جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در دین مقدس اسلام، سلامتی در آغاز از ارزش و جایگاه ویژه برخوردار بوده است؛ زیرا بدن انسان بسان مَرکب روح و ابزار تکامل انسان است. ازاین‌رو قرآن و منابع روایی حاوی دستورهای بسیاری در خصوص صحت و سلامتی هستند. هدف این مقاله بهره­گیری از برخی آموزه­های علوی در زمینه­ی مؤلفه‌های مؤثر بر سلامت جسم است. تحقیق حاضر با روش مطالعه­ی اسنادی با رویکرد تحلیل محتوای منابع نقلی و دینی درصدد پاسخ به این سؤال است که عوامل تأثیرگذار بر سلامت جسمانی انسان کدم‌اند؟ یافته­های پژوهش حاکی از آن است که در آموزه­های علوی، مفهوم سلامت به‌عنوان یکی از مؤلفه­های مهم در زندگی انسان با تعابیری نظیر «أفضَلُ النِّعَمِ»، «أهنأُ عَطِیَّةٍ»، «النِعمَةٌ جَلیلةٌ»، «أَهْنَی النِّعَمِ» توصیف شده است به همین جهت در کلام امام علی(ع) برای دستیابی و تحقق چنین نعمت ارزشمندی توصیه­هایی در قالب رژیم غذایی، دستورالعمل در باب تغذیه، رعایت بهداشت فردی و بهداشت محیط ذکر شده است ﮐﻪ رﻋﺎﯾﺖ اﯾﻦ رهنمودها ﻣﯽ­ﺗﻮاﻧﺪ ﻋﺎﻣﻞ ﻣﻬﻤﯽ ﺑﺮای ﺑﺮﺧﻮرداری از ﺳﻼﻣﺖ ﺟﺴﻢ و ﺗﻨﺪرﺳﺘﯽ ﺑﺎﺷﺪ.

مکتب اسلام با آموزه های فکری پیامبرصلی الله علیه و آله و امامان پس از ایشان و به خصوص امیرمؤمنان؛ علی علیه السلام معنادارست؛ آموزه‌های فکری فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی که به تدریج فرهنگ اسلام و طبعاً تمدّن اسلام را بنا نهاد. نهج البلاغه؛ به عنوان یکی از منابع مهم معارف علوی است و تمدّن اسلامی به معنای ظهور اسلام در تمام شئون زندگی بشریت است. از آن‌جایی که اصول فرهنگ، جامعه، اقتصاد و سیاست از مهم‌ترین اصول هر تمدّنی به شمار می‌رود، در این نویسه، نگارنده برآن است تا به بررسی اصول تمدّنی از زبان امیر مؤمنان، امام علی علیه السلام، بپردازد. این تحقیق به شیوه کتابخانه ای و روش تحلیلی و توصیفی با تکیه بر نهج البلاغه نگاشته شده است. یافته‌های حاصل در این پژوهش، تبیین‌گر نگاه امیرالمؤمنین علی علیه السلام به ابعاد مختلف مؤلفه‌های تمدّنی است. این مقاله با بررسی معارف رسیده از امیرالمؤمنین علیه السلام می­‌توان به این مهم دست یافت که بایسته‌ها و نبایسته‌های فرهنگ، جامعه، اقتصاد و سیاست در نیل یافتن به تمدن اسلامی از جمله مواردی است که در کلام حضرت بازتاب یافته است.

اولین فردی که پس از قرآن کریم و رسول خدا(ص)، در ساحت علم کلام، سخن به میان آورده و مباحث کلامی را مطرح و بیان نموده و کلامش سرچشمة این علم گشته است، امیرالمؤمنین امام علی(علیه‌السلام) است. با بررسی دیدگاه های مختلف دانشمندان به ویژه دانشمندان اهل تسنّن و بررسی تاریخی شرایط زمانی خلفای سه گانه از اعترافات اهل سنّت و معتزله می توان به تأیید این مدعا دست یافت. امامان معصوم (علیهم‌السّلام)، از اولین شاگردان علوم الهی و کلامی امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) به شمار می‌آیند و پس از آنها شاگردانشان یعنی دانشمندان و متکلّمان مسلمان هستند. سوای اندیشمندان شیعه که در اثرپذیری آنها از امام(ع) تردیدی نیست، در این مقاله با بررسی آثار دانشمندان و متکلّمان مسلمان از اهل سنّت و معتزله و اشعریون، به اثرپذیری مستقیم یا غیرمستقیم آنان از آموزه‌های وحیانی امیرالمؤمنین امام علی (علیه-السّلام) پرداخته شده است. با بررسی دیدگاه‌های متکّلمان اهل سنت همچون جاحظ بصری، ابوالحسن اشعری، قاضی عبدالجبّار، فخر رازی و غزالی این نتیجه حاصل می شود که آنان در دیدگاه‌های کلامی خود وام‌دار امیرالمؤمنین امام علی(علیه‌السّلام) هستند.

هر تمدنی در مسیر شکل­ گیری و استمرار ممکن است با آسیب­‌ها و چالش‌­هایی مواجه شود که آن را از مسیر مستقیم منحرف سازد. در این میان، آسیب­‌های فرهنگی و نرم، نقش ویژه­ای را در افول تمدن و نابودی آن ایفا می­‌کنند. پژوهش حاضر در صدد است با اتخاذ روش توصیفی- تحلیلی، مؤلفه‌­های آسیب­‌زای فرهنگی جامعه و تمدن اسلامی را از دیدگاه امیرالمؤمنین علیه السلام در نهج‌­البلاغه استخراج نماید تا کوششی جهت شناخت این آسیب­‌ها و پرهیز از آن­ها باشد. بررسی­‌ها نشان می‌­دهد بر اساس آموزه‌­های نهج‌­البلاغه، مؤلفه‌­هایی همچون نفوذ فرهنگی، انحراف خواص، فتنه، بدعت، تحّجر و جمودگرایی، قدرت طلبی و غفلت، از عوامل آسیب­‌زایی هستند که سلامت جامعه اسلامی را تهدید می­‌کنند. در نامه 53 نهج‌­البلاغه که عهدنامه امیرالمؤمنین علیه السلام به مالک اشتر است نیز برخی از این مؤلفه­‌ها از جمله آشکار کردن عیوب مردم، پشیمانی از گذشت و شادی بر کیفر، بدگویی از زمامداران گذشته و خلف وعده مورد تأکید قرار گرفته است.

مهم ترین شیوه امام علی علیه السلام برای اثبات حق حاکمیت سیاسی خویش،استشهاد به فضائل خود می باشد.اگر چه ادله قرآنی و روایی فراوانی برای اثبات حقانیت امام علیه السلام در امر حکومت وجود داشت؛اما امام علیه السلام در کنار این دلایل،شیوه بیان فضایل را در پیش گرفت.با نگاهی گذرا به حوادث بعد از رحلت پیامبر صلی الله علیه و آله، به خوبی روشن است که چون مدعیان حکومت برای تصاحب این تصدی،به بیان مناقب فردی و گروهی استشهاد می نمودند؛امام علیه السلام نیز به این شیوه از استدلال استناد نموده و در حقیقت، از جدال احسن در برابر رقیبان، استفاده کرده است. از دیدگاه فلسفه سیاسی اسلام،دو عنصر اصلی برای این که فردی در رأس حکومت قرار گیرد،لازم است که عبارتند از:مشروعیت و مقبولیت.مشروعیت یعنی اجازه حکومت داشتن از طرف خدا،به عنوان عنصر اصلی و مقبولیت یعنی پذیرش مردمی،به عنوان عنصر فرعی تلقی می شود.بنابراین،در فلسفه سیاسی اسلام ملاک افضلیت در تعیین حاکم شیوه ای ابداعی بوده که توسط مدعیان حکومت بعد از پیامبر صلی الله علیه و آله ایجاد شده و امام علیه السلام نیز به ناچار به عنوان جدل از آن بهره گرفته است.امام علی علیه السلام برای اثبات حق حاکمیت سیاسی خویش – چنان که در نهج البلاغه آمده– ،علاوه بر استناد به فضائل،به دو عنصر مشروعیت و مقبولیت نیز بارها استناد کرده است.

در اصل 115 قانون اساسی خصوصیاتی برای مقام ریاست جمهوری بیان گردیده که قید «رجال مذهبی- سیاسی» به عنوان پیش شرط آن عنوان شده است. با عنایت به ابتنای قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران بر مبانی اسلامی باید دید چه مبنای شرعی و دینی برای این خصوصیت وجود دارد؟ از آن جایی که حکومت اسلامی پس از رسول خدا صلی الله علیه و آله یک بار دیگر در دوران حکومت پنج ساله امیرالمومنین علیه السلام جان تازه‌ای گرفت لذا الگوبرداری از سیره آن حضرت علیه السلام می‌تواند مبنای دقیقی برای نظام مقدس جمهوری اسلامی قرار گیرد. این مقاله بر آن است تا با بررسی منش و سیره عملی امیرالمومنین علیه السلام در گزینش صاحبان مناصب حکومتی به این مهم دست یابد که آیا می‌توان ردپایی از خصوصیت رجل مذهبی- سیاسی در سیره آن حضرت علیه السلام یافت؟ در پاسخ به این سوال باید گفت که اگر چه واژه ریاست جمهوری در نهج البلاغه و متون مربوط به آن دوران نیامده است ولی با توجه به آن که این مقام نیز یک منصب حکومتی است، می‌توان معیارهای آن را در بیانات امام علیه السلام راجع به گزینش حاکمان واکاوی نمود. با بررسی و تحقیقی که در سیره علوی علیه السلام صورت گرفت این حقیقت به اثبات رسید که در متون دینی خصوصاً معارف علوی به طور روشن معیارهایی برای تصدی مقام‌های حکومتی مشخص شده است که «حُسن شهرت» از جمله آنان می‌باشد به طوری که رجال صاحب منصب در حکومت علوی همگی از «حُسن شهرت» در زمینه یا زمینه‌های متعدد برخوردار بوده‌اند. این تحقیق به روش کتابخانه‌ای (توصیفی- تحلیلی) و با بهره‌گیری از نهج‌البلاغه امیرالمؤمنین علیه السلام و کتب سیره و تراجم نگاشته شده است.

در متون رواییِ اهل سنت، روایات متعددی در خصوص فضائل امام حسن و امام حسینv به نقل از پیامبر اکرم2 آمده است؛ از جمله حدیث شریف «انّ الحَسن و الحُسین سَیّدا شَباب أهل الجَنه» که در بسیاری از منابع روایی اهل سنت به طرق مختلف نقل شده است. هرچند برخی از محدثان اهل سنت در نگاشته‌های خود در موضوع احادیث متواتر، به تواتر این حدیث اذعان داشته‌اند، اما هیچ‌یک از آنان گزارش جامعی را در این خصوص ارائه نداده و به جمع‌آوری کامل اسانید و مشخص کردن تعداد راویان در هر طبقه نپرداخته‌و یا راویان این روایت را ضعیف شمرده‌اند. در این جستار، ضمن بازپژوهی این حدیث در منابع روایی اهل سنت، به بررسی تواتر این حدیث از طریق ارائۀ طرق متعدد آن و شناسایی راویان در هر طبقه پرداخته شده است. تکمیل گزارش ناقصِ محدثان اهل سنت و ارائۀ گزارشی جامع در خصوص تواتر این حدیث، و بی‌نیازی حدیث‌پژوهان از مباحثی همچون بررسی نوع خبر، درجۀ اعتبار آن و شناخت احوال راویان این حدیث در منابع رجالی، از نتایج این پژوهش است.

با نگاهی گذرا به تاریخ زندگی پیامبران الهی، این واقعیت را به روشنی می توان دریافت که آنان رهبری جوامع بشری را در حوزه های مختلف زندگی فردی، اجتماعی، دنیوی و اخروی مورد اهتمام قرار می دادند و رسالت خویش را فقط در عرصه ی حیات فردی و مسائل اعتقادی و عبادی، منحصر نمی دانستند. آنان در پی رسالت الهی خود، ضمن مبارزه با انواع انحرافات اعتقادی، اخلاقی و عبادی با ناهنجاری ها و نابسامانی های اجتماعی، اقتصادی و سیاسی نیز شدیداً برخورد می کردند و برای اصلاح آن ها به تلاش های گسترده ی طاقت فرسایی دست می زدند. همچنین، آیات قرآن و سخنان گهربار پیشوایان معصوم(ع)، با کمال صراحت و با تأکید جدی، شمول رسالت انبیا را بر دو قلمرو دنیوی و اخروی بیان می کنند؛ اما در دوران معاصر، افرادی با محدود ساختن قلمرو دین (سکولاریسم)، زندگی دنیوی را بی نیاز از دین معرفی می کنند. این تفکر، مکاتبی چون علم محوری (ساینتیسم)، عقل محوری (راسیونالیسم)، انسان محوری (امانیسم)، اباحی گری (لیبرالیسم)، کثرت گرایی دینی (پلورالیسم دینی) و تجددگرایی (مدرنیسم) را پدید آورد که آثار بسیار مخربی را در زندگی بشر برجا نهاد. به طوری که امروزه بحران معنویت، معضل اساسی و خطرناکی شناخته شده است که آدمی را به سوی تباهی سوق می دهد. از اینرو، هرچند که سکولاریسم، پدیده ای به ظاهر جدید است؛ لیکن از باب رد فرع بر اصل، غایت این پژوهش آن است که حکمش را از معارف غنی علوی(ع) به دست آورد و به ارائه ی راهکارهایی جهت برون رفت از بحران های آن بپردازد. بدین روی، در نوشتار حاضر با روش توصیفی- تحلیلی و به صورت کتابخانه ای اثبات می شود که به دلیل یگانگی سرچشمه ی تکوین و تشریع؛ یعنی خدا، رابطه ای تنگاتنگ میان دین و دنیا وجود دارد. به طوری که سعادت و سلامت دنیا و آخرت جز از راه دین میسر نمی گردد. همچنین، به دلیل کلی نگری و توصیفی بودن علم و به دلیل پشیمانی های انسان در انجام کارهایش، علم و عقل به تنهایی در سعادت زندگی بشر کافی نیستند و در این میان تنها آموزه های الهی راه گشا خواهند بود. پس، آدمی همواره برای سعادت دنیا و آخرتش نیازمند به دین حق است.