جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نوشتار حاضر بررسی آثار خردگرایی دو متفکر و متکلم نامدار اسلامی از دو مذهب متفاوت را در حوزه ذات و صفات ذاتی و افعال الهی، و نیز تفسیر و تأویل صفات خبریه در آیات و روایات وجهه همت خود قرار داده است. با بررسی مسایل ذات و صفات ذاتی و افعال الهی در آینه استدلال‌های مبتنی بر خردگرایی آن دو، نشان داده است که در تمام مباحث مربوط به حوزه عقل نظری و عقل عملی و تفسیر و تأویل صفات خبری در آیات و روایات کاملا مشابه هم عمل کرده اند. بررسی تفاوت های آن دو در پاره‌ای از اعتقادات کلامی بخش دیگری از رساله است. سپس منشا این همه مشابهت‌ها و تفاوت‌ها را به سنجه تحقیق نهاده و نشان داده است که این همه مشابهت‌ها و بسیاری از تفاوت‌هایشان ناشی از بکارگیری رویکرد خردگرایانه در فهم مسایل اساسی اعتقادی می‌باشد. آشکار کردن جایگاه رفیع و بی نظیر به کارگیری رویکرد عقلانی و خردگرایانه در حل و فصل قضایای اعتقادی از مهم ترین نتایج رساله حاضر است.

در این رساله سعی شده است دیدگاه ارسطو و ابن سینا در مورد علّیت مطرح شود و بین آن ها مقایسه ای صورت گیرد; امّا پیش از بیان دیدگاه ایشان، ابتدا در فصل سوم، پیشینه تاریخی بحث علّیت بیان، و به علّیت در فیلسوفان ملطی، فیثاغوریان، مکتب اعیان و افلاطون نگاهی اجمالی شده است; سپس در فصل چهارم، بحث گسترده ای درباره علّیت از دیدگاه ارسطو انجام شده و در آن، کلّیاتی درباره علّیت، اقسام علّت، بدیهی یا نظری بودن قانون علّیت، عقلی یا تجربی بودن آن، و نیز علل چهارگانه از دیدگاه ارسطو، احوال و عوارض علل چهارگانه، مادّه و صورت در فلسفه ارسطو، خداوند از دیدگاه ارسطو و نیز آفرینش و علّت غایی از دیدگاه وی بررسی و نقد شده اند. در فصل پنجم، علّیت از دیدگاه ابن سینا ذکر، و در آن، علل اربعه و بحثی تفصیلی از علّت مادی مطرح شده است و در ادامه، علّت صوری، فاعلی، و غایی مورد بررسی قرار گرفته، و بحث هایی از قبیل ملاک نیازمندی معلول به علّت، ربط حادث به قدیم، غایتمندی و طبیعت، بخت و اتّفاق طرح شده اند. در فصل ششم، دیدگاه ارسطو و ابن سینا به مقایسه گذاشته شده که از نظر این رساله، مهم ترین اختلاف ابن سینا و ارسطو در بحث علّت فاعلی و آفرینش است; این که آیا خداوند، علّت ایجادی اشیا یا فقط غایت موجودات است. ارسطو، عالم را قدیم ذاتی میداند; امّا ابن سینا چون خداوند را علّت ایجادی عالم میداند، قدیم ذاتی بودن عالم را نمی پذیرد; هر چند قدیم زمانی بودن آن را قبول می کند.