جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

آیة 257 سورة بقره؛ از جمله آیات بحث‌انگیز قرآن است که در آن از «اخراج مؤمنان از ظلمات به نور» و «اخراج کافران از نور به ظلمات» سخن به میان آمده است. مسئله اصلی این پژوهش، چیستی ظلمت مؤمن و نور کافر است. در این راستا، آرای مفسران جمع‌آوری و در شش بخش مورد نقد و ارزیابی قرار گرفته است، اغلب مفسران به مصادیق ظلمت و نور اشاره کرده‌اند. تعبیر «اخراج مؤمنان از ظلمات به نور» توسط خداوند، ناظر بر یک سنت مهم الهی، یعنی هدایت و آمرزش پروردگار در روند سیر تکاملی مؤمنان است و مراد از «ظلمت مؤمن»، حجاب‌هایی است که در اثر جهل و ارتکاب معاصی، میان انسان و خداوند ایجاد می‌شود. با توجه به مراتب فراوان ظلمت و نور، انبیا و صالحان نیز حجاب‌هایی متناسب با مرتبه خود دارند. تعبیر «اخراج کافران از نور به ظلمات» توسط طاغوت نیز کنایه از اضلال شیاطین است و نور کافر اشاره به فطرت توحیدی است که در نهاد همه انسان‌ها وجود دارد.

علی بن ابراهیم قمی، از برجسته‌ترین محدثان شیعی است که روایات فراوانی‌ از ایشان در کتب معتبر شیعه نقل شده است. کتاب تفسیری‌ نیز به ایشان منتسب شده که هم اکنون موجود است، ولی به علت آمیختگی مطالب صحیح و ناصحیح در آن، عده‌ای در انتساب آن به این عالم بزرگ تردید کرده‌اند. در بررسی آسیب‌های موجود در تفسیر منسوب به علی بن ابراهیم قمی، روایات و مطالب ناهمگون، سست و خرافی به چشم می‌خورد که اعتبار آن را مخدوش کرده و لزوم پالایش آن را برجسته‌تر ساخته است. در این مقاله، با برشمردن مهم‌ترین آسیب‌های محتوایی تفسیر القمی، آنها را در نُه بخش، نقد و بررسی کرده‌ایم: شائبه تحریف قرآن کریم، عدم تناسب برخی روایات با سیاق آیات، تعارض روایات تفسیر القمی با باورهای قطعی امامیه و هم‌چنین راه‌یابی اسرائیلیات در آن و طرح مسائل وهن آلود نسبت به ساحت انبیای الهی از جمله ایرادهای محتوایی این تفسیر است که با طعن و انکار علما و صاحب‌نظران مواجه شده است. هم‌چنین، در لا به ‌لای تفسیر القمی، مطالبی نامعقول و غلوآمیز و یا متعارض با مسلّمات علمی به چشم می‌خورد. در این پژوهش، همه این آسیب‌های محتوایی، با ذکر مثال‌های روشن و با بهره‌گیری‌ از منابع متقن، نقد شده است.