2044؛ مدرسه نمازي ص 346؛ التراث العربي 2/148؛ فهرست مجلس 26/154 و38/561؛ الذريعة 4/482 و 483 و 3/51 و 16/300؛ مرعشي 6/66 و 37/698 و 35/167؛ مشارعربي /224؛ الهيات مشهد 2/88؛ دانشكده ادبيات مشهد ص 165؛ فهرست آستان قدس 5/90-92و 14/163-14/164؛ كتابخانه وزيري 3/906 و 3/961 و4/1496؛ فهرست سپهسالار 3/525؛ آية الله فاضل خوانساري ص 21؛ مرعشي 10/129و 33/538 و 17/5 و 19/15و 14/365و 26/174؛ مركز احياء ميراث اسلامي 3/215؛ كتابخانه هاي گلپايگان 114؛ حوزه علميه امام صادق 2/126؛ الهيات تهران ص 279و 284؛ كتابخانه ملي 10/275 و 11/464؛ فهرست مجدوع به نقل از آقاي محمد قزويني پانوشت ص 203؛ مجلس شورا 4/40 و 7/55 و 7/285 و 12/29 و 14/260 و 26/154 و 22/186 و 38/561 و 38/563؛ آستانه حضرت عبدالعظيم 1/157؛ عكسي مركز احياء 4/216 و 1/277؛ فرهنگ مشهد ص 47؛ كتابخانه مدرسه آخوند ص 1301 و 1536؛ الذريعه ج 4-482 و فهرست مجلس ج 4-40 فهرست دانشگاه 3: 214-216، 5: 1124-1128 و 1239 مشار (چاپي عربي) : 224؛ دليل المخطوطات 1/272؛ ادبيات تهران 1/154؛ دانشگاه تهران 3/214 و 5/1239و 9/855 و 8/713 و 16/270 و 16/454 و 16/497 و 16/555 و 20/91؛ فيلم دانشگاه 1/723؛ شخصي ميبدي 2/53؛ حضرت شاهچراغ ص 101 و 2/22 و 2/212 و 2/244 و 2/348؛ سريزدي 1/70 و 1/113؛ مكتبة الزهراء ص 50؛ مدرسه فيضيه 1/427؛ اصغر مهدوي 2/111؛ دائرة المعارف اسلامي 1/88؛ ذريعه 4/482 «التوحيد» و شرح ايي از آن، همانجا، 91 براي 3 ترجمه فارسي آن؛ اعلام 3/2335: مفضل الجعفي؛ نسخه ها 2/916، 9174 «ترجمه توحيد مفضل» (3 عنوان) ؛ مشار عربي 224 «توحيد مفضل» : نشاني 5 چ؛ مرعشي، 6/66 «التوحيد» ؛ نشريه 6/692 و 11/685؛ اهدائي به آستان قدس ص 289؛ فهرست الفبائي آستان قدس ص 150؛ كتابخانه عمومي اصفهان 1/210 مدرسه فيضيه 3/52؛ فرهنگ و هنر مشهد ص 46 و 47؛ شيخ علي حيدر 1/239؛ تراثنا س6ش/1 93؛ رايانه ملي ص 62 و 66؛ آستان قدس 26/174؛ عكسي مرعشي 3/54؛ فهرستگان نسخه هاي خطي حديث 3/231-239 و 47-53؛ معجم التراث الكلامي 2/353؛ ميراث مكتوب شيعه 398؛ عكسي مرعشي 3/98 و 3/644؛ عكسي مركز احياء 7/300؛ كتابخانه وزيري 5/1647؛ مكتبة امير المومنين 1/277؛ اهدائي رهبر 2اخبار/1 213 و 214؛ دائرة المعارف تشيع: 5/136؛ دانشنامه جهان اسلام: 8/439؛ مرآة الكتب: 1/431؛ رايانه آستان قدس] شرح و حواشي: توحيد مفضل (ترجمه) (-) توحيد مفضل (ترجمه) (-) توحيد مفضل (ترجمه) (-) شرح التوحيد للمفضل (-) توحيد مفضل (ترجمه) (-) توحيد مفضل (ترجمه) (-) شرح التوحيد للمفضل (-) توحيد مفضل (ترجمه) مجلسي، محمد باقر بن محمد تقي (1037-1110) توحيد مفضل (ترجمه) روغني قزويني، محمد صالح بن محمد باقر (-1116) حديث مفضل (ترجمه) حسيني شريفي، جلال الدين محمد بن ابوالقاسم (1246-1331) شرح التوحيد للمفضل = شرح حديث مفضل بهاري همداني، محمد باقر بن محمد جعفر (1277-1333) توحيد مفضل (ترجمه و شرح) تركستاني، فخرالدين (-11) شرح التوحيد للمفضل حسيني، محمد بن محمد باقر (-12) گوهر يكدانه = شرح توحيد مفضل شوشتري، عوض بن حيدر (-12) توحيد نامه = ترجمه منظوم توحيد مفضل تائب تبريزي، اسماعيل بن حسين (-1374) شرح التوحيد للمفضل امامي، شريف بن موسي (-11) شرح التوحيد المفضل محصص لاهيجي، محمد سعيد بن اسماعيل (-13)

کتاب‌ مفضل بن عمر جعفی و کتاب الصراط منسوب به او محمد کاظم رحمتی کتاب الصراط (منسوب به)مفضل بن عمر جعفی تحقیق:المنصف بن عبد الجلیل بیروت،دار المدار الاسلامی،2005 م اشاره: شماره کمی از آثار نگاشته شدهء غالیان باقی مانده که این آثار نیز به دلیل عدم دسترسی محققان هنوز امکان بررسی نیافته‌اند. این سنت‌ که دست کم دو نسل از غلات در بیش از یک قرن آن را تدوین کرده‌ بودند،در اواخر قرن سوم و آغاز عصر غیبت صغری توسط شخصی به نام‌ محمد بن نصیر نمیری در قالب حرکت‌ جدیدی به نام نصیریه عرضه شد. این نسخه همان گونه که عبد الجلیل اشاره کرده‌ حاوی چهار رساله نصیریه به نام‌های کتاب الاسوس به روایت‌ مفضل بن عمر جعفی،منظومه‌ای از شخصی به نام یوسف،قصیده‌ علی بن صارم و کتاب الصراط است. عبد الجلیل در مقدمه مفصل‌ خود بر کتاب ابتدا به تفصیل تمام مطالبی را که در متون امامیه‌(به تصویر صفحه مراجعه شود) در شرح حال مفضل بن عمر جعفی آمده‌ نقل و بررسی کرده است(ص 7-21)."

«توحید المفضل» کتابی است مشتمل بر حدیثی طولانی از امام صادق (ع) با موضوع حکمت و خداشناسی و اسرار آفرینش که طی چهار جلسه بر مفضل بن عمر جعفی املا شده است. مشهور است که این کتاب املای امام صادق (ع) بر مُفَضَّل بن عُمَر جُعْفی کوفی، یکی از اصحاب سر شناس و بزرگ آن حضرت، می باشد. توحيد مفضل، از چهار مجلس تشكيل شده است كه در هر يك، مؤلف، گفتارهاى حضرت امام صادق (ع) را در رابطه با حكمت‌ هاى بخشى از نظام خلقت بيان مى‌ كند. اين كتاب مسلما يكى از متون قديمى اسلامى است كه در آن به مسائل طبيعيات، فلسفه و بعضى از مباحث مربوط به علم تشريح پرداخته شده است. مؤلف، در بخش‌ هاى متعددى از كتاب، افكار مانى و مانوى‌ ها را مورد انتقاد قرار مى‌ دهد.

از کتب روایی شیعه در دلایل و براهین خداشناسی است که به نقل از مفضل یکی از یاران امام صادق از آن حضرت روایت شده و براساس نسخه‏های مختلف تصحیح و تحقیق و با تعلیقات علامه مجلسی چاپ شده است. این اثر حاوی یک‏دوره خداشناسی براساس دلایل و براهینی است که همه مردم می‏توانند با چشم ببینند و با دقت آنرا بشناسند از جمله نظم و کارکرد شگفت‏انگیز اعضا و جوارح بدن، خلقت پرندگان، چرندگان، خزندگان، حیوانات، کوهها، جنگلها، دریاها. امام از همه پدیده‏های طبیعی سخن می‏گوید و از هر کدام دلیلی برای اثبات وجود خدا می‏یابد. ویژگی دیگر این کتاب این است که در آن فلسفه و حکمت آفرینش پدیده‏ها و موجودات با زبانی ساده و قابل فهم بیان شده است.

توحید مفضَّل یا کتاب فَکِّر: کتابٌ فی بدء الخلق و الحثّ علی الاعتبار؛ کتابی است مشتمل بر حدیثی طولانی از امام صادق(ع) با موضوع حکمت و خداشناسی و اسرار آفرینش که طی چهار جلسه بر مفضل بن عمر جعفی املا شده است. مشهور است که این کتاب املای امام صادق(ع) بر مُفَضَّل بن عُمَر جُعْفی کوفی، یکی از اصحاب سرشناس و بزرگ آن حضرت، می باشد. در این‌که این کتاب نوشته خود امام صادق(ع) نیست، اختلافی وجود ندارد بلکه بحث در این است که آیا امام(ع)، آن را بر مفضّل بن عمر املا کرده یا این‌که اثر خود مفضّل است که به امام صادق(ع) نسبت داده است. غالب علمای شیعه، مفضَّل بن عمر جُعْفی را صحابی خاص امام صادق(ع) و امام کاظم(ع) دانسته و برخی از آنان، ضمن اقامه دلیل در رد آرای تضعیف‌کنندگان، به تأیید و توثیق وی پرداخته و گفته‌اند که این کتاب املای امام صادق(ع) بر اوست. بعضی علما نیز تصریح کرده‌اند که اِهلیلَجه، اثر دیگر منسوب به امام صادق(ع) در خداشناسی، را خود امام نوشته و سپس متن دستخط خود را در اختیار مفضّل گذاشته‌اند ولی توحید مفضّل املای امام(ع) بر مفضّل است. البته نجاشی، این اثر را به مفضّل نسبت داده و اشاره کرده‌ که به آثار وی چندان اعتنایی نیست و گفته است برخی وی را از غالیانِ خطّابی شمرده اند. بر فرض پذیرش اینکه مطالب کتاب حدیثی از امام صادق است که آن حضرت بر مفضل بن عمر املا کرده، این سؤال مطرح است که آیا متن فعلی، همان توحید مفضّل است یا نه. نام توحید مفضّل در فهرست کتابهای سید بن طاووس آمده است و بنا بر توضیحات وی، آن کتاب، ظاهراً همین است که در دسترس ماست. و بیان داشته تاکنون هیچ‌یک از علما وقوع تغییر و تحریفی را در متن این کتاب گزارش نکرده است و کسی مدعی نشده که توحید مفضّل کنونی غیر از آن است که مفضّل بن عمر جعفی از قول امام صادق(ع)روایت نموده است، بلکه سیره آنان در نقل و ترجمه و شرح این اثر، نشان از اعتقاد به عدم تحریف و تغییر دارد. امام صادق(ع) کتاب را در چهار جلسه و در چهار روز، از صبح تا ظهر بر مفضل املا کرده است. آن حضرت در این کتاب با بیان شگفتی‌های آفرینش، به اثبات آفریدگار حکیم و دانا پرداخته است. توحید مفضل از کتابهای ارزشمند و معتبر شیعه در مباحث اعتقادی محسوب می شود. به سبب اهمیت خاص توحید مفضّل نزد علمای تشیع، سید بن طاووس، همراه داشتن آن را در سفر و مطالعه و تفکر در باره آن را توصیه و بر آن تأکید نموده است. چهار مجلس کتاب •

کتاب «شگفتی های آفرینش از زبان امام صادق (ع)» تالیف مفضل بن عمر، به بیان شگفتى‌ هاى آفرینش انسان و جهان هستى پرداخته‌ است و از این راه به اثبات آفریدگارى حکیم و دانا پرداخته‌ است. در واقع این کتاب املاى امام صادق (ع) بر مفضل بن عمر جعفى کوفى، یکى از اصحاب سرشناس و بزرگ آن حضرت مى‌ باشد. در ابتدای کتاب توحید مفضل چنین نوشته شده است: امام صادق علیه السّلام این حدیث بلند را در چهار روز و چهار نشست، بر مفضل املا فرموده است. شاید بتوان برای هر مجلس عنوانی کلی را بر شمرد. مجلس اول: درباره شگفتی های آفرینش انسان. مجلس دوم: درباره شگفتی های آفرینش حیوان. مجلس سوم: در باره شگفتی های آفرینش طبیعت. مجلس چهارم: در باره ناملایمات و مصائب. امام صادق علیه السّلام نیز که قرآن ناطق است مردم را به تأمل در کوه، دشت، دریا، آسمان، زمین، حیوان، انسان، پرنده، درنده و ... فرا می خواند. نظم، تدبیر، حکمت، اندازه گیری و هماهنگی در اشیا محیّر العقول است. در این جهان هستی همه اجزا، از ستاره تا ذره با حکمت شگفتی همراه است. اما چون انسان تدریجا با این جهان هستی آشنا می شود برای او همه چیز عادی و طبیعی جلوه می کند.