جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بازیابی هر چه سریع تر و دقیق تر اطلاعات، آرمان بزرگ همه کتابداران است. برای دسترسی به این آرمان، ابزارهایی توسط کتابداران به وجود آمده که نمایه ها نمونه هایی از آن ها هستند. نمایه ها که اکنون به کمک کامپیوتر حالت پیشرفته ای یافته اند در سنّت کتابشناسی و کتابداری شرقی متأثّر از اسلام، دارای قدمت هستند و حتّی نمونه هایی پیشرفته از آن ها با عناوین کشف المطالب، کشف الآیات و غیره که به دلیل جایگاه والای قرآن در جوامع اسلامی به وجود آمده اند سال هاست که مورد استفاده قرار میگیرند. آن چه که در زیر میآید بررسی نمایه ها و جدول های قرآنی متعلّق به سال 1313 است که در زمان ناصرالدین شاه قاجار توسط محمد خان صنیع الدوله (اعتماد السلطنه) چاپ شده. هدف این نوشته ضمن بررسی انتقادی کلّیة جدول های مندرج در این قرآن، نشان دادن این نکته است که آن جا که علاقه و اهمیت به هر دلیلی مطرح بوده، آن چنان که در مورد قرآن مطرح بوده و هست ابزارهای بازیابی بسیار پیشرفته ای در شرایطی به وجود آمده اند که حتّی شاید تصوری نیز دربارة فناوریهای پیشرفتة کنونی وجود نداشته است.

هستی ‏نگاری موضوعی مورد پژوهش در حوزه هوش مصنوعی، مهندسی دانش، وب معنایی و تعامل پذیری نظام های دانش بنیان جهت بهبود معنای داده ها است. اگرچه امروزه هستی‏ نگاری در ابعاد و حوزه های موضوعی مختلفی در حال تکوین است اما برخی از حوزه ها نتوانسته‌اند از مهندسی هستی ‏نگاری آن‌چنان که باید بهره جویند. حوزه علم اطلاعات و دانش شناسی متجلی شده در منابع الکترونیکی موجود به زبان فارسی، یکی از این حوزه ها است که با مهندسی هستی‏ نگاری می‌تواند با قدرت بیشتر و کمترین ناهمگونی در دنیای محاسباتی و هوشمند حضور داشته باشد و درک اشتراکی متخصصان حوزه از دانش حوزه توسط مفاهیم و روابط بین آن‏ها را تبیین کند. برای این منظور لازم است که ساختار مفهومی حوزه در قالب یک هستی‏ نگاری ارائه شود تا بتوان با استفاده از آن در قالب ابزاری معناشناختی، روابط عمیق‌تر بین مفاهیم حوزه را نشان داد. بنابراین این پژوهش با رویکرد هستی‌‏نگاشتی در نظر دارد ساختار مفهومی حوزه علم اطلاعات و دانش شناسی را ارائه دهد. متناسب با هدف پژوهش و رویکرد میانی مدل سازی هستی‏ نگاری از روش مث آنتالوجی استفاده شده است. بر اساس مراحل این روش شناسی ساختار تاکسونومی آن از رده بندی ده‌دهی دیویی اقتباس و برای استخراج فرهنگ لغت از متون و مدخل‏ های «دائرۃ‎‏المعارف کتابداری و اطلاع‏ رسانی» استفاده شد. از نسخه 5 بتای نرم‏ افزار پروتِژه براى رسمی سازی، استخراج ساختار مفهومی و رمزگذاری هستی‏ نگاری استفاده و همه عناصر هستی‏‏ نگاری اعم از عناصر لغوی، مفاهیم و روابط بین آن‌ها در نرم‏افزار تعریف شد. طی فرایند ساخت این هستی‏ نگاری، خروجی های نرم‌افزار مورد ارزیابی متخصصان حوزه قرار گرفت. پس از شناسایی مفاهیم پایه و روابط بین این مفاهیم از حوزه علم اطلاعات و دانش شناسی به ارائه ساختار مفهومی بر اساس یافته های دو مرحله قبل با رویکرد هستی ‏نگاشتی پرداخته شد. بر این اساس پس از توافق متخصصان بر روی هستی‏ نگاری، این مصنوع به عنوان یافته اصلی پژوهش متشکل از 394 کلاس با مجموع 224 نوع رابطه، 5633 نمونه مستقر در کلاس ها و 26490 اصل موضوعی برگرفته از دائرۃ‌المعارف کتابداری و اطلاع رسانی ارائه و در قالب چند گراف مصورسازی شده است. نتایج ارزیابی نشان داد که اگرچه هستی‏ نگاری از صحت صد در صدی برخوردار نیست ولی در سطح معناداری 0/0005 از صحت کلی و همچنین صحت اجزای مختلف برخوردار است. پس از ارائه هستی‏ نگاری اولیه و ارزیابی آن، ایرادات حاصل از ارزیابی تصحیح و یک نسخه هستی‏ نگاری نهایی از پژوهش حاصل شد. نتیجه این هستی‌نگاری ارائه ساختاری مفهومی متشکل از مفاهیم به صورتی صریح در قالبی رسمی است. با به‌کارگیری این هستی‌نگاری در نظام‌های دانش‌بنیان می‌توان در رفع ایرادهای احتمالی موجود در سطح معنایی داده های برخی از زمینه‌های مرتبط با حوزه از جمله بهبود نظام‌های بازیابی، فرایندهای خودکار استدلال، طراحی نظام‌های هوشمند و مهندسی دانش اقدام کرد.