جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تلقی رایج از تفسیر علمی، تفسیری است که از اصطلاحات علمی در تفسیر قرآن کریم استفاده شده و مفسر در استخراج دانش های گوناگون و آرای مختلف علمی از آیات قرآن، سعی می کند. قرآن کریم از نظر طرفداران این روش، شامل همۀ دانش ها، اعم از دانش های گذشته و آینده است. بنابراین در قرآن مجید از دیدگاه آنان، علاوه بر علوم دینی اعم از اعتقادی و عملی، سایر دانش های مختلف و متعدد طبیعی و دنیوی نیز وجود دارد. آیاتی نظیر «... وَنَزَلْنَا عَلَیْکَ الْکِتَابَ تِبْیَانًا لِکُلِ شَیْءٍ...» (نحل:89) و «... مَا فَرَطْنَا فِی الْکِتَابِ مِنْ شَیْءٍ» (انعام:38)، از جمله آیات مورد استناد طرفداران این روش است. در مقابل، با توجه به اهداف هدایتی و انسان ساز قرآن کریم و نیز بلاغت معجزه آسای آن، برخی از مفسران و اندیشمندان علوم قرآنی منکر روایی این روش تفسیری شده اند. نویسنده پس از طرح تفصیلی ادلۀ طرفین، دلایل گروه دوم را ترجیح داده است. لکن، ممکن دانسته اشاره هایی خارج از طریق دلالت های لفظی در قرآن کریم وجود داشته باشد، که از اسراری پنهان در آن پرده برمی دارد.

تدبر در قرآن به عنوان بهترین شیوه استفاده از کتاب آسمانی اسلام و برداشت از آیات الهی، روشی اصیل و ریشه دار در سنت معصومین(علیهم السلام) می باشد.امری همگانی و عمومی که انسان را در فهم و دستیابی حقایق قرآنی و ظهور آنها در زندگانی او مساعدت می نماید. متاسفانه علی رغم اهمیت و جایگاه تدبر در قرآن سالها بود که این امر کمتر مورد توجه و عنایت علمای اسلامی واقع شده بود تا اینکه فردی از سلاله پاک پیامبر (ص) اقدام به احیای این عمل نمود . علامه طباطبائی (ره) با الگو گرفتن از سبک تدبر معصومین (ع) در تفسیر گرانقدر المیزان احیاگر سبکی شد که در سالهای متمادی مورد توجه واقع شده بود. این تحقیق که در سه فصل تنظیم شده؛در پی آن است که با معرفی روشهای تدبری علامه طباطبایی(ره) به بررسی و تحلیل موضوع تدبر در قرآن از منظر او بپردازند. فصل اول با عنوان کلیات بررسی معانی لغوی و اصطلاحی واژه تدبر و دیگر واژگان نزدیک به آن و نیز به بررسی آراء و نظرات علمای امامیه و اهل سنت در مورد تدبر در قرآن و بیان تفاوت های دیدگاه علامه طباطبایی(ره) اختصاص دارد. فصل دوم پایان نامه پیرامون جایگاه و اهمیت تدبر در قرآن در منظر علامه طباطبایی(ره) است که در بر گیرنده مطالبی همچون شرایط و لوازم تدبر؛ موانع تدبر در قرآن و نتایج تدبر در قرآن می باشد. در فصل سوم که در واقع اصلی ترین بخش این تحقیق می باشد، نگارنده با اشاره به سه محور اساسی ، استفاده از آیات متناظر؛ اسفاده از سیاق آیات و کشف موضوعات خاص هر سوره به معرفی روشها و شیوه های تدبر در قرآن از دیدگاه علامه طباطبایی (ره) پرداخته است.

هدف از تحقیق بررسی وحدت و همبستگی اجتماعی از دیدگاه قرآن کریم می باشد که در این رابطه سوالاتی چون ‎۱- واژگتن هم ارز و غیر هم ارز وحدت و همبستگی اجتماعی در قرن چیست ‎۲- عوامل ایجاد و تقویت و همبستگی اجتماعی از دیدگاه قرآن چیست ‎۳- آفات تحقق وحدت و همبستگی اجتماعی از دیدگاه قرآن چیست را پاسخ یابی می نماید و براین اساس فرضیات چون ‎۱- واژگاه هم ارز وحدت درقرآن متعددند و واژگان غیر هم ارز با وحدت نیز متعددند ‎۲- با مراجعه به قرآن چنین استفاده می شود که عوامل موثر بر وحدت و همبستگی اجتماعی عبارتند از عوامل اعتقادی ، عوامل اخلاقی ، عوامل اجتماعی و عوامل عبادی می باشد ‎۳- با مراجعه به قرآن آفات وحدت و همبستگکی اجتماعی در سه بعد اعتقادی ، اخلاقی و روانشناختی و بعد اجتماعی قابل برسی می باشد را مطرح می نماید روش این پایان نامه تحلیلی - توصیفی می باشد این پایان نامه در سه فصل و یک مقدمه می باشد که در فصل اول واژگتن هم ارز و غیر هم ارز با وحدت و در فصل دوم عوامل ایجاد و تقویت وحدت و همبستگی اجتماعی و در فصل سوم آفات تحقق وحدت و همبستگی اجتماعی مورد بررسی کامل قرار می گیرد و براساس یافته تحقیق می توان نتیجه گرفت این پایان نامه اصل وحدت و راههای عملی قرآن برای دستیابی به وحدت و عوامل و موانع وحدت اجتماعی را مورد بررسی قرار داده است . واژگانی از ریشه "و.ج.د" و " ف.ر.ق" و مشتقات و مترادفات آنها به کار رفته بود شروع و باتوج به اینکه در بسیاری موارد ، موضوع آیات ، در رسیدن به هدف یاری نمی کرد ولی در آن آیات مطالب بسیاری درباره وحدت ذکر شده بود لذا درموارد متعدد کل قرآن مورد بررسی قرار می گیرد و نتیجه می گیرد تحقق وحدت ایده آل جامعه قرآنی تنها در سایه توحید به معنای گسترده و واقعی آن امکان دارد و تفرقه عاملی جز شرک و نفاق ندارد .

یکی از مسائلی که در امر تبلیغ و دعوت همواره مورد تاکید آیات و روایات قرار گرفته است پایبندی و التزام عملی داعیان و مبلغان است که ما با عنوان " هماهنگی قول و فعل " از آن یادمی کنیم و می توان آن را مهم ترین شرط تاثیر تبلیغ خواند. در این تحقیق: پس از بررسی حوزه مفهومی قول و فعل ، منظور از هماهنگی قول و فعل بیان شده که : " انسان مطابق معتقدات قلبی خویش سخن گفته، با نیت سالم و الهی بیان کند، قول او مطابق با واقع باشد و در عمل پایبندی خود را به سخن خویش نشان دهد." همچنین تاثیر هماهنگی قول و فعل در دعوت بررسی شده که از آیات شریفه قرآن کریم استفاده می شود هماهنگی قول و فعل مبلغ و دعوت کننده به راه خیر و صلاح، دلیل حقانیت مکتب داعی " ، نشان " ممکن بودن پایبندی به مکتب" مورد نظر ، " عامل تاثیر در مخاطب " و " عامل تحرک انسانها " می باشد. عوامل موثر بر هماهنگی یا عدم هماهنگی قول و فعل با استفاده از آیات قرآن شناسایی شده که عبارتند از : " تعقل " و " تقوی " ، " استعانت از صبر و نماز " و " صدق " که از عوامل موثر بر هماهنگی قول و فعل و عواملی همچون " نفاق " و " فسق " که از عوامل عدم تطابق گفتار و کردار هستند. در پایان ، به نمونه های قرآنی هماهنگی یا عدم هماهنگی قول و فعل اشاره شده است که خداوند، پیامبران، اولوالالباب، مومنان حقیقی ،متقین، مهاجران فقیر، و اولیاءالله از نمودهای دارای هماهنگی و فاسقان،منافقان،کافران،مشرکان،برخی از اهل کتاب، دانشمندان یهود و نصارا، بنی اسرائیل، قول فرعون، برخی از شاعران، و ابلیس از نمودهای فاقد هماهنگی قول و فعل در قرآن کریم می باشند.

نفاق مساله ای مقول به تشکیک است که نازل ترین درجات آن همواره با ایمان ضعیف است و می توان آنرا نفاق اخلاقی نامید و درجات بالای آن هم کفر و شرک است که می توان آنرا نفاق اعتقادی نامید. این همه تاکیدی که در قرآن و روایات روی مساله نفاق شده است خصوصا که در کتب آسمانی پیشین یا اسمی از منافقان نیست یا هست بسیار کم است برای این است که اولا خطر نفاق زیاد است و ثانیا هر چه بشر متمدن تر می شود نفاقش بیشتر می شود و قدرتش بر تصنع و ظاهرسازی افزایش پیدا می کند و به قول شهید مطهری در عصر صنعت بزرگترین ماشینی که ابتکار شده است ماشین قلب حقایق است. یعنی اینکه بشر اینهمه توانایی پیدا کرده است که حقایق را وارانه جلوه دهد. بنابر این یکی از اساسی ترین وظایف مسلمانان بصیرت داشتن در مقابل دسیسه های منافقان است زیرا جریان نفاق از دو جهت قابل گسترش است یکی تیز هوشی و فرصت طلبی و زیرکی سوءاستفاده از غفلت جهالت و بی خبری اهل ایمان. بر همین اساس بود که مقابله امام علی (ع) با ناکثین، فاسطین و مارقین به مراتب مشکل تر از برخورد پیامبر با بت پرستان بود زیرا در دوران امیرالمومنین(ع) هم شگردهای منافقان بیشتر و پیچیده تر و حساب شده تر بوده هم غفلت و بی خبری و سستی عوام مردم بیشتر شده بود لذا در برخورد با مقوله نفاق باید اولا کیاست و سیاست داشت ثانیا به اطلاع رسانی صحیح باید پرداخت ثالثا به شبهات باید پاسخ مناسب گفت و به افزایش بصیرت دینی و سیاسی پرداخت روشنگری و افشاگری یکی دیگر از راه های خنثی کردن فعالیت های سیاسی - فرهنگی منافقان است. حفظ وحدت یکی دیگر از مهمترین راه های مقابله با این جریان و ناکام گذاشتن شیوه های تفرقه افکنان منافقان است. به عنوان آخرین مطلب می توان برخورد قاطع و به دور از سهله و سمحه با منافقان را نام برد. خداوند ضمن اعلام برخورد قاطع خویش با منافقان به مومنان شیوه برخورد بامنافق را می آموزد (ان المنافقین فی الدرک الاسفل من انار) منافقان در پایین ترین درجات جهنم عذاب خواهند شد. و بر همین اساس قرآن خطاب به پیامبر (ص) می فرماید: (یا ایها النبی جاهد اکفار و المنافقین و اغلظ علیهم) ای پیامبر با کافران و منافقان جهاد کن و بر آنها سخت بگیر. شاید منظور از (واغلظ علیهم) مذمت و توبیخ شدید و تهدید و رسوا کردن منافقان باشد. زیرا منافقان به ظاهر مسلمان است و نمی توان با او جنگید. البته این احتمال هم وجود دارد که تا هنگامی که اسرار درونی منافقان افشا نشده و فعالیت های خرابکارانه شان آشکار نشده باشد دارای احکام اسلامند اما هنگامی که باطن آنها افشا شد و روشن شد که قصد تخریب و براندازی دارند لازم هست که حتی با برخورد مسلحانه آنها را سرکوب کرد. همچنان که امام علی(ع) در برخورد با نفاق ابتدا برخورد فرهنگی و روشنگرانه داشت و وقتی جریان نفاق از مرحله حرف گذشت و به مرحله درگیری مسلحانه رسید با آنان برخورد مسلحانه و قهرآمیز نمود.

یکی از کلماتی که دارای موارد استعمال نسبتا زیادی در قرآن کریم است فتنه است. بررسی یکایک مواردی که از واژه فتنه و هم ریشه های آن در قرآن کریم آمده، از جمله نوآوریهای این پایان نامه است. ریشه و اصل واژه فتنه به معنای گداختن است و این معنا به نحوی در تمام موارد استعمال واژه فتنه و هم ریشه های آن وجود دارد. اگرچه واژه فتنه و هم ریشه های آن دارای جامع کعنایی به عنوان وجه مشترک آنها است ولی به هیچ وجه دارای معنای یکسانی در تمام موارد استعمال نیست و معانی مختلفی برای آنها در قرآن کریم قابل شناسایی است، این معانی به پنج دسته (آزمایش، عذاب، گمراهی، بلا و جنون) قابل تقسیم است که تمام موارد استعمال فتنه و هم ریشه های آن به یکی از این معانی و یا معنای قریب به آن قابل ارجاع است. معنای آزمایش برای برخی از کاربردهای فتنه و هم ریشه های آن، این کلمه را به کلمات قریب المعنی آن مانند بلا و امتحان نزدیک کرده است. از سوی دیگر هریک از کلمات بلا و امتحان در معنای آزمایش به غیرخدا نسبت داده شده است که در مورد لفظ فتنه چنین نیست. واژه فتنه و واژگان هم ریشه آن در نهج البلاغه نیز پرکاربرد است. نسبت معانی به کار رفته در قرآن کریم برای واژگانی که از ریشه "فتن" است با معانی به کار رفته برای این واژگان در نهج البلاغه، نسبت عموم و خصوص من وجه است، در هر دو کتاب ارزشمند معانی مشترکی از فتنه و هم ریشه های آن وجود دارد و لیکن در عین حال در هر دو کتاب معنای غیر مشترکی وجود دارد که وجود آن معنا در کتاب دیگر به روشنی قابل اثبات نیست.

باتوجه به اهمیت حدیث ب عنوان مبین سنت، اعم از قول، فعل و تقریر معصوم از نظر فریقین، هدف این تحقیق بررسی سیر تاریخی حدیث می باشد. روش تحقیق در این رساله سندی و کتابخانه ای بوده و اطلاعات آن از طریق فیش برداری گردآوری شده است. بحث در معنای لغوی و اصطلاحی حدیث و واژه هایی کة با آن قیرب المعنی هستند ازقبیل خبر، روایت، اثر، سنت و غیره اولین بخش تحقیق را تشکیل می دهد.به دنبال آن رای علمای فریقین درباره ابتدای تدوین حدیث و مواضع اختلاف آن دو بیان شده است. اولین مدونان حدیث در مذاهب شیعه و اهل سنت، کتب روایی تدوین شده در زمان حضرت رسول اکرم(ص) و موضع سنت آن حضرت در قبال تدوین و نشر احادیث، مباحث بعدی تحقیق می باشند. در بخش مربوط به سیر تدوین حدیث بعد از رحلت پیامبر اکرم(ص)،به تدوین حدیث در دورانهای ابوبکر، عمر و عثمان اشاره شده و ادله اهل سنت در توجیه منع ازتدوین حدیث و سپس نقد این ادله ارائه شده است. در ادامه بحث، به تدوین حدیث در زمان حضرت علی(ع)، خلفای بنی امیه و بنی عباس تا تدوین مهمترین کتب روایی اهل سنت از جمله صحاح سته پرداخته شده است. مهمترین محدثان و مدونان حدیث در مذهب شیعه که صاحبان کتب و اصول اربعمائه می باشندمعرفی شده اند،علاوه بر تحقیقی که درباره مشیخه سته کتب مهم امامیه یعنی من لایحضره الفقیه، تهذیب و استبصار ارائه شده، سیر تدوین حدیث در مذهب امامیه از زمان حضرت امیر(ع) تاتدوین کتب اربعه شیعه بررسی شده است. بحث درباره معنای"اصل" و فرق آن با کتاب، اهمیت اصول اربعمائه، تعداد اصول و صاحبان آنها، آخرین مبحث این رساله می باشد.

در این تحقیق سعی برآن است که حوزه های " ریا" در قرآن مشخص گردد و ارتباط آن با حوزه های مشابه مانند شرک؛ نفاق؛ کفر و ... مشخص گردد. برای دستیابی به این مهم از روش ایزوتسو و روش علامه طباطبایی بصورت ترکیبی بهره گرفته شد.درفصل اول به عناصر تشکیل دهنده "ریا" وارتباط حوزه های معنایی مرتبط با ریا در قرآن پرداخته ایم و این نتیجه بدست آمد که برخلاف آنچه که برخی کتب اخلاقی ذکر نموده اند ریا اعمم از نفاق است و از نظر قرآن ریا عبارتست از آنکه شخص(مسلمان؛ منافق؛ کافر یا مشرک؛ عملی را که از نظر مردم پسندیده است به نیت جلب توجه و تحسین آنها انجام دهد و هیچ انگیزه الهی برای انجام آن عمل نداشته باشد که این تعریف با تعریف اصطلاحی و لغوی ریا انطباق دارد. در فصل دوم به عوامل و ریشه های ریا از دیدگاه قرآن پرداخته ایم و مطابق آیات قرآن این نتیجه بدست آمد که ریشه های ریا عبارتند از : ‎۱- فقدان ایمان به خدا ‎۲- فقدان ایمان به قیامت و وعده های الهی ‎۳- فخرفروشی و غرور ‎۴- پیروی از هوای نفس ‎۵- فقدان ذکر و یاد الهی. بالاخره در فصل سوم به پیامدهای شوم ریا و چگونگی ریشه کن کردن آن مطابق آیات قرآن پرداخته ایم و این نتیجه بدست آمد که : پیامدهای شوم ریا عبارتند از ‎۱- حبط عمل ‎۲- محرومیت از محبت الهی ‎۳- همنشینی با شیطان ‎۴- عدم آرامش روحی ‎۵- رسوایی ‎۶- قرار گرفتن در مدار کفر و محرومیت از هدات الهی. در ادامه نیز به راههای درمان ریا با محوریت قرآن پرداخته و دیدگاه روایات و روانشناسان را نیز مطرح نموده ایم.

شهید مطهری را باید از شخصیت های برجسته علمی و فکری و از مصلحان جهان اسلام در دوران معاصر به حساب آورد. جامعیت، تنوع، جذابیت، پاسخگویی به نیازهای روز جامعه و .. در آثار ایشان موجب شده است تا اقبال به آنها بخصوص در بین طبقه روشنفکر و جوان بویژه پس از پیروزی انقلاب اسلامی افزایش چشمگیری بیابد. ضمن اینکه مطالعات و تحقیقات گسترده ای در مورد آراء و اندیشه های این استاد متفکر صورت پذیرفته است.از طرفی علیرغم توجه فراوان و محوری شهید مطهری به قرآن در آثارش ، متاسفانه هنوز شخصیت قرآنی و رویکرد تفسیری ایشان به درستی گردآوری و تبیین نشده است. معلم بودن و داشتن دغدغه در مسایل اجتماعی و تربیتی، اصلاحگری قرآنی او را نه تنها یک موضوع جذاب برای علاقمندان مطالعات اجتماعی و یا قرآنی، بلکه به روشی نوین و الگویی مناسب برای اندیشمندان، مصلحان و سایر فعالان عرصه های اجتماعی و تربیتی در عالم اسلام مبدل ساخته است. برای آشنایی با آراء و رویکرد تفسیری شهید مطهری، بررسی و جمع آوری نظرات ایشان درمورد علوم قرآنی ، و نیز بررسی سیر جریان اصلاحگری در دوره معاصر جهان اسلام و ایران لازم به نظر می سد اما مهمترین گام در این راه بی شک جمع آوری، سته بندی و ارایه استنادات و برداشت های قرآنی شهید مطهری در موضوعات مختلف اجتماعی و تربیتی است، که البته حجم عظیمی از مباحث قرآنی و تفسیری را نیز فرا روی ما قرار می دهد در این میان توجه ویژه به تفسیر موضوعی و بررسی آن در آثار شهید مطهری دقت و عمق بیان قرآنی ایشان را بیش از پیش نمایان می سازد.

رساله حاضر شامل مباحث ذیل می باشد: - معنای لغوی و اصطلاحی تفسیر - اهمیت و ضرورت علم تفسیر - فرق تفسیر و تأویل - علم مورد نیاز تفسیر • علم لغت • علم نحو • علم تصریف • علم بلاغت • علوم قرآنی • علم الحدیث • علم فقه • علم اصول فقه - بررسی روشهای تفسیری • روش تفسیر اثری • روش تفسیر کلامی • روش تفسیر فلسفی • روش تفسیر رمزی و اشاری • روش تفسیر علمی • روش تفسیر اجتهادی پس از این مباحث به این نتیجه رسیده که برترین روش که ضوابط و اصول یک تفسیر صحیح و مقبول در آن رعایت گردیده است و موافق با روح آیات و روایات و ادله عقلی می باشد، روش تفسیر اجتهادی است که مفسر با بهره مندی کامل از اصول مقدماتی تفسیر و پیروی از اصول و ضوابطی که در این روش بیان گردید ، قادر خواهد بود ،بیشترین و برترین برداشتها را از آیات و روایات نموده و در حد طاقت و وسع یک انسان عادی بیشترین پرده ها را از چهره آیات الهی کنارتر بزند.0 و ادعای تفسیر واقعی آیات جز از جانب اولیای الهی ادعایی گزاف و بیهوده است.