جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پایان‌نامه حاضر با عنوان «بررسی تطبیقی مناصب سیاسی و شرایط آن در قرآن مبتنی بر تفاسیر المیزان و المنار» به تحلیل مفصل مناصب سیاسی در قرآن و تبیین ویژگی‌ها و الزامات لازم جهت تصدی این مناصب می‌پردازد. در فصل اول، مناصب سیاسی چون نبوت، امامت، ولی‌امر، خلافت، ولایت، فرماندهی جنگ، قضاوت، ناظران مالی و نهادهای نظارتی و دیپلماتیک بر اساس آیات قرآنی بررسی شده است. هر منصب با توجه به متن قرآنی و تفسیرهای المیزان و المنار از نظر ویژگی‌های ضروری مانند توانمندی، امانتداری، عدالت‌ورزی، علم، سعه صدر و تقوای سیاسی تحلیل شده است. در فصل دوم، مسئولیت‌ها و الزامات مناصب سیاسی بر پایه مفاهیم توحید، عدالت، پیروی از حق، وفای به عهد، مسئولیت‌پذیری، نظارت، مشارکت مردمی، امانتداری، اجرای حدود الهی، مسئولیت‌پذیری، دفاع، وحدت و مناسبات اجتماعی مورد بررسی قرار می‌گیرد. تمرکز بر نقش دین و ارزش‌های الهی در شکل‌گیری و حفظ حکومت، و اهمیت مشارکت و نظارت مردم در استمرار حکومت از محورهای اصلی این مطالعه است. نتایج نشان می‌دهد که ویژگی‌های اخلاقی و علمی، به علاوه تعهد الهی، نقش مهمی در تحقق مناصب سیاسی دارند و تأکید قرآن بر اصول عدالت و توحید، راهکارهای عملی برای حکومت اسلامی ارائه می‌دهد. این تحقیق، تطابق و دیالکتیک بین مفاهیم قرآنی و تفاسیر معتبر را در بستر سیاست‌مداری دینی نشان می‌دهد، و راهکارهای عملی برای مدیریت حکومت‌های اسلامی ارائه می‌نماید.

- بیان مساله در قرآن کریم آیات الهی در زمینه های مختلفی نازل شده است که هرکدام دارای اهمیت و هدف خاصی میباشد،در این میان آیات مربوط به ولایت همواره مورد توجه دانش پژوهان و اندیشمندان در علوم قرآن و حدیث بوده است.مفهوم «ولایت» از مفاهیم بنیادین و سرنوشت‌ساز در نظام فکری اسلام است که پیوندی ناگسستنی با توحید، تشریع احکام الهی و استمرار هدایت امت پس از رسول اکرم(ص) دارد. آیات متعددی در قرآن کریم به این مفهوم اشاره دارند که در میان مفسران فریقین (شیعه و سنی) مورد توجه و تأویل‌های گوناگون قرار گرفته‌اند. سوره‌های آل عمران و مائده به دلیل دارا بودن آیات صریح و کلیدی مرتبط با ولایت، همواره کانون بحث‌های تفسیری و کلامی بوده‌اند. اختلاف‌نظر در فهم این آیات، نقش بسزایی در شکل‌گیری تمایزات اعتقادی، به ویژه در مسئله امامت و رهبری جامعه اسلامی پس از پیامبر(ص)، بین شیعه و اهل سنت داشته است.در این میان، تفاسیر معاصر هر یک از مذاهب، بازتاب‌دهنده رویکردهای فکری و پاسخگوی نیازهای عصر خویش هستند. تفسیر نمونه اثر آیت‌الله ناصر مکارم شیرازی، به عنوان یکی از مهم‌ترین تفاسیر اجتهادی-تحلیلی و عقلی معاصر شیعه، با تأکید بر جنبه‌های عقلی، کلامی و استناد به روایات اهل بیت(ع)، دیدگاه مشخصی را در تبیین آیات ولایت و استنباط دلالت‌های آن بر امامت ارائه می‌دهد. از سوی دیگر، تفسیر المنار تألیف محمد رشید رضا (با بهره‌گیری از دروس شیخ محمد عبده)، به عنوان تفسیری پرنفوذ در جهان سنت، با رویکردی اصلاح‌گرایانه، اجتماعی، سیاسی و با محوریت مصلحت امت، به بازخوانی مفاهیم اسلامی از جمله ولایت پرداخته و دیدگاه خاص خود را در این زمینه عرضه کرده است. وجود تفاوت‌های مبنایی در نگرش این دو تفسیر (مانند مبانی کلامی، جایگاه عقل، نوع نگاه به سنت و روایات، و اولویت‌های اجتماعی-سیاسی) و نیز اشتراکات احتمالی آنها در برخی جنبه‌ها، مقایسه تطبیقی آرای آنها در مورد آیات ولایت را به پژوهشی ضروری و راهگشا تبدیل می‌کند. پژوهش حاضر با عنوان «بررسی تطبیقی آیات ولایت در سوره های آل عمران و مائده با تکیه بر تفاسیر المنار و نمونه»، در صدد است تا با تمرکز بر آیات مشخص مرتبط با ولایت در این دو سوره، به این پرسش‌های زیر پاسخ دهد: 1. دیدگاه‌های تفسیر المنار(رشید رضا) و تفسیر نمونه(مکارم شیرازی) در مورد دلالت، شأن نزول و مفاد آیات ولایت در سوره‌های آل عمران و مائده چیست؟ و بر چه مبانی استنباطی استوار است؟ 2. اشتراکات و تفاوت ها در دیدگاه‌های این دو تفسیر در تبیین آیات ولایت مورد نظر کدامند؟ 3. این دیدگاه‌های تفسیری متفاوت،چه بازتابی در تبیین مفهوم ولایت (اعم از تکوینی، تشریعی، سیاسی، معنوی) و به تبع آن، در نظام فکری (به ویژه در مسئله امامت و رهبری) و نگرش اجتماعی-سیاسی هر یک از دو مکتب نسبت به جامعه اسلامی داشته‌اند؟ انجام این پژوهش تطبیقی، علاوه بر ارائه تحلیلی روشن‌تر از دیدگاه‌های دو تفسیر معتبر و پرنفوذ فریقین درباره آیات محوری ولایت، می‌تواند به درک عمیق‌تر مفهوم ولایت در جامعه مسلمانان و غنابخشی به مطالعات تفسیر تطبیقی معاصر کمک کند.

بحث پیرامون توحید ربوبی سبب اختلاف­نظر در فروعات و مسائل جزیی آن میان مفسران شده است؛ چنان­که به عقیدۀ مفسر المیزان، آموزه ­های وحیانی قرآن بر مدار توحید ربوبی قرار دارد؛ اما مفسر المنار، در حد ضرورت، به مباحث کلامی پرداخته است. از­این­ رو، تحقیق حاضر با هدف شناسایی و تحلیل نقاط اشتراک و افتراق دیدگاه دو مجموعة تفسیری نام­برده در بحث توحید ربوبی و با روش توصیفی-تحلیلی و مقایسه ­ای انجام پذیرفته است. یافته ­های پژوهش نشان می­دهد که المیزان و المنار در بحث محوریت توحید ربوبی، فطری بودن و قابل اثبات بودن آن با دلایل عقلی، نیز تبیین رابطة توحید ربوبی و اصول اعتقادی عدل و معاد و ارتباط آن با معارف ارزشی، فی ­الجمله، مسیر مشترکی را پیموده ­اند. درحالی­که این دو تفسیر در مفهوم­ شناسی واژة «رب» و مشتقاتش، بیان تلازمات مفهومی ربوبیت الهی با سایر صفات، تبیین اصل اعتقادی نبوت و موضوعات مرتبط با آن؛ مانند: محدودة رسالت انبیاء، قدرت پیامبران در تصرف امور و معجزات آنان نظراتی متفاوت ارائه کرده­ اند.

این پژوهش به بررسی رابطه بین نبوت و امامت در تفاسیر چهارگانه (المیزان، ضیاء الفرقان، روح المعانی، المنار) پرداخته و به شناسایی مهم‌ترین تفاوت‌ها و شباهت‌ها در روش‌های تفسیری آنان در تفسیر آیات مرتبط با امامت و نبوت و رابطه میان این دو پرداخته است. ما برخوردار است. بنابراین، این چهار تفسیر برای ایجاد تعادل بین مکاتب فکری مختلف (شیعی و سنی) و نمایندگی روش‌های تفسیری متنوع (فلسفی، عقلی، نقلی) انتخاب شده است. مقصود از این پایان‌نامه، بررسی رابطه بین نبوت و امامت است، از طریق شناسایی نکات مشترک میان آن‌ها که در مجموعه‌ای از صفات و ویژگی‌های اساسی تجلی می‌یابد که در مورد آن‌ها در تفکر شیعه و سنی توافق وجود دارد. این ویژگی‌ها شامل علم، عصمت، امانت، صداقت، شفاعت، عدل، وحی، هدایت، شهادت، رهبری (معیت)، شجاعت، صبر، شفقت و رحمت است. به‌طور کلی، اختلاف عمده‌ای میان تفکر شیعی و سنی در تفسیر این صفات در انبیاء وجود ندارد، به‌طوری‌که اعتقاد بر این است که پیامبر باید این ویژگی‌ها را داشته باشد تا برای رسالت الهی شایسته باشد. اما در مورد امامت، اختلاف برجسته‌ای میان این دو تفکر وجود دارد، به‌گونه‌ای که در تفکر شیعی(المیزان، ضیاء الفرقان) امام فردی معصوم و منصوب از سوی خداوند تلقی می‌شود و باید همان ویژگی‌ها و صفاتی را که پیامبر به آن‌ها متصف است، داشته باشد، مانند عصمت، علم الهی و توانایی در رهبری و هدایت. در حالی‌که در تفکر سنی، (روح المعانی، المنار) امامت مسئله‌ای است که به انتخاب جامعه برای تعیین بهترین رهبر از میان مؤمنان مربوط می‌شود و برای آن نیازی به عصمت یا علم الهی نیست، بلکه کافی است که امام عادل باشد و توانایی اداره امور جامعه را داشته باشد. بنابراین، امامت در تفکر شیعی ادامه خط نبوت است، در حالی‌که در تفکر سنی، امامت منصبی دنیوی است که به منافع جامعه خدمت می‌کند. رابطه بین نبوت و امامت از این منظر در شباهت زیادی میان ویژگی‌هایی که باید در هر دو، پیامبر و امام، وجود داشته باشد، ظاهر می‌شود. شیعیان بر این باورند که امام نماینده‌ای امین از وحی پس از پیامبر است و باید همان درجه صداقت و عصمت را داشته باشد تا هدایت مستمر جامعه را تضمین کند. در حالی‌که اهل سنت امام را فردی منتخب از سوی جامعه می‌دانند که ممکن است خطا کند یا با چالش‌های بشری روبه‌رو شود، اما باید در عدالت و صلاحیت برای اداره جامعه شایسته باشد. محور اختلاف بین تفکر شیعی و سنی در فهم نقش امامت نهفته است. شیعیان بر این باورند که امامت ادامه نبوت است و نمی‌توان صفات پیامبر را از امام تفکیک کرد، در حالی‌که اهل سنت امامت را منصبی می‌دانند که نیازی به ویژگی‌های استثنائی مانند عصمت یا علم غیبی ندارد.

مباحث اعتقادی از مهم ترین آموزه های دینی است؛ چرا که اشرف علوم است و در صدر این مباحث شناخت خداوند متعال قرار دارد. برخی مباحث خداشناسی پیرامون ذات مقدس خداوند است و برخی دیگر درباره صفات الهی است که پیرامون آن اختلافات گسترده ای شکل گرفته است. در این زمینه بر آن شدیم تا دو اثر از بزرگترین آثار تفسیری عصر معاصر را از فریقین بررسی کنیم. تفسیر المیزان و تفسیر المنار دو نمونه بارز و دو نماینده خوب از طرفین در تفاسیر تحلیلی معاصر هستند که مباحث الهیات را مورد بررسی قرار داده و تا حد زیادی مورد توجه قرار گرفته اند. برخی از مهم ترین صفات الهی بحث برانگیز بین فریقین در زمینه تشبیه، تنزیه، تأویل و تفویض در این پایان نامه بررسی شده اند که عبارت اند از: «السمع و البصر» و «الرؤیه» و «الاستواء» و «الاتیان و المجیء». سپس به بررسی مختصری از اسماء حسنی بین دو تفسیر پرداخته شده است. برخی از نتایج این پژوهش که به شیوه توصیفی تحلیلی انجام شده است به شرح ذیل است: هر دو تفسیر از روش قرآن به قرآن بهره برده است و هردو تأویل آیات را مذموم دانسته اند هرچند در تعیین مصداق آن اختلاف دارند. در هر دو تفسیر اعتقاد به تنزیه خداوند متعال از تشبیه و تمثیل به مخلوقات وجود دارد و هردو تعطیل را خطا قلمداد کرده اند. اختلاف اساسی آن است که علامه طباطبایی در تفسیر المیزان بر پایه شیوه اهل بیت علیهم السلام برای تبیین معنای آیات متشابه به محکمات رجوع کرده است؛ حال آنکه شیخ رشیدرضا با تکیه بر روایات صحابه و روش سلفیه به ظاهر کتاب و سنت ملتزم است و عبور از معنای حقیقی را تأویل نهی‌شده در قرآن کریم برمی شمارد و از ورود به بیان جزئیات و کیفیت صفات پرهیز می کند و علم آن را به خداوند واگذار می کند.

مفهوم «کلمه‌ » یکی از مفاهیم مهم و در عین حال پیچـیده ای است که از دیرباز‌ مورد توجـه مکاتب بشری‌ و الهی‌ بوده است . «کلمه » در قرآن کـریم نیز جایگاهی ویژه دارد و تکرار ایـن واژه ، نـماد اهـمیت آن است . واژه «کلمه » بیست و هشت بار در قرآن کریم به کار رفته و در تفاسیر معانی متعددی برای این واژه ذکر شده است از جمله حکم و وعده الهی و کلمه توحید؛ یکی از این معانی و مصادیق حضرت عیسی (علیه السلام ) است. الف - در قرآن کریم گاه «کلمه» به مجموعه وعده‌هایی که خداوند متعال به رسولش صلوات الله علیه و آله، مبتنی بر نصرت داده است، اطلاق شده، مانند: «وَکَلِمَهُ اللّهِ هِیَ الْعُلْیَا وَاللّهُ عَزِیزٌ حَکِیمٌ - و کلمه خداوند (وعده ازلی او در یاری انبیا و پیروزی دینش بر ادیان) است که والا و برتراست، و خداوند مقتدر غالب و صاحب حکمت است». و گاهی تحت عنوان کلمات پست و پایین، به رأی‌ها و تصمیمات کفار اطلاق شده است. «وَجَعَلَ کَلِمَهَ الَّذِینَ کَفَرُواْ السُّفْلَی - و سخن کسانی را که کفر ورزیدند پست کرد». اگر دقت شود، هر دو معنا در یک آیه بیان شده است: «إِلاَّ تَنصُرُوهُ فَقَدْ نَصَرَهُ اللّهُ إِذْ أَخْرَجَهُ الَّذِینَ کَفَرُواْ ثَانِیَ اثْنَیْنِ إِذْ هُمَا فِی الْغَارِ إِذْ یَقُولُ لِصَاحِبِهِ لاَ تَحْزَنْ إِنَّ اللّهَ مَعَنَا فَأَنزَلَ اللّهُ سَکِینَتَهُ عَلَیْهِ وَأَیَّدَهُ بِجُنُودٍ لَّمْ تَرَوْهَا وَجَعَلَ کَلِمَهَ الَّذِینَ کَفَرُواْ السُّفْلَی وَکَلِمَهُ اللّهِ هِیَ الْعُلْیَا وَاللّهُ عَزِیزٌ حَکِیمٌ» (التوبه، 40) اگر او را (پیامبر را) یاری نکنید بی‌تردید خدا (یاریش می‌کند چنان که) او را یاری نمود هنگامی که کافران او را (از مکه) بیرون کردند در حالی که یکی از دو تن بود، (پیامبر و ابو بکر) آن گاه که هر دو در آن غار (غار ثور نزدیک مکه) بودند، وقتی که به همراه خود می‌گفت: اندوه مخور که حتما خدا با ماست، پس خدا سکینه و آرامش خود را بر او (پیامبر) فرود آورد و او را با سپاهیانی که شما آنها را نمی‌دیدید (در جنگ‌های اسلامی) تقویت نمود و سخن کسانی را که کفر ورزیدند پست کرد، و کلمه خداوند (وعده ازلی او در یاری انبیا و پیروزی دینش بر ادیان) است که والا و برتراست، و خداوند مقتدر غالب و صاحب حکمت است. ب - در قرآن گاهی «کلمه» به عنوان یک نشانه‌ی بزرگ الهی، به یک پدیده، یک معجزه و حتی یک انسانی که معجزه است اطلاق شده است. چنانچه حضرت مریم علیها‌السلام را به کلمه‌الهی که اسمش عیسی علیه‌السلام بشارت می‌دهد: «إِذْ قَالَتِ الْمَلآئِکَهُ یَا مَرْیَمُ إِنَّ اللّهَ یُبَشِّرُکِ بِکَلِمَهٍ مِّنْهُ اسْمُهُ الْمَسِیحُ عِیسَی ابْنُ مَرْیَمَ وَجِیهًا فِی الدُّنْیَا وَالآخِرَهِ وَمِنَ الْمُقَرَّبِینَ» (آل عمران، 45) [یاد کن] هنگامی [را] که فرشتگان گفتند: ای مریم خداوند تو را به کلمه‌ای از جانب خود که نامش مسیح عیسی‌بن‌مریم است مژده می‌دهد در حالی که [او] در دنیا و آخرت آبرومند و از مقربان [درگاه خدا] است. این حقایق، الفاظ نیستند، بلکه «وجود»های خارجی هستند، لذا همه «اسم الله» و آیات الهی هستند، یعنی نشانه‌های او که انسان را به سوی رهنما شده و هدایت می‌کنند و هر چه مرتبه وجودی آنها والاتر باشد، نشانه‌ها و اسم‌های برتر می‌گردند تا برسد به «اسم اعظم و اسمای عظمای» الهی. ج - در قرآن کریم، گاه «کلمه» به معنای حرف زدن (تکلّم) به کار می‌رود که اگر حرف زدن انسان باشد، همین سخن گفتن متعارف همگانی است «قَالَ آیَتُکَ أَلاَّ تُکَلِّمَ النَّاسَ ثَلاَثَهَ أَیَّامٍ - وَیُکَلِّمُ النَّاسَ فِی الْمَهْدِ»؛ و اگر کلام خداوند علیم باشد، به آن وحی گفته می‌شود: «وَمَا کَانَ لِبَشَرٍ أَن یُکَلِّمَهُ اللَّهُ إِلَّا وَحْیًا أَوْ مِن وَرَاء حِجَابٍ أَوْ یُرْسِلَ رَسُولًا فَیُوحِیَ بِإِذْنِهِ مَا یَشَاءُ إِنَّهُ عَلِیٌّ حَکِیمٌ» (الشوری، 51) و هیچ بشری را نرسد که خدا با او سخن گوید جز [از راه] وحی یا از فراسوی حجابی یا فرستاده‌ای بفرستد و به اذن او هر چه بخواهد وحی نماید آری اوست بلندمرتبه سنجیده‌کار. همان‌طور که وقتی حضرت مسیح علیه‌السلام را «کلمه‌الله» می‌خواند، یعنی همان حرف یا قول. یعنی بر اساس همان «فیقول له کن فیکون» خلق شده است. قول خدا فعل خداست. د - راهنما، محل آزمایش و اسم اعظم: و بالاخره گاهی کلمه به فعل (کار) کسی اطلاق شده و گاهی نیز به «‌‌علم و آگاهی» از حقایق و اسرار عالم هستی اطلاق شده است. این حقایق، الفاظ نیستند، بلکه «وجود»های خارجی هستند، لذا همه «اسم الله» و آیات الهی هستند، یعنی نشانه‌های او که انسان را به سوی رهنما شده و هدایت می‌کنند و هر چه مرتبه وجودی آنها والاتر باشد، نشانه‌ها و اسم‌های برتر می‌گردند تا برسد به «اسم اعظم و اسمای عظمای» الهی. بدیهی است که هر مخلوقی، اسم و نشانه‌ی خداست، اما نشانه برتر یا همان اسم اعظم، انسان کامل است که کامل‌ترین و بالتبع برترین نشانه‌ی اوست. لذا اسم اعظم است. چنین انسانی خودش «کلمه‌الله» است، سخنش «کلام الله» است و افعالش نیز «کلمه‌الله» است و چون هادی و راهنمای بشر می‌گردد، محل آزمایش بشر در بندگی و اطاعت حق تعالی می‌باشد. واژه کلمه در قرآن کریم به معانی؛ سخن و گفته، وعده قطعی خداوند، اوامر تکوینی الهی، عیسی بن مریم (ع) به کار رفته است که از دیدگاه تفاسیر مختلف نیز دارای تفاوت هایی می باشد؛ پژوهش حاضر بر آن است به بررسی واکاوی واژه کلمه در المیزان و المنار بپردازد.

هدف پژوهش حاضر بررسی تطبیقی ظرفیت و چگونگی شکل‌گیری تمدن اسلامی از منظر تفسیر «المنار» و «المیزان» است. روش پژوهش توصیفی- تحلیلی بوده و نتایج نشان داد که، در باب نحوۀ شکل‌گیری جامعه، المنار، زیست اجتماعی را برخاسته از انتخاب عقل فطری انسان می‌داند و المیزان، عامل آن را نیاز غریزی استخدام دیگران می‌داند؛ که عامل ایجاد اختلافات نیز می‌شود و در اینجا نیاز به قانون و تشریع توسط انبیاء احساس می‌شود. المیزان، گسترۀ تعالیم اجتماعی اسلام با دیگر ادیان را غیرقابل قیاس می‌داند. نگاه المنار به تمدن، بیشتر نگاهی اجتماعی است و اسلام را از این حیث توانمند می‌داند که اتحاد بین افراد اجتماع را برقرار می‌سازد و راه رسیدن به این هدف را، ایجاد نهادهای تربیتی می‌داند. اما نگاه المیزان به ظرفیت‌های اسلام، گسترده‌تر است و علاوه‌بر نهاد‌های تربیتی، بر نهاد‌های حکومتی هم تأکید دارد؛ تا ظرفیت‌های اجتماعی اسلام برای ظهور تمدن، تماماً به صحنه بیاید. همچنین المیزان، با تعریف مفهوم کینونیت جامعه و بیان تفاوت ذاتی جوامع و تمدن‌ها به دلیل شاخصه‌های محوری تمدن‌ها، رویکرد تاریخی به تمدن هم دارد. در حالی که المنار، قائل به تفاوت ذاتی بین تمدن‌ها نیست و تفاوت‌ها را ظاهری و متناسب با اخلاق و روحیات و فساد یا صلاح جوامع می‌داند. بعد از اثبات ظرفیت‌های جامعه‌سازی اسلام در زمینۀ توانایی حفظ جامعه توسط اسلام، مقوله‌ها‌ی قوانین اسلامی و ضمانت اجرای آن، همچنین رفع اختلافات جامعه، می‌تواند روشنگر تفکرات دو مفسّر در زمینۀ ظرفیت‌های اسلام باشد. قوانین اسلامی به دلیل فطری و عقلی بودن، زمینۀ پذیرش و اجرای تام دارند. علاوه‌بر اینکه، اسلام زندگی انسان را محدود به عالم دنیا نمی‌داند و با ایجاد آگاهی از حقیقت انسان، او را به اجرای قوانین اسلامی تشویق می‌کند؛ تا انتخاب‌گرانه به سمت دین برود. همچنین در باب اسلام و پاسخگویی نیازهای جدید، نظر هر دو مفسّر این است که به دلیل تغییر نکردن ضروریات حیات انسان در طول زمان، اسلام همچنان بهترین و کامل‌ترین پاسخگو است. المیزان، معتقد است اسلام با روش اخلاقی که در جامعه پایه‌گذاری می‌کند و روح اجتماعی که در افراد می‌دمد، باعث می‌شود انسان‌ها به دلیل تعهد اخلاقی، از تشتت و اختلاف‌افکنی دور شوند و از سویی بستر فهم صحیح را فراهم کرده تا اختلاف افکار و آراء در محیطی منطقی به نتیجه برسد.

عقل در کنار آیات و روایات معتبر، یکی از منابع مستدل و منطقی در تفسیر و فهم قرآن است که از مهم‌ترین روش‌های تفسیری قرآن کریم در سده معاصر به شمار می‌آید. بازخوانی سنت اسلامی متناسب با نیازهای روز سبب توجه هر چه بیشتر مفسرین به گرایش عقلی در تفسیر شده است. تأثیر عقل در فهم کلام الهی از دیرباز در محافل علمی و تفسیری مطرح بوده و شاهد افراط‌ها و تفریط‌هایی بوده است. این پژوهش درصدد است تا با روش کتابخانه‌ای، توصیفی و تحلیلی آسیب‌های مبنایی وارد بر روش تفسیر عقلی مفسرین معاصر با محور قرار دادن تفسیر المنار مورد نقد و بررسی قرار دهد. بر مبنای نتایج این پژوهش، برجسته‌ترین آسیب‌های مبنایی، شامل تلقی تمثیلی و تأویلی افراطی (در مفاهیم شهودی و فراطبیعی و برخی قصص نامتعارف)، نگرش تشبیهی و حس‌گرایانه به عالم شهود، رویکردی دوگانه به روایات تفسیری و برداشت فرقه‌ای از درک و فهم قرآن می‌باشد.

یکی از مهمترین آیات قرآن کریم که در انتقال به دوره مدرن، نوعی از نابرابری جنسیتی میان مردان و زنان را به اذهان متبادر ساخته، آیه شریفه نساء/3 است که بر مبنای آن، مردان اجازه یافته اند که مشروط به رعایت عدالت، تا چهار زن را به همسری بگیرند. در حالی که مفسرانِ سده های متقدم و میانه ی هجری به یادکرد از حکم شرع مبنی بر جواز چندهمسری بسنده کرده و همتشان را مصروفِ پاره ای از مباحث زبانی- ادبی در پیرامونِ آیه شریفه ساخته اند، با گذار به دوره معاصر و پیداییِ مجموعه ای از پرسش ها و شبهات نوظهور عصری، نسلی جدید از مفسران را شاهدیم که با فاصله گرفتن از سنت های تفسیری، به ارائه خوانش هایی توجیه پذیر متناسب با شرایط و اقتضائاتِ زمانه روی آورده اند. در این پژوهش تلاش می شود با تمرکز بر تفاسیر المنار، المیزان و مِن وحی القرآن، تغییرِ رویه یِ مفسران در مواجهه با آیه شریفه نساء/3 در انتقال به دوره معاصر تحلیل شود. این مطالعه نشان می دهد در حالی که عبده، طباطبایی و فضل الله از اصلِ تشریعِ تعدد زوجات در دین مبین اسلام جانب داری می کنند، شیخ محمد عبده با اثرپذیری از تفکرات نواعتزالی، از تداومِ عمل به آن در مصرِ معاصر نهی می نماید تا تفسیری سازوارتر با انتظارات و علایق مخاطبانِ دوره مدرن ارائه کرده باشد.

پیوند مضمون آیه «وَ لَقَدْ هَمَّتْ بِهِ وَ هَمَّ بِها لَوْلا أَنْ رَأی بُرْهانَ رَبِّه ...» با عصمت حضرت یوسف× موجب افزایش توجه مفسران فریقین به مضمون آن شده است. مقاله حاضر که به شیوه توصیفی تحلیلی نگارش یافته به دنبال شناسایی رویکرد مفسران تفاسیر: المنار، المیزان و تسنیم در مورد متعلق اراده یوسف× و زلیخا است. نتیجه برآمده از مباحث مقاله چنین است: این سه مفسّر، در حالی که در نفی دیدگاه منکران عصمت حضرت یوسف× و نقد مستندهای روایی آنان، اتفاق نظر دارند اما در تعیین متعلق اراده این پیامبر الهی و زلیخا، دچار اختلاف هستند؛ به گونه ای که مؤلف تفسیر المنار، بر تعدد متعلق آن دو تاکید دارد؛ در حالی که مؤلفان دو تفسیر دیگر، بر وحدت متعلق اراده آنها؛ یعنی اراده سوء پافشاری می نمایند؛ با این تفاوت که زلیخا، در جهت تحقق آن نیز کوشا بوده اما سرانجام ناکام ماند ولی حضرت یوسف× به جهت برخورداری از برهان ربّ، نه تنها برای عملیاتی کردن آن، کوششی ننمود، بلکه از قصد به آن نیز دور بوده است.