جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

«انذار و تبشیر» از واژگان پرکاربرد در سیرة تبلیغی انبیاء الهی هستند. سوال پژوهش حاضر آن است که از نگاه قرآن کریم چه نسبتی بین انذار و تبشیر در مقام عمل و اجرا وجود دارد؟ مقالة حاضر برای پاسخ به این پرسش، به بازخوانی قرآن کریم با این نگاه و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای به روش توصیفی- تحلیلی پرداخته است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که از نگاه قرآن در مقام عمل، از میان سه فرض احتمالی، یعنی هم‌زمانی انذار و تبشیر، مقدم بودن تبشیر بر انذار و بالعکس، انذار تقدم رتبی بر تبشیر دارد. زیرا برای دست‌یابی به بشارت‌های خداوند، لازم است انذارها در انسان اثر بگذارد همچنین انبیاء الهی نیز در قرآن به عنوان منذر تبلیغ را انجام داده‌اند. در چند آیه‌ای هم که در آن‌ها بشارت بر انذار مقدم شده موضوعشان یکسان نیست. به عبارت دیگر، انبیاء الهی نسبت به جریان مجرم، منذر و نسبت به جریان مومن، مبشر بودند.

«خلود در دوزخ» از مسائل قرآنی مربوط به فرجام­شناسی است که از نظر چگونگی دلالت الفاظ آیات و نیز از نگاه عقلی مورد اختلاف اندیشمندان است. آیت الله جوادی آملی در این باره به مبانی عقلی اشاره نموده و بر پایه آن، خلود و ماندگاری در جهنم را اثبات می­نماید. در مقابل، برخی از عرفا معتقدند چنین چیزی با رحمت واسعه خدا ناسازگار است. نوشتار پیش رو با روش توصیفی تحلیلی تلاش دارد، ضمن تبیین دقیق مبانی عقلی و دلائل نقلی دیدگاه استاد جوادی آملی، نظر عرفا را در این باره به بوته نقد بکشاند. یافته­های پژوهش حاکی است صاحب تفسیر تسنیم با مبانی عقلی ازجمله تجرد و اصالت روح، ثبات و دوام روح و تجسم اعمال و دلایل قرآنی و روایی، خلود در آتش را برای افراد خاصی اثبات نموده و دیدگاه برخی عرفا را نپذیرفته و معتقد است عذاب ابدی نه تنها منافاتی با رحمت واسعه و عدل الهی ندارد، بلکه با آن سازگار و هماهنگ است.

یکی از چیزهایی که برای تداوم یک تمدن و ملت ضروری است داشتن یک زندگی و جامعه‌ی پاک و با درستکاری است. فساد و نادرستی به خصوص در مدیران و دست‌اندرکاران یک جامعه باعث کندی حرکت آن جامعه و نرسیدن به اهداف بلند و سعادت است. باتوجه به هواپرستی و جذابیت منافع و قدرت دنیوی زمینه‌ی فساد در کارگزاران جامعه وجود دارد حتی اگر حاکم جامعه یک فرد معصوم باشد. به سبب اینکه امیران و کارگزارانی در زمان خلافت امام علی علیه‌السلام نیز به تخلفات و فسادهایی دچار شدند، امام علی علیه‌السلام ضمن شناسایی انواع فسادها، عوامل پیدایش فساد در کارگزاران و عوامل دفع فسادهای موجود با عاملان و مفسدین با صراحت برخورد کرده و به دنبال جبران آن بوده است. اقسام فساد: 1) فساد اداری یا اقتصادی: استفاده غیرقانونی از اختیارات اداری/دولتی برای نفع شخصی. امام علی علیه السلام در نکوهش مصقله‌بن هبیره شیبانی فرماندار فارس که در بیت‌المال خیانت کرده بود چنین نوشتند:« أَنَّکَ تَقْسِمُ فَیْءَ الْمُسْلِمِینَ الَّذِی حَازَتْهُ رِمَاحُهُمْ وَ خُیُولُهُمْ وَ أُرِیقَتْ عَلَیْهِ دِمَاؤُهُمْ فِیمَنِ اعْتَامَکَ مِنْ أَعْرَابِ قَوْمِکَ.»(نامه43) 2) فساد سیاسی: استبداد رأی کارگزار و تصمیم گیری مستقل از رأی ولی امر که می‌تواند ناشی از عدم شایسته سالاری باشد. امام علی علیه السلام در نکوهش اشعث‌بن‌قیس که از موقعیت خود سوءاستفاده کرده می‌فرمایند:« وَ إِنَّ عَمَلَکَ لَیْسَ لَکَ بِطُعْمَهٍ وَ لَکِنَّهُ فِی عُنُقِکَ أَمَانَهٌ وَ أَنْتَ مُسْتَرْعًی لِمَنْ فَوْقَکَ؛ لَیْسَ لَکَ أَنْ تَفْتَاتَ فِی رَعِیَّهٍ وَ لَا تُخَاطِرَ إِلَّا بِوَثِیقَهٍ...»(نامه5) 3) فساد اجتماعی: قدرت‌زدگی ناشی از منصب و جایگاهی است که کارگزار دارد. امام علی علیه‌السلام در نکوهش به عبدالله بن عباس فرماندار بصره که با قبیله بنی تمیم بدرفتاری کرده و راه خشونت را در پیش گرفته فرموده‌اند: « 000فَحَادِثْ أَهْلَهَا بِالْإِحْسَانِ إِلَیْهِمْ وَ احْلُلْ عُقْدَهَ الْخَوْفِ عَنْ قُلُوبِهِمْ. وَ قَدْ بَلَغَنِی تَنَمُّرُکَ لِبَنِی تَمِیمٍ وَ غِلْظَتُک عَلَیْهِمْ...»(نامه18). ‌_عوامل موثر در پیدایش فساد: 1. تکبر 2. دنیادوستی 3. قبیله‌گرایی 4. حرام‌خواری 5. ستمگری 6. جهل 7. ضعف شخصیت 8. سستی در ایمان 9. هوا وهوس 10. قدرت‌زدگی. یک نمونه از عوامل پیدایش فساد: ستمگری: یکی از عوامل پیدایش فساد، ستمگری است که امام علی (ع) در نامه‌ای به عمربن ابی سلمه ارحبی فرماندار فارس که با دهقانان آن منطقه با خشونت و سنگدلی رفتار می‌نمود چنین می‌فرماید: « وَ نَظَرْتُ فَلَمْ أَرَهُمْ أَهْلًا لِأَنْ یُدْنَوْا لِشِرْکِهِمْ، وَ لَا أَنْ یُقْصَوْا وَ یُجْفَوْا لِعَهْدِهِمْ؛ فَالْبَسْ لَهُمْ جِلْبَاباً مِنَ اللِّینِ تَشُوبُهُ بِطَرَفٍ مِنَ الشِّدَّهِ، وَ دَاوِلْ لَهُمْ بَیْنَ الْقَسْوَهِ وَ الرَّأْفَهِ...(نامه19) راهکارهای امام علی علیه السلام برای دفع فساد: 1. تواضع و فروتنی 2. زهد و پارسایی 3. مدارا و خوش رفتاری 4. عدالت‌گرایی 5. پرهیز از دنیادوستی 6. ایمان به معاد 7. انجام واجبات و پرهیز از منکرات 8. ساده‌زیستی 9. تقواپیشگی سه نمونه از راهکارهای امام علی علیه السلام برای دفع فساد: مدارا و خوش رفتاری: امام علی علیه‌السلام در نامه به فرماندار اصفهان مخنف‌بن سلیم برای برخی از ماموران مالیات چنین فرمودند:«... وَ أَمَرَهُ أَلَّا یَجْبَهَهُمْ وَ لَا یَعْضَهَهُمْ وَ لَا یَرْغَبَ عَنْهُمْ تَفَضُّلًا بِالْإِمَارَهِ عَلَیْهِمْ، فَإِنَّهُمُ الْإِخْوَانُ فِی الدِّینِ وَ الْأَعْوَانُ عَلَی اسْتِخْرَاجِ الْحُقُوقِ..»(نامه26) انجام واجبات و پرهیز از منکرات: امام علی علیه‌السلام در مورد انجام واجبات به محمدبن ابی‌بکر چنین فرمودند:«...صَلِّ الصَّلَاهَ لِوَقْتِهَا الْمُوَقَّتِ لَهَا وَ لَا تُعَجِّلْ وَقْتَهَا لِفَرَاغٍ وَ لَاتُؤَخِّرْهَا عَنْ وَقْتِهَا لِاشْتِغَالٍ وَ اعْلَمْ أَنَّ کُلَّ شَیْ ءٍ مِنْ عَمَلِکَ تَبَعٌ لِصَلَاتِک.»َ (نامه27) عدالت گرایی: امام علی علیه السلام در نامه‌ای به فرماندار مصر محمدبن‌ابی‌بکر در مورد عدالت در رفتار او چنین فرمودند:« فَاخْفِضْ لَهُمْ جَنَاحَکَ وَ أَلِنْ لَهُمْ جَانِبَکَ وَ ابْسُطْ لَهُمْ وَجْهَکَ وَ آسِ بَیْنَهُمْ فِی اللَّحْظَهِ وَ النَّظْرَهِ حَتَّی لَا یَطْمَعَ الْعُظَمَاءُ فِی حَیْفِکَ لَهُمْ وَ لَا یَیْأَسَ الضُّعَفَاءُ مِنْ عَدْلِکَ...»(نامه27) نحوه‌ی برخورد امام علی علیه السلام با مفسدان(ضمانت اجرا): 1. عزل: حضرت علی علیه‌السلام در نامه‌ای به منذربن جارود عبدی که دچار فساد اقتصادی شده بود فرمودند:«...وَ مَنْ کَانَ بِصِفَتِکَ فَلَیْسَ بِأَهْلٍ أَنْ یُسَدَّ بِهِ ثَغْرٌ أَوْ یُنْفَذَ بِهِ أَمْرٌ أَوْ یُعْلَی لَهُ قَدْرٌ أَوْ یُشْرَکَ فِی أَمَانَهٍ أَوْ یُؤْمَنَ عَلَی جِبَایَهٍ. فَأَقْبِلْ إِلَیَّ حِینَ یَصِلُ إِلَیْکَ کِتَابِی هَذَا، إِنْ شَاءَ اللَّهُ.»(نامه71) 2. حکم به جبران خسارت: امام علیه‌السلام در نامه‌ای به یکی از کارگزاران که در امانت خویش خیانت کرده بود فرمودند:«..بَلَغَنِی أَنَّکَ جَرَّدْتَ الْأَرْضَ، فَأَخَذْتَ مَا تَحْتَ قَدَمَیْکَ وَ أَکَلْتَ مَا تَحْتَ یَدَیْکَ. فَارْفَعْ إِلَیَّ حِسَابَکَ...»(نامه40) 3. اعمال مجازات اسلامی: امام علیه السلام در نامه ای به یکی از فرماندارارن خود که در اموال عمومی خیانت کرده بود ضمن نکوهش او، خواستار پس دادن اموال عمومی به بیت المال شده و به او وعده‌ی مجازات دادند و فرمودند:« فَاتَّقِ اللَّهَ وَ ارْدُدْ إِلَی هَؤُلَاءِ الْقَوْمِ أَمْوَالَهُمْ، فَإِنَّکَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ ثُمَّ أَمْکَنَنِی اللَّهُ مِنْکَ لَأُعْذِرَنَّ إِلَی اللَّهِ فِیکَ وَ لَأَضْرِبَنَّکَ بِسَیْفِی الَّذِی مَا ضَرَبْتُ بِهِ أَحَداً إِلَّا دَخَلَ النَّارَ...»(نامه41)