جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

« فقه الحدیث » ، شاخه ای از علوم حدیث است که در آن با هدف شناخت معنا و مقصود اصلی کلام معصوم – علیه السلام - ، به « متن حدیث و عوارض آن » پرداخته شده و راهکارهایی در زمینة فهم صحیح احادیث ارائه می شوند . در این میان ، احادیث « غریب » ، « مجمل » و « متشابه» بخش عمده ای از مباحث « فقه الحدیث » را به خود اختصاص داده و از دیر باز ، عالمان اسلامی با به کارگیری روش های مختلف، به شرح و توضیح آنها مبادرت ورزیده اند؛ از جمله ایشان، عالم بزرگ سده پنجم هجری، سید مرتضی است که در برخی از آثار خود از جمله « الامالی » به این مهم پرداخته و روش های ایشان در تبیین و تأویل احادیث « الامالی » می تواند به عنوان معیارهایی کلی در فهم این گونه احادیث ، راهگشای علاقه مندان باشد . لذا در این پژوهش ضمن ارائه مباحثی اجمالی پیرامون شخصیت اجتماعی و علمی سید مرتضی و کتاب « الامالی » ایشان و همچنین ذکر کلیاتی پیرامون « فقه الحدیث » و « نقد الحدیث» ، به بررسی روش های فقه الحدیثی سید در « الامالی » پرداختیم و در این راستا مبنای فقه الحدیثی سید را « موافقت حدیث با یافته های قطعی عقل و آموزه های مسلم دین » ، معرفی کرده و روش های فقه الحدیثی ایشان را تحت عناوین : روش ادبی، روش عقلی (کلامی و اصولی ) ، روش نقلی ( استفاده از قرآن ، روایات و شأن نزول ها )، بهره گیری از احکام فقهی ، دفع دخل مقدر و بررسی احتمال خطا و اشتباه راوی ، ارائه و شرح داده ایم. در خاتمه نیز تحت عنوان « سید مرتضی و آسیب شناسی تأ ویلات نادرست» موانع فهم حدیث از دیدگاه علم الهدی را متذکر شدیم؛ که این موانع از این قرارند: مخالفت با حس، مشاهده وعرف، عدم دقت در نحوه جاری شدن احکام فقهی، مخالفت با نقل، مخالفت با عقل، مخالفت با تاریخ و غیره.

چکیده در هر اثر ادبی برجسته ، شکل یا عناصر صوری با محتوا و مضامین آن مرتبط هستند . بدان معنا که هر عنصر ظاهری در درون اثر ادبی در خدمت محتوای اثر است . در قرآن کریم نیز عناصر صوری همچون الفاظ ، فصاحت ، بلاغت، نظماهنگ ، سبک و اسلوب ، لحن ، و ... ،عناصر منفک از محتوای آیات نیستند . بلکه هر عنصر صوری- مثل واژه- به گونه ای گزینش شده است که در خدمت هدف آیه می باشد . لذا پس از بحث درباره ی هماهنگی بین عناصر صوری و محتوا در قرآن کریم نسبت آن با ، اعجاز قرآن به بحث نهاده شده است . در ارتباط با اعجاز قرآن سه دیدگاه مطرح شده است : الف) افرادی که اعجاز قرآن را عمدتاً به جنبه ی صوری و ظاهری آن محدود کرده اند ؛ ب ) افرادی که اعجاز قرآن را عمدتاً مربوط به محتوا و مضامین آیات دانسته اند ؛ ج) گروه سوم که هر دو جنبه عناصر ظاهری و محتوای قرآن را توأمان معجزه دانسته اند . در این رساله ضمن بررسی ادله سه دیدگاه، صحت مبانی و ادله ی معتقدین به دیدگاه سوم با ذکر مثال هایی مورد تأکید قرار گرفته است و نتایج ذیل استخراج شده است: اولاً : شکل و محتوا در قرآن کریم چنان در هم تنیده اند که امکان ندارد آنها را از هم جدا نمائیم ثانیاً : شکل (عناصر صوری ) در قرآن کریم در خدمت محتوای آیات است . در نتیجه قرآن یک کل منسجم و هماهنگ می باشدکه صورت و محتوای عبارات آن غیر قابل تفکیک است و تحدی نیز به این کل صورت گرفته است .

زبان برای بیان معانی بیشتر ناگزیر از داشتن مهارت هایی است و هر چه از توانایی های ذاتی خود بیشتر سود می جوید بیشتر به پیچیدگی ها می گراید و از مخاطب خود تامل و دقت افزون تری می طلبد یکی از استعداد های مزبور نماد می باشد و آن عبارتست از هر کلمه یا عبارت یا مفهومی عاری از قرینه که علاوه بر معنای ظاهری هاله ای از معانی نزدیک به هم را نیز القاء می کند، به عبارتی دیگر نماد حقایق و معانی پریشان و پراکنده از هم چون جویباران را به هم پیوند می دهد و با فشردن معانی در وجودی واحد، کثرت را در عین وحدت به نمایش می گذارد. معیار تشخیص این معانی در نماد اندیشه و تعقل مخاطبین اهل آن فن می باشد. نماد برخلاف صور بیان (از جمله استعاره، مجاز، کنایه، تعریض ، تمثیل و ...) حاوی معانی متعدد و از هر گونه قرینه ی ظاهری، که دال بر معنایی باشد خالی و حمل آن بر معنای ظاهری خالی از اشکال می باشد و به دنبال آن خواننده پس از تفکر و تدبر در آن، معنای متناسب با فهم خود را در چهارچوب آن متن از آن برداشت می کند. از سوئی دیگر نماد بر خلاف نشانه بار معنایی گسترده ای دارد یعنی هر نشانه دال بر یک معناست که براساس قرارداد وضع می شود ولی نماد دارای معانی متعددی می باشد خالی از هر گونه قرارداد. بر این اساس قرآن آکنده از نمادهایی است که حاوی و حامل معانی متعددی هستند که پس از 1400 سال هنوز دانشمندان در شناخت آن عاجز مانده اند. از جمله این نمادها می توان به موارد زیر اشاره کرد : حروف مقطعه، امانت، مذکور بودن انسان، عفو، معاد، امییّن و ...

چکیده نوشته ای که پیش رو دارید به بررسی نقش پیامبر و ائمّه، در تبیین مجملات قرآن کریم و درک صحیح و فهم درست و البته عمیق مرادات خالق حکیم و مقاصد کلام آفریدگار علیم پرداخته است. یعنی نقطه ثقل این تحقیق بر یکی از شؤون بسیار مهم پیامبر اسلام و جانشینان معصوم او،بنا نهاده شده است. بنابراین اثبات شأن اختصاصی تبیین وحی برای پیامبر و ائمّه: و هم سنگ بودن ایندو و جدایی ناپذیری آنان از قرآن هدف اصلی این نوشتار می باشد. به همین دلیل و برای ثبوت مقام مزبور بعد از بحث تبیین قرآن به بررسی سخنان و نقد دلایل کسانی پرداخته شده که منکر این شأنند. و البته جهت ریشه یابی دقیق کلام آنان به مصادر و ریشه های تاریخی آن برگشته که از آخرین لحظات نورانی عمر پر برکت پیامبر سرچشمه می گیرد، یعنی زمانی که یکی از صحابه بر خلاف نص صریح قرآن (و ما ینطق عن الهوی إن هو الّا وحی یوحی) این جمله نابخردانه و نسنجیده را بر زبان راند که «انّ الرجل لیهجر حسبنا کتاب الله. » به دنبال اینچنین سخنان، پایه انحراف امّت گذاشته شد. و دست اکثر مردم از مبیّنین واقعی قرآن کوتاه شد. و در ادامه آن ، با اجرای برنامه ی منع حدیث، غالب سخنان واقعی و صادر از پیامبر به تدریج محو و یا حداقل به فراموشی سپرده شد. (مگر در اندک زمانی مثل زمان صادقین8) و مردم به قرائت بدون فهم و تدبّر تشویق شدند. و در هر زمانی جهت تأیید شعار مزبور از سوی معتقدین دلایل گوناگونی ارائه می گردید. گاهی با دلایل عقلی وگاه با استفاده از خود آیات قرآن و..... ما در این نوشتار و به حدّ گنجایش آن به بررسی دلایل مزبور و باطل بود

دراین پایان نامه تعریف طبقه اجتماعی ازدیدگاههای گوناگون و دیدگاه قرآنی باتوجه به آراء مفسران بیان شده است. همچنین ضمن بررسی طبقات اجتماعی باتوجه به دو جریان حق و باطل به بررسی ملاکهای حقیقت از دیدگاه فلاسفه و متکلمین پرداخته است.باتوجه به آیات طبقه ملأ و مترف را مورد بررسی قرارداده و با استخراج ویژگیهای این طبقه به بررسی موضعگیری آنان در مقابل انبیاء الهی پرداخته است ونشان داده است که ملأ و مترف در طول تاریخ همیشه ازمخالفین و معارضین جدی و سرسخت انبیاء بوده اند.همچنین روشن می سازد که هر چند دعوت دین شامل تمامی اقشار و طبقات اجتماعی می گردد، ولی پاسخ طبقات اجتماعی در مقابل این دعوت یکسان نبوده متناسب با اوصاف هر طبقه اجتماعی تفاوت پیدا می کند.

عالمان دینی در راستای فهم و نقد احادیث و روایات، هر یک دارای مبانی و روش های خاص خود بوده اند، رساله حاضر به دنبال دست یابی و اصطیاد مبانی و روش های فهم و نقد حدیث در آثار یکی از ایشان یعنی علامه شعرانی (ره) بوده است. بررسی آثار او نشان داد که شعرانی به دلیل تبحر کم نظیرش در معقول و منقول و استوار اندیشی در دانش های معقول اولا بسیار روش مند عمل کرده است تا آن جا که در رساله حاضر مبانی فهم و نقد حدیث از روش ها تفکیک شده است و ثانیا او رویکردی متنی در نقد روایات داشته و لذا می توان از وی به عنوان حدیث پژوهشی متن گرا یاد کرد، او معتقد است جز در احادیث فقهی اختلافی که بررسی سندی لازم می نماید، در موارد دیگر سنجش و ارزیابی روایات از طریق متن ممکن و بلکه ضروری، موافقت متن و معنا با موافق دین و مذهب و عقل است. و بر همین اساس در فصل سوم رساله به معرفی مبانی وی در فهم و نقد روایات پرداخته شده است که حکم اصل و اساس را در عملکرد فقه الحدیثی او دارد و روشهای وی در فهم – در فصل چهارم- و نقد – در فصل پنجم- نشأت گرفته از آن هاست.

یا دقت در آراء و نظریات علماء علوم قرآنی، این نظریه که علت اساسی توحید مصاحف در عصر عثمان، اختلاف قراآت رایج در عهد وی بوده است، بیش از هر مطلبی به چشم می خورد. به عقیده نگارنده با رجوع به مصادیق ذکر شده در اختلاف قراآت – که در منابع به فراوانی از آن یاد شده – و با توجه به تعاریف مصطلح قرائت و قراآت، می توان نظریه رایج را، قابل نقد و بررسی دانست؛ بنابراین باید ریشه های اختلاف قراآت را بار دیگر مورد بررسی قرار داد و عوامل اساسی اختلاف را از عوامل فرعی بازشناخت، و سپس با تطبیق مفهوم و معنای قرائت بر عوامل مذکور، دریافت که آیا می توان آن عوامل را مصداقی از اختلاف در قرائت دانست تا موجبی برای توحید مصاحف باشد یا نه؟

چکیده : حاکم نیشابوری از محدثان بزرگ اهل تسنن است که در دوره ی طلایی حدیث، قرن چهارم و در مرکز مهم حدیثی دوران، نیشابور می زیسته است. در این تحقیق پس از مقدمه، ابتدا پیرامون حوزه ی حدیثی نیشابور از نظر سیاسی- مذهبی و سپس در باره ی حیات حاکم سخن می گوییم. معرفی آثار حاکم پیرامون صحیحین، انگیزه ی تألیف مستدرک، روش او در تصحیح اخبار، داوری دیگران در باره ی مستدرک و مقایسه اش با صحیحین مورد نظر است. از جایی که "اخبار مناقب" به دلیل داشتن ارتباط مستقیم با مقبولیت زمامداران به طور ویژه مورد اهتمام و تحریف بوده، موضوع بحث پژوهش فراروی قرار گرفته است. رفتار محدثان در ارتباط با نقل اخبار مناقب، آثار توجه به مناقب در حیات دینی مردم، آسیب شناسی اخبار مناقب و نتایج انحراف در اخبار این باب محور مباحث بعدی است. در ادامه، وضعیت اسناد مستدرک، معرفی افراد پرروایت حاکم و بررسی کامل سند چند خبر می آید. در آخرین مبحث، سیری در متون و محتوای اخبار مناقب در مستدرک داریم. در آغاز، مناقب عترت(ع) مورد بحث می باشد و با اشاره به تخریج این مناقب در منابع مختلف و وجود شواهد متعدد اصالت آنها معلوم می شود. پس از آن، مناقب قریش و نخبگان آنان(عشرة مبشرة)، امویان و عباسیان مورد بحث قرار می گیرد. پایان بخش این فصل سخن از مناقب انصار و برتری آنها نسبت به قریش است. سیر بحث، همسویی و همسانی مستدرک را با صحیحین تأیید می کند. و معلوم می شود هر عیب یا هنری که برای یکی باشد برای دیگری هم خواهد بود. ضمناً روشن خواهد شد اخبار مناقب عترت(ع) از صحیح ترین اخبار بوده و حاکم تنها اندکی از آنها را آورده است و با پذیرش فضل بی مانند اهل بیت(ع) معلوم می گردد احتیاط آمیزترین راه برای دستیابی به شریعت، رجوع به سیره ای است که خدا و رسول(ص) از طریق ذکر مناقب عترت(ع) آن را خوب معرفی نمودند.

با بررسی احادیثی از صحاح ستّه که دررابطه با اهل بیت است روایات متعددی درخصوص امامت، ولایت و افضلیّت ایشان نسبت به خلافت و مرجعیّت علمی ایشان وجود دارد که باتوجه به تحقیقی که از منظرفقه الحدیثی صورت گرفته است چنانکه نتایج حاصل از این پژوهش نشان می دهد با اتکاء به روایات صحاح، نظیر روایاتی که ناظر به مصادیق اهل بیت و عدد ائمه وخلفای پس از رسول اکرم(صلی الله علیه وآله) است و همچنین روایاتی که ناظر به جایگاه و شأن اهل بیت از منظر رسول خدا است، آن قسمت از فرضیة ما که مربوط به عدد خلفای پس از رسول و جایگاه و مصادیق اهل بیت است اثبات می شود، همچنین روایات غدیر و منزلت و روایاتی که علی (علیه السلام) را معیار حق می داند و برسبقت وی دراسلام و نماز تأکید می نماید و ....، افضلیّت امام علی (علیه السلام) را نسبت به خلافت و جانشینی پیامبردر مقایسه با دیگر صحابی درمی یابیم هم چنین با استناد به بعضی از این روایات پی می بریم که مراد از مولا بودن علی(علیه السلام) در این احادیث سرپرستی و اولی به تصرف بودن ایشان است همچنین با توجه به این روایات می توان مرجعیّت علمی امام علی (علیه السلام) را نسبت به دیگر صحابی اثبات کرد، چرا که منابع اهل سنّت تصریحات متعددی به این امر دارند، البته باتوجه به تحقیق حاضرهرچند آن بخش از فرضیة تحقیق یک که در مورد امامت، ولایت و جانشینی پیامبر و مرجعیّت علمی ائمة بعداز امام علی(علیه السلام) است، درروایات صحاح چندان بدان تصریح نشده است ولی باتوجه به روایاتی که در شأن اهل بیت وجود دارد و با بررسی آیات و روایات دیگر افضلیّت و اولویت برای مقام ولایت و امامت اثبات می شود، امّادر مورد حضرت مهدی (عجل الله .) روایاتی در صحاح وجود دارد که فرضیه پژوهش را در این زمینه صراحتاً تأیید می کند. استفاده از مباحث فقه اللغه، غریب الحدیث ، یافتن شواهد و دلائل قرآنی و اراء مفسرین فریقین بالاخص اهل سنّت مراجعه به احادیث نظیردرصحاح و احیاناً شروح آنها و بررسی سبب صدور آنها و در مواردی استفاده از استدلالهای علمای اهل سنّت در نقدو بررسی آن به اتکاء ادلّة نقلی مقبول آنان از اموری است که در فراهم آمدن این پزوهش مورد تأکید قرار گرفته است، و برای اینکه این مباحث درهم نیامیزد، احادیث به صورت مشخصی ذیل عناوین مذکوردر فصول این رساله مورد بررسی و نقد و فهم ق