جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

آیه 119 سوره نساء با اشاره به قسم شیطان مبنی بر تغییر در «خلقت الهی»، مفسران قرآن را از دیرباز تا امروز به تأمل در چیستی و مصادیق این تغییر واداشته است. مسئله‌ این پژوهش آن است که: تفاسیر قرآن در دوره‌های مختلف، در مواجهه با مفهوم «تغییر خلق‌الله»، چه مسیری از تحول را طی کرده‌اند و چه عواملی بر این تحول اثرگذار بوده‌اند؟ این پژوهش با فرض اینکه نگاه مفسران متأثر از بستر تاریخی، اجتماعی و معرفتی عصر خود بوده، به دنبال کشف نحوه‌ی تطور معنایی و مصداقی این مفهوم در تفاسیر شیعه و اهل‌سنت است. هدف از تحقیق، استخراج سیر تحولی آراء تفسیری در این زمینه و ارائه تحلیلی از پیوند این دیدگاه‌ها با تحولات علمی، فرهنگی و اجتماعی است. قلمرو پژوهش، تفسیر آیه مذکور در ده‌ها تفسیر مهم از قرون نخستین تا تفاسیر معاصر است، که شامل مکاتب کلامی مختلف اعم از شیعه، سلفیه، اشاعره و معتزله می‌شود. روش تحقیق به‌صورت توصیفی-تحلیلی و مبتنی بر مطالعات کتابخانه‌ای است، و در آن با بهره‌گیری از منابع لغوی، تفسیری و کلامی کلاسیک و معاصر، داده‌ها استخراج و تحلیل شده‌اند. نتایج نشان می‌دهد که پیش‌زمینه‌ اعتقادی مفسر، روش تفسیری، جغرافیا، تحولات سیاسی و پیشرفت‌های علمی از مهم‌ترین عوامل در گسترش دامنه‌ی مصادیق «تغییر خلق» بوده‌اند. در حالی‌که مفسران نخست، مصادیقی مانند بریدن گوش حیوانات یا خالکوبی را برجسته می‌ساختند، تفاسیر متأخر، موضوعاتی چون جراحی‌های زیبایی، تغییر جنسیت، دست‌کاری ژنتیکی و حتی سلاح‌های کشتار جمعی را ذیل این مفهوم تحلیل می‌کنند. این سیر تطور، ضرورت بازخوانی این آیه در پرتو مباحث فقهی و اخلاقی نوین را آشکار می‌سازد.

در این پژوهش، هدف بررسی و تحلیل دلالت های تربیتی انسان شناسی وارزش شناسی سوره نساء است. این پژوهش با استفاده از روش تحلیلی-استنتاجی انجام شده است و به بررسی مفهوم قرآنی ارزششناسی و انسان شناسی سوره نساء میپردازد. در این روش تحقیق، مفاهیم و مضامین مورد بررسی در سوره نساء به صورت دقیق و جامع تحلیل و سپس استنتاجات تربیتی از این تحلیل به دست آمده است. منبع اصلی برای بررسی و تحلیل دلالتهای تربیتی، متن سوره نساء از قرآن کریم است و تمامی آیات و اطلاعات موجود در سوره نساء مورد بررسی و تحلیل قرار گرفتند. در پژوهشحاضر که بررسی ارزششناسی و انسانشناسی سوره نساء را در بر میگیرد، از نمونه برابر با کل استفاده شد. به این معنی که تمامی آیات سوره نساء، به عنوان نمونه در نظر گرفته شدند. ابتدا آیات سوره نساء از قرآن کریم مورد مطالعه و تحلیل قرار گرفتند. سپس، با استفاده ازپ چارچوب دلالتهای تربیتی، ارزششناسی و انسانشناسی، فیشهایی از آیات برداشت و دستهبندی شدند. بر اساس یافته های پژوهش مبانی انسان شناسی شامل؛ توانایی و استعداد انسان برای تسلط بر طبیعت، آگاهی از هستی خود، آگاهی نسبت به خود یا خودآگاهی، خرد، آگاهی از خدا، و از نیک و بد ، اراده حقگرایی می باشند. اصول انسان شناشی شامل تلاش و کوشش زمینه ساز دستیابی به اهداف، برابری انسان ها در خلقت، خودسازی و تهذیب نفس و ... و روش های دستیابی به اصول و مبانی فوق الاشاره شامل؛ تشویق و اموزش دانش اموزان برای دستیابی به اهداف شخصی، آموزش برابری و حقوق انسانی به دانش آموزان، تشویق دانش اموزان برای ترک عادت های بد و پرهیز از اخلاق زشت و ... می باشند. مبانی ارزش شناسی شامل؛ مسئولیت پذیری، ایمان قلبی به خدا، احترام به پدر و مادر، مبنای شکیبایی و پایداری، مردم داری و فروتنی، پرهیز از غیبت، تهمت، عیبجویی، مسخره کردن ، دوستی با خوبان، بر پایه ارزش های خوب، ثنا گویی در مقابل نعمت و ایمان قلبی به خدا می باشد. اصول برگفته از مبانی ارزش شناسی شامل؛ مسئولیّت حقیقی در مقابل خدا، تقرب به خداوند، حس مسئولیت نسبت به والدین و ... و روش های دستیابی به اصول فوق الاشاره شامل ؛ آموزش مشارکت پذیری به دانش اموزان، شناخت اهل بیت و الگوسازی از انان برای دانش ان آموزان، تربیت دانش آموزان برای احترام و محبت به والدین و ... می باشد

خانواده به‌عنوان یک سازمان کوچک اجتماعی برای پویایی و کارآمدی خود نیازمند ساماندهی و تدبیر امور است. فرزند آوری و استمرار نسل و تربیت و پرورش فرزندان، هدف اصلی تشکیل خانواده در اسلام است که در این زمینه زنان نقش برجسته دارند. این پژوهش با روش اسنادی و با رویکرد توصیفی، تحلیلی و انتقادی، درصدد بررسی و تحلیلی از «الگوی قرآنی ساختار قدرت در خانواده» و جایگاه هر یک از زنان و مردان در آن است. امروزه نقش سنتی زنان در خانواده، به‌عنوان مادران پرتلاش و مربیان موفق در فرزند آوری و فرزند پروری و نیز نقش مردان پرتلاش در جامعه به‌عنوان تنها متولیان تأمین معاش خانواده دچار تغییراتی شده است؛ ازاین‌رو این سؤال مطرح است که در الگو و ساختار قرآنی خانواده در اسلام،‌ این تغییرات چگونه تحلیل و تفسیر می‌شود و امکانی برای فعالیت‌های اجتماعی زنان وجود دارد؟ یافته‌های پژوهش حاکی از این است که در الگوی قرآنی ساختار خانواده، قوّامیّت به معنای حق مدیریت داشتن، محافظت کردن و سرپرست خانواده بودن بر عهده مردان است. قوامیت مردان در خانواده، هرگز به معنای ولایت و صاحب‌اختیار بودن نیست. همچنین قوّامیّت، فقط در رابطه با زوجیّت مطرح بوده، جنس مرد بر جنس زن قوّامیّتی ندارد، قلمروی آن نیز نه جامعه بلکه محدود به امور خانوادگی است؛ بنابراین رسالت و وظیفه اصلی مردان، کار و اشتغال و تأمین نیازهای معیشتی، مادی و معنوی خانواده است. رسالت و وظیفه زنان تدبیر امور خانواده است. زنان به‌عنوان رکن کلیدی خانواده با لحاظ اولویت اول، می‌توانند وارد عرصه فعالیت‌های اجتماعی شوند.

خوانش عرفانی از آیات قرآن بر اساس قواعد و مبانی متقن تفسیری و بهره‌گیری از اصول تدبر صحیح، امری ممکن و البته ضروری است، زیرا می‌تواند به کشف و استخراج مفاهیم جدیدی از قرآن بینجامد. این مهم در بسیاری از تفاسیر عرفانی، عملی شده است، اما مفسران در این تفاسیر، غالباً به تبیین کیفیت فهم جدیدشان از آیه نمی‌پردازند. ازاین‌رو به مقوله‌هایی همچون ناهماهنگى در تفسیر و تأویل آیات قرآنى‏، تکیۀ صرف بر تداعی معانی، برداشت‌های ذوقی و گونه‌ای بی‌مبنایی، متهم می‌شوند، حال‌آن‌که تبیین دلایل آنان می‌تواند مقبولیت سخنانشان را به دنبال داشته باشد. آیات 82 و 83 سورۀ نساء از آیاتی‌اند که بر اساس تفسیر ظاهریشان ناظر به مباحث حکومتی‌اند، اما از طریق بررسی سیاق داخلی و خارجی آن‌ها، به‌ویژه نظر به آیۀ قبل، می‌توانند مفاهیم جدیدی را بازگو نمایند. این مقاله می‌کوشد با تکیه بر روش توصیفی-تحلیلی، دلایل و قراین تفسیر عرفانی از این آیات را تبیین کند و در حقیقت، به لایه‌های معنایی آن‌ها راه یابد. بنابر این نگاه، این آیات به‌روشنی از علم اهل استنباط نسبت به باطن قرآن، لزوم عرضۀ دریافت‌های آنان به معصوم(ع) و عدم اختلاف میان یافته‌های حقیقی عارفان حکایت دارد و می‌تواند بیانگر یکی از برترین مقامات سلوک عارفان، یعنی «کتمان» باشد.

به دنبال ضرورت تشریح ضعف و کاستی­های برخی نظرات تفسیری موجود در إقناع اذهان، پژوهش پیش­رو با هدف بازنگری و درنگ در تفسیر آیه 21 نساء انجام یافته است. این رویکرد، مبتنی بر تمرکز در لغت، توجه به موضوع و پیوند محتوایی آیه به ویژه مفهوم «میثاق غلیظ» با آیات قبل از خود و دیگر آیات مربوط به طلاق، به طور خاص فراز «تسریح باحسان» است. حاصل این واکاوی بیانگر آن است که موضوع مالی آیه نه فقط مهریه بلکه همه اموال اعطا شده به همسر است. محتوای آیه نیز در ادامه تبیین گزاره­های رفتاری هنجار بین مرد و زن در خانواده اسلامی، با ترسیم هندسه اخلاق- حقوق، مطایق با آیات قبل و دیگر آیات هم موضوع است. در این هندسه در صورت اراده مرد به طلاق، دوران محبت بین همسران از یک سو و میثاق غلیظ به معنای همه وظایف مالی او در برابر همسر از سوی دیگر یادآوری شده است. همچنین با توصیه به بخششی بیش از حقوق واجب زن هنگام طلاق (تسریح باحسان)، به عنوان تسکینی برای او در مرارت طلاق، چشم اندازی از ضرورت توجه به حقوق زن ترسیم شده است. دراین نگره، هیچ مردی نه تنها در ادای همه حقوق مالی و واجب زن، نباید کوتاهی کند بلکه نمی­تواند سودای بازپس‌گیری چیزی از اموال اعطایی به همسر را نیز داشته باشد.

آیه 157 - نساء تنها آیه ای در قرآن است که در آن به مسئله به صلیب کشیده شدن حضرت عیسی (ع) اشاره شده است؛ موضوعی که از ارکان اعتقادی مسیحیت با پیامدهای کلامی مهمی است. براساس تفسیر مشهور از این آیه، حضرت عیسی (ع) هرگز به صلیب کشیده نشد و این جایگزین او بود که این عذاب دردناک را متحمل شد. در دهه های اخیر تفسیر دیگری از این آیه ، به عنوان تفسیر بدیل ارائه شده که مطابق آن، این آیه درصدد نفی تصلیب نیست بلکه در مقام نقد یهودیان است که گمان دارند توانسته اند به مقابله با رسولی الهی برخیزند این مقاله با نگاه انتقادی به تحلیل این تفسیر پرداخته است با روش توصیفی-تحلیلی به بررسی ادله قرآنی و روایی نظر مشهور مبادرت کرده است. ابتدا، تاریخچه نظرات تفسیری در قالب نه نظریه که از نظریه جایگزین دفاع می‌کنند، مطرح می‌شود و سپس نقدهای وارد بر این تفسیر از منظر مفسران مسلمان بررسی می‌گردد. همچنین، مقاله به بررسی ادله روایی می‌پردازد و روایت‌های شیعی و اهل سنت را مورد ارزیابی قرار می‌دهد.بررسی ها نشان می‌دهد ، دیدگاه مشهور در منابع اهل سنت مستندی از روایت نبوی ندارد و روایت‌های شیعی نیز به لحاظ سندی و بویژه متنی ضعیف و غیرقابل اعتماد هستند. همچنانکه ادله تفسیری نیز با مشکلات دلالی و نقدهای کلامی مواجه است. در مقابل، شواهد تفسیری و قرائن دیگر دیدگاه بدیل را تقویت می کنند.

یکی از مهمترین آیات قرآن کریم که در انتقال به دوره مدرن، نوعی از نابرابری جنسیتی میان مردان و زنان را به اذهان متبادر ساخته، آیه شریفه نساء/3 است که بر مبنای آن، مردان اجازه یافته اند که مشروط به رعایت عدالت، تا چهار زن را به همسری بگیرند. در حالی که مفسرانِ سده های متقدم و میانه ی هجری به یادکرد از حکم شرع مبنی بر جواز چندهمسری بسنده کرده و همتشان را مصروفِ پاره ای از مباحث زبانی- ادبی در پیرامونِ آیه شریفه ساخته اند، با گذار به دوره معاصر و پیداییِ مجموعه ای از پرسش ها و شبهات نوظهور عصری، نسلی جدید از مفسران را شاهدیم که با فاصله گرفتن از سنت های تفسیری، به ارائه خوانش هایی توجیه پذیر متناسب با شرایط و اقتضائاتِ زمانه روی آورده اند. در این پژوهش تلاش می شود با تمرکز بر تفاسیر المنار، المیزان و مِن وحی القرآن، تغییرِ رویه یِ مفسران در مواجهه با آیه شریفه نساء/3 در انتقال به دوره معاصر تحلیل شود. این مطالعه نشان می دهد در حالی که عبده، طباطبایی و فضل الله از اصلِ تشریعِ تعدد زوجات در دین مبین اسلام جانب داری می کنند، شیخ محمد عبده با اثرپذیری از تفکرات نواعتزالی، از تداومِ عمل به آن در مصرِ معاصر نهی می نماید تا تفسیری سازوارتر با انتظارات و علایق مخاطبانِ دوره مدرن ارائه کرده باشد.

آیه سوم سوره نساء تنها آیه‌ای از قرآن است که چندهمسری را مجاز می‌داند. مشکلی که در فهم این آیه وجود دارد، این است که ابتدای آیه، درباره یتیمان و ادامه آن مربوط به جواز چندهمسری است و این دو موضوع با هم ناسازگارند. به عنوان یک ایراد کلی بر فهم مفسران می‌توان گفت: در نظریات رایج تفسیری شیعه و سنی و همچنین نظریات جدیدی که گستره جواز چندهمسری را محدود به ازدواج با مادران یتیمان می‌دانند، این آیه به گونه‌ای فهمیده شده است که در حکم به دست آمده برای چندهمسری، شرطِ «وَإِنْ خِفْتُمْ أَلاَّ تُقْسِطُواْ فِی الْیَتَامَى» نادیده گرفته شده است. در این مقاله، با در نظر گرفتن قرآن به عنوان یک متن منسجم و دارای نظم شبکه‌ای و با تمرکز بر ارتباط مضمونی و مفهومی آیات 3 و 127 سوره نساء، برای این آیات ترجمه و تفسیری ارائه شده است که هم ناهماهنگی ابتدا و ادامه آیه سوم را برطرف می‌کند و هم دامنه جواز چندهمسری را بسیار محدود می‌سازد. اگر بپذیریم که ابتدا آیه 127 و سپس آیه 3 نازل شده است و زنانی که در آیه 3 درباره آنان حکمی داده شده، همان زنانی هستند که در آیه 127 معرفی شده‌اند، حکم چندهمسری در قرآن، فقط منحصر به ازدواج یک مرد با مادرِ یتیمانی می‌شود که آن مرد از قبل سرپرستی امور مالی آن کودکان یتیم را بر عهده گرفته باشد؛ مادرانی که توانایی مدیریت امور مالی کودکان یتیم خود را نداشته و مسئولیت امور مالی فرزندانشان را به آن مرد سپرده‌اند.