جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بیدل دهلوی تحت­تأثیر آموزه‌های عرفانی شیخ نظام‌الدین اولیاء است و از این جهت توجه به دین و عرفان در شعر او نمود دارد و اشعارش مملو از مفاهیم و ارزش‌های اخلاقی – انسانی است. ضمن اینکه او به­عنوان یک شاعر آزاده و منتقد رفتارهای دین‌باوران را آسیب‌شناسی­کرده­است و با نقد آن رفتارها حتی ریاستیز و منتقدی صریح‌اللهجه‌ نامیده شده­است، او کوشیده حقیقت دینی و حیات را از رهگذر اندیشه‌ای آزاد کشف­کند و آنانکه دین را وسیلة ریا قرارداده‌اند و جمعی را به خود مشغول نموده و بازار ریاکاریشان گرم است و در نظر مردم محبوب و گاه مقبولند عوام­فریبی­شان را برملاسازد و مهم‌تر آنکه او از نظر بنیاد اندیشه و فهم هستی، جهان او، جهانی دینی است و از دریچة دین و فهم دینی به جهان نگریسته و زندگانی را معنا نموده و سخنانش می‌تواند راهگشای معنوی برای انسان که در این عصر اسیر تمدن مادی و ماشینی است باشد و آن پیش­گرفتن راه عشق و عرفان و فضایل اخلاقی است.

اگر به شخصیت‎های دیوان حافظ از حوزه روانشناسی نگریسته­شود، حضور کهن‎الگوها به­ویژه «آنیما» در آن‎ها دیده­می‎شود. در ابتدای غزل‎هایی که آنیما نمود دارد معشوق معمولاً زمینی و غزل عاشقانه است و به ابیات پایانی که نزدیک می‏شویم، حس روحانی و معنوی بر ابیات غالب می‏شود و معشوق جلوه‎های آسمانی پیدامی‎کند. غزل شماره 26 با مطلع (زلف آشفته وخوی کرده و خندان­لب و مست ....) نیز چنین خصوصیتی دارد. اختلافات و تناقضات در ابیات این غزل برای مفسران مسئله چالش برانگیزی است و باعث سردرگمی در تفسیر اشعار شده و در نهایت شعر را دوگانه و ابیات را مستقل فرض­می‎کنند. درحالی که علت این نوسانات و تحولات در تبدیل کهن­الگو آنیما به کهن­الگوی پیر فرزانه و همچنین خودشناسی و تفرد شاعر است و کل غزل فرآیند این گذار را روایت­می‎کند. استفاده از تفسیر روانشناسی تحلیلی در غزل مورد بحث دریچه‎ای به دیدگاه مفسر بازمی‎کند و او را مجهز می‎کند فراتر از تفاسیر سنتی با دیدی عمیق‎تر به اشعار شاعر بنگرد و ارتباط بنیادی و مستحکم در محور عمودی کلام که در زیر غباری از پیش­داوری‎های خودآگاه ذهن پوشیده شده را دریابد، ضمن آنکه این نگرش درونی محمل مناسبی برای برداشت‎های عرفانی از غزل مورد بحث حافظ نیز هست.

شخصیت داستانی و اسطوره­آمیز مسیح(ع) دستاویزی برای دانش ادبی فراهم­کرده­است. این پژوهش، جدای از پرداختن به نقش و تأثیر عیسی در متون ادب فارسی، با بینشی عرفانی به شرح منسجم تثلیث، تصلیب، عروج و رجعت عیسی پرداخته و یافته‌های مسئله را با شواهدی از ادب فارسی به روش تفسیری، تبیین­کرده­است. همچنین با نگاهی به زندگی شگفت­آور مسیح(ع)- با هدف مانا شدن باورمندی­ها- ضرورت تحقیق را روشن­ساخته­است . از سویی با دیدگاهی استعاره­گونه، تثلیث را رمزی از وحدت دانسته و صلیب را نماد نفس اماره نشان­داده که باید با آن مبارزه­کرد. اما از منظر اسطورۀ دایره، عروج را نشانۀ قرب و رجعت را استعاره از بازگشت به اصل خویشتن، شناسانده و با نگاه عرفانی، آشکارکرده که با راهنمایی پیری خردمند چونان مسیحی ورجاوند ، می‌توان مجردوار با رهایی از مغرب تن به مشرق جان عروج داشت تا به وطن حقیقی وجایگاه عشق، برای جاودانگی رجعت­کرد.

ابن‌سینا در سده چهارم و نیمه اول سده پنجم می‌زیست. سده چهارم، عصر بازشناسی و بازیابی هویت ملی است. عصر ظهور فردوسی و سرودن شاهنامه است. از جمله لوازم بازگشت به هویت ملی، توجه به حکمت ملی و روی‌آوردن بدین حکمت است. ابن‌سینا در مقام ارسطوی دوم به نقد علم و فلسفه یونان برمی‌خیزد، یونان‌گرایی متعصبانه را مردود می‌شمارد و کمر به احیای حکمت ملی، که همانا حکمت اشراقی و عرفانی‌است، می‌بندد. ابن‌سینا از معدود دانشمندانی که شرح حال خودنوشت دارد. آنچه در پی می‌آید سخنان دکتر اصغر دادبه در این نشست است که توسط آناهید خزیر تنظیم شده است.

چهاردهمین نشست از مجموعه درس گفتارهایی درباره شمس تبریزی به رابطه‌ی شمس تبریزی و فخر رازی اختصاص داشت که با سخنرانی دکتر اصغر دادبه چهارشنبه یازدهم دی در مرکز فرهنگی شهرکتاب برگزار شد.

جبر و اختیار از مسائل مهم کلامی ـ دینی است که در عرفان و فلسفه نیز مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. با پذیرش جبر، معمای مسؤولیت انسان و معمای خلق گناه از سوی خدا مطرح می شود و با قبول اختیار (تفویض) معمای محدود شدن قدرت خدا و استثناپذیری، قانون استثناناپذیر علّیّت چهره می نماید. متکلمان، فلاسفه و عرفا، هر یک با معیارهای خود کوشیده اند به حل معماها نایل آیند. مولانا با نگاهی دیگرگونه به موضوع: اولاً بیان می کند که جبر و اختیار چونان هر مسألۀ فلسفی دیگر جدلیّ الطرفین و بحث دربارۀ آن پایان ناپذیر است؛ ثانیاً نشان می دهد که به لحاظ عملی، هر دو مسأله مورد نیاز انسان است و انسان برحسب نیاز خود گاهی بدین و گاهی بدان روی می آورد؛ ثالثاً چون مسأله را از منظر کثرت گرایی یا دوگرایی می نگرد، چونان یک فیلسوف خردگرای آزاداندیش به تبیین و توجیه اختیار می پردازد و چون از منظر یک گرایی (وحدت گرایی) به موضوع می پردازد، همانند هر عارف وحدت گرا در برابر خود جبری می بیند که عین اختیار و برتر از اختیار است و بر آن نام «جبر چو جان» می نهد.

خرقه سوختن و خرقه سوزی از جمله تعبیرات بحث انگیز در شعر حافظ است . معمولاشارحان شعر خواجه در شرح و تفسیر بیت دشوار و بحث آفرین: ماجرا کم کن و بازا که مرا مردم چشم / خرقه از سر به در آورد و به شکرانه بسوخت از خرقه سوختن گفته اند و نظر خود را در باب این تعبیر بیان داشته اند. اما حکایت همچنان باقی ست؛ چرا که غالب نظریه های ابراز شده برداشتی است ذوقی- عقلی از همین بیت؛ از بیت « ماجرا کم کن...» این نظریه ها چنانکه خواهیم دید، نه از دیدگاه عقل ، دقیق و درست می نمایند،نه نقل آنها را تایید می کند. در این میان یک دو نظریه هم هست نزدیک به حقیقت، اما مبهم و مجمل. تا گفته ها را از نظر بگذرانیم و به محک نقد آشنا سازیم و آنگاه نظر خود را بازگوییم، مقاله را به چهار قسمت تقسیم می کنیم: یک) نگاهی به نظریه ها ب)نظریه ها در ترازوی نقد سه)تحلیل علمی-منطقی موضوع چهار)ذیل (شرح ادبیات)

سعدی شاعری است متفکر یا متفکری است شاعر و مُصلحی است که با هدف اصلاح نارسایی ها و کاستی ها می نویسد و می سراید و در مقام متفکری شاعر، یا شاعری متفکر، چونان دیگر متفکران بزرگ از وضع موجود با همة مطلوب بودن نسبی اش چنان که باید، راضی نیست و می کوشد تا طرحی از جامعة آرمانی خود به دست دهد. نویسنده ضمن تبیین این ویژگی ها در آثار سعدی با توجه به سه رویکرد: دعوت به زندگی عاشقانه و شادخوارانه؛ انجام دادن وظیفه یا وظایفی که به عهدة موسیقی است و انجام دادن وظیفة آموزش دائمی مردم آرمانشهر؛ به بررسی نقش غزل در آرمانشهر سعدی می پردازد.