جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

متن‌ها همواره برای تفسیر باز هستند، اما به‌کارگیری رمزگان، توانش زبانی است که خوانشی متفاوت و فعالانه‌تر از متن، ارائه می‌دهد و شاخه‌ای از نشانه‌شناسی بر پایۀ نقد ادبی است. رمزگان‌ها، ظرفیت‌های بالقوۀ متن را بالفعل کرده و با رمزگشایی، معانی نهفتۀ متن آشکار می‌شوند. روش این پژوهش، توصیفی – تحلیلی با تأکید بر رویکردنشانه‌شناختی است که در پرتو آن به بررسی رمزگان­های زبانی نامۀ 53 نهج‌البلاغه بر اساس نظریۀ پی‌یر گیرو پرداخته شد تا بدین ترتیب مشخص شود که رمزگان‌های زبانی گیرو در تبیین محتوای فرمانِ حکومتی این نامه و در بیان روابط بین کارگزاران و مردم به چه صورت به­کار رفته‌اند. در نهایت مشخص گردید که نشانه‌های زبانی نامۀ مذکور، حاصل تعامل رمزگان‌های منطقی، زیبایی‌شناسی و اجتماعی است که در سه محورِ تحکم شدید فرمانده به نیروی زیردستش، خطرهای تهدیدگر نظام سالم حکومت و ترکیب خدایی – انسانی حکومت‌داری، تجلی یافته‌اند. رمزگان‌های منطقی نامه، نشانه‌ها و علائمی هستند که به جنبه‌های انسانی پرداخته و امور واضح و عینی هستند که بر اساس عقل و منطق انسانی پذیرفته می‌شوند و در اکثر موارد حول محور عدالت که یک استراتژی سیاسی و برنامۀ اجتماعی لازم‌الإجراست، می‌چرخند. رمزگان‌های زیبایی‌شناسیِ نامه در اسلوب‌های بلاغیِ مجاز، استعاره، کنایه و تشبیه تجلی‌دهندۀ ارتباط بین ادبیات و هنر است و اصول ارتباط بین حاکم و رعیت را با صورت‌های بلاغی بیان کرده‌اند. رمزگان‌های اجتماعی نامه، شامل دین، گروه‌های شغلی، نام، القاب و لحن کلام است.

فراهنجار به معنی شکستن شیوه متداول زبان با نگرش هنرمندانه که به موجب آن عناصر زیبا شناختی و ادبی کلام مجال ظهور پیدا می کنند. گاهی اوقات زبان به شکلی ماهرانه از فرم معیار و متداول خود خارج شده و وارد عرصه جدیدی می شود. این خروج از روند عادی زبان سبب رستاخیز واژگان شده و ترکیب های زبانی جدید را به وجود می آورد. نمونه والای این هنر مندی در کلام حضرت حق وارد شده است. عادت برای انسان، نابینایی ذهنی به بار می آورد و قرآن حتی در شیوه سخن گفتن نیز سنت عادت را در هم می شکند تا درس حرکت رو به جلو را به انسان بیاموزد. در سوره مبارکه مریم (س) هم چون دیگر سوره های این کتاب آسمانی جلوه های زیبایی از این هنرمندی حضرت حق وجود دارد که چگونگی اجرا و شیوه پیاده شدن آنها موضوعی است که این پژوهش به دنبال بیان گوشه ی از آن است. از جمله نتایج حاصل از این پژوهش آن است که فهم موضوع فراهنجار و کم و کیف به کار گیری آن در قرآن می تواند حلال برخی از مشکلات بشر و جوامع انسانی در حیطه های مختلف باشد.

علوم بلاغی - معانی، بیان و بدیع- از مهم‌ترین دانش‌های ادبی است که روش‌های ایراد کلام و شیوه‌های فهم آن را با مقتضای حال و مقام مخاطب بیان می‌کند و سخن‌وران از منظر آن توانایی خود را در فن بلاغت سخن و ادای مقصود به مقتضای حال و مقام شنونده نشان می‌دهند. رعایت جوانب مختلف اخلاقی در «شیوه‌های بیانیِ» زیبا و متنوع قرآن کریم را می‌توان از مهم‌ترین جنبه‌های ادبی آن دانست، به گونه‌ای که خداوند حکیم و متعال در تعامل با تمام مخاطبان قرآن، از جمله پیامبران، ملائکه، مومنان، عموم مردم، حتی مخالفان و معاندان ـ منافقان، کفّار و مشرکان ـ کلام خود را در کمالاخلاق و ادب ایراد فرموده است. در آیات مختلف قرآن کریم و اسالیب بیانی آن، برای رعایت ادب در کلام، ظرافت‌ها، و صنایع بلاغی متنوعی بکار رفته است. که از بارزترین این صنعت‌های ادبی می‌توان «کنایه»، «مجاز»، «تعریض»، «استعاره»، «تنکیت»، «تفویف»، «مناسبت»، «حسن نسق» «صحّت تقسیم»، «تخییر»، «تکرار»، «توریه»، «اطْناب»، «استدراج»، «تجاهل العارف»، و «التفات» را نام برد. این پایان-نامه بر آنست، ضمن بهره‌گیری از آراء مفسّران و محقّقان قرآنی و دانشمندان بلاغت، و با تکیه بر پیش‌فرض‌های بلاغی و بیانی، برخی از این دسته از اسالیب را که با مضامین اخلاقی شیوا و زیبا آراسته شده‌اند مورد توجه قرار دهد و نکات بلاغی این دسته از آیات را با تکیه بر علم معانی و بیان و بدیع، مورد بررسی قرار دهد. کلمات کلیدی: قرآن کریم، شیوه بیان، بلاغت، اخلاق، ادب.