جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

چکیده فارسی:»رساله فقهیه» یکی از آثار گران بها و ارزشمند عالم جلیل القدر، فقیه عارف و عامل حجت الاسلام ملامحمد اشرفی است. این کتاب که به عنوان «رساله علمیه» برای مقلدین به رشته تحریر در آمده در باب عبادات و عقود است. مباحثی که در این رساله آمده است در بسیاری از موارد با توجه به نظرات عمیق و فروعات متعددی که مطرح شده آن را از حد یک رساله عملیه خارج نموده و از این رو می تواند برای اهل فن و محققین در رشته فقه و حقوق اسلامی بسیار مفید باشد. مقاله حاضر درصدد معرفی این اثر و بعضی از آرا خاص او در ابواب مختلف فقهی است.

قراردادهای اجاره در عرف رایج امروزی عمدتا در قالب «رهن و اجاره» منعقد می گردند. با توجه به وجود پاره ای از ایرادات فقهی ناظر بر این نوع از قراردادها فقهاء پیشنهاداتی را مطرح نموده اند که شامل توجیه قرارداد یادشده در قالب شرط قرض و یا شرط عاریه و ودیعه در عقد اجاره می باشد که در جای خود محل تامل و بررسی است. در این میان از جمله راهکارهای پیشنهادی، شیوه ای است که توسط برخی صاحبنظران همچون آیت الله سیستانی مطرح گردیده است و تحت عنوان بیع شرط و عقد اجاره از آن یاد می شود. در عین حال سوالاتی که مطرح می شود آن است که آیا چنین قراردادی مشروعیت دارد؟ صور مختلف این نوع از قرارداد چیست؟ آیا در تمامی صور مفروض، می توان قائل به صحت معامله شد؟ در پژوهش حاضر نگارنده ضمن تبیین فروض مختلف بحث، درصدد پاسخگویی به سوالات یادشده و رفع شبهات موجود بر آمده است.

دخالت دو عنصر زمان و مکان در اجتهاد پویای تشیع، از ویژگی های این اجتهاد است که آن را از سایرین ممتاز می کند. سوال های روز و نیازهای اساسی جامعه متمدن و صنعتی کنونی هیچ تضادی با فقه شیعه ندارد. از جمله این مباحث، موضوع خسارت تاخیر تادیه است که هم اکنون با افزایش نرخ تورم به ویژه در کشورهای در حال توسعه، بحث برانگیز است. محقق در این نوشتار استفراع وسع نموده وتلاش همه جانبه یی به منظور پاسخ به این سوال انجام داده است و اقوال متفاوت را مورد تتبع و بررسی قرار داده است.محور بحث در این است که مطالبه چنین خسارتی خارج از مصادیق رباست و زیان دیده طبق قاعده لاضرر و سایر ادله عقلی و نقلی می تواند جبران خسارت را مطالبه کند.

ترجمه ماشینی: با تبدیل شدن تدریجی بانکداری اسلامی به عامل تأثیرگذارتر در غرب، تحلیل مفهوم ربا - که در قرآن تعریفی از آن ارائه نشده است - بسیار دیر شده است. این متن به خوانندگان تفاسیر مختلفی از این مفهوم اقتصادی اسلامی - که عموماً به عنوان "منافع" تلقی می شود، ارائه می دهد. توماس با بررسی موارد زیر چارچوبی برای درک ریبا ارائه می دهد: زبانشناسی تحلیل قضایی کلاسیک زمینه تاریخی اقتصاد مدرن. این کتاب از جمله مشارکت‌های دانشمندان برجسته بین‌المللی، شکافی را در ادبیات موجود پر می‌کند و مورد استقبال دانشگاهیان و متخصصان علاقه‌مند به مطالعات اسلامی، اقتصاد و تاریخ حقوقی قرار خواهد گرفت.

این تحقیق در شش فصل به بررسی فلسفه احکام با تکیه بر آیات قرآن پرداخته است. فصل اول، کلیات: تعریف، پیشینه و اهمیت و روش تحقیق؛ فصل دوم، رابطه فلسفه احکام با تعبّد: ضرورت فلسفه احکام، تعبّد چیست؟ شناخت فلسفه احکام و تعبّد، رابطه «حسن و قبح» و «باید و هست» با فلسفه احکام؛ فصل سوم، فلسفه عبادات: فلسفه طهارت، فلسفه نماز، فلسفه روزه، فلسفه زکات، فلسفه حج، فلسفه جهاد، فلسفه امر به معروف و نهی از منکر؛ فصل چهارم، فلسفه احکام فرد و خانواده: فلسفه ازدواج، فلسفه حجاب، فلسفه حرمت نگاه به نامحرم، فلسفه حرمت نقض یمین، فلسفه حرمت کسب از طریق قسم دروغ، فلسفه خوردنی ها و آشامیدنی ها؛ فصل پنجم، فلسفه احکام اقتصادی: فلسفه حرمت ربا، فلسفه نوشتن دین، فلسفه حرمت قمار؛ فصل ششم، فلسفه احکام اجتماعی و حقوقی: فلسفه قصاص، فلسفه عفو جانی، فلسفه قسم شاهدان و ردّ آن در صورت قسم خوردن ورثه، فلسفه شهادت دو زن به جای یک مرد، فلسفه مجازات سارق.

موضوع این پژوهش و تحقیق بررسی پدیده ربا در قرآن وروایات همراه با پیشینه تاریخی آن است مطالب این پژوهش در دو بخش با 6 فصل و یک مقدمه تنظیم شده است. در فصل اول آن به نحوه پیدایش ربا و رباخواری در جوامع گذشته از قبیل سومر و بابل وآشور، مصر، ایران، هند و یونان و عربستان جاهلی اشاره شده است. مهمترین بحث در این فصل بررسی حقیقت ربای جاهلی با توجه به متون تاریخی و تفسیری است. این بررسی پاسخی است به برخی از نویسندگان مسلمان معاصر که گفته اند اسلام ربای جاهلی را تحریم کرده است. و آن ربای فاحش (اضعافا مضاعفه) بوده است و شامل ربای با بهره کم امروزی نمی شود. و در این بخش به این نتیجه گیری توجه شده است که فرقی بین ربای جاهلی با سایر رباها در جوامع نیست. در فصل دوم به تاریخچه ربا در ادیان و مذاهب از قبیل آئین زرتشت، یهود، مسیحیت، اسلام اشاره شده است. ربا در این ادیان ومذاهب زشت منظر معرفی گردیده است. در فصل سوم به کلیات تحقیق پرداخته شده است ربا از نظر لغوی و اصطلاحی (قرضی و معاملی) مورد بررسی قرارگرفته است و شرایط تحقق ان از دیدگاه فقهای شیعه و اهل سنت بیان گردیده است. مهمترین بحث در این فصل بررسی حرمت ربا در قرض های مصرفی و تولیدی و سرمایه گذاری است و اینکه بعضی خواسته اند حرمت ربا را اختصاص به ربای مصرفی دهند مردود شناخته شده است. در فصل چهارم آیات ربا در قرآن مورد بررسی قرار گرفته است بر تدریجی بودن تحریم ربا تأکید شده است و به نقد نظریه تفسیر المنار پیرامون آیه 130 آل عمران که تحریم ربا را به ربای فاحش اختصاص داده، پرداخته شده است. بیان شده است که تفسیر المنار به همه نقل های تاریخی و تفسیری پیرامون ربای اضعافا مضاعفه توجه نکرده است. توجه به ربای جاهلی که در فصل اول آورده شده است حقیقت را روشن می نماید. در فصل پنجم به بررسی ربا در سنت و روایات اشاره شده. در روایات رباخواری از گناهان کبیره حتی بدتر از عمل منافی عفت به شمار آمده است و این نشان از پلیدی این پدیده از دیدگاه اسلام است و روایات تأیید و تأکید کرده اند تحریم ربای قرآن را به صورت مطلق و عام. در فصل ششم به فلسفه های تحریم ربا پرداخته شده است به عنوان مقدمه به این سؤال پاسخ داده شده است که آیا می توانیم به فلسفه های احکام دینی دسترسی پیدا نمائیم. بعد از پاسخ مثبت بیان شده است که رباخواری اکل مال به باطل است، ربا بازدارنده از تلاشهای مثبت اقتصادی است، رباخواری باعث فاصله طبقاتی و کمرنگ شدن عواطف بین جوامع انسانی می گردد، همچنین رباخواری مصداق آشکار ظلم و بی عدالتی است در بخش پایانی فصل به دیدگاه بعضی از دانشمندان اهل سنت و شیعه پیرامون علت تحریم ربای معاملی اشاره شده است و نظرات اهل سنت از جمله ابن قیم و رشید رضا درباره علت تحریم ربای معاملی که از باب سد ذرایع دانسته اند مورد نقد قرار گرفته است.

تشبیه یکی از پربسامدترین اسلوب­های ادبی قرآن به شمار می­رود که عمدتاً برای بیان مفاهیم انتزاعی بکار گرفته شده است؛ از آنجا که این اسلوب، مورد اهتمام بسیاری از لغویان و بلاغیان بوده است؛ در این جستار تلاش می ­شود تا ابتدا رویکرد قدما پیرامون این پدیده و نگاه ناقدان معاصر به این رویکرد، مورد بررسی قرار گیرد و برآنیم تا ضمن بررسی و نقد نگاه قدما به تشبیه، رویکردی ارائه دهیم تا در تحلیل تشبیه در کنار توجه به تناسب و تطابق بیرونی و حسی بین طرفین تشبیه، به بافت کلام و تناسب روانشناختی بین آنها نیز توجه شود. چرا که معتقدیم هر واژه و هر جمله در کنار معنای لغوی خود، دارای ظرفیت عاطفی و هیجانی ویژه ­ای است که از نظامی وراء نظام زبان بر این نظام تحمیل شده که صفوی از این نظام با عنوان نظام شناختی یاد می ­کند و آزگود (osgood) آن را معنای تلویحی (connotative meaning) می­ نامد که متأثر از بازخوردها و نگرش­ ها است. با بررسی این رویکرد در سورۀ بقره دریافتیم که گفتمان قرآن در بافت­های گوناگون و با توجه به نوع مخاطب متفاوت است و تصاویر و واژگانی که برای این موارد انتخاب شده ­اند، ظرفیت­های عاطفی و هیجانی بالایی دارند. یافته ­های پژوهش ضمن تأیید رویکرد ارائه شده، نشان می­ دهد که در تبیین تشبیهات قرآنی نباید نگاه جزئی و بریده از متن به آن­ها داشت بلکه باید آن­ها را به بافت متن ارتباط داد و به ایفای نقش و کارکردشان در ضمن ساختار عام یا تصویر کلی پرداخت.

نصر حامد ابوزید متفکر معاصر مصری با روشی جدید و از نگاهی نو قرآن را مورد بررسی و تفسیر قرار می دهد. در این مقاله نوع نگاه ابوزید به عدالت در قرآن بررسی و تحلیل می گردد. ابوزید پیش از آنکه به آیات قسط و عدل قرآن بپردازد سعی در پاسخگویی به اتهامات وارده بر اسلام و قرآن دارد و ضمن توجه به ارتباط فطرت الهی انسان و عدالت چالشهای امروز جهان اسلام مثل نوع نگاه و ارتباط با اقلیتهای دینی و غیرمسلمانان مساله ارتداد جنگ و جهاد در اسلام و توصیه به کشتن کفار جزیه و موضوع حقوق زنان و تعدد زوجات در اسلام را مطرح می سازد و تلاش می کند با پاسخگویی به این شبهات و اتهامات باستناد به آیات قرآن عدالت را در قرآن نشان دهد او همچنین عدالت اقتصادی در قرآن را با توجه به دو موضوع مهم ربا و زکات مورد تحلیل قرار داده است.