جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

موضوع کتاب حاضر، بحث پیرامون مسألة شر است. مسألة شر، یکی از مهم‌ترین و بحث‌انگیزترین مسایل دنیای مادی است و از دیرباز، همواره مورد توجّه فلاسفه و اندیشمندان ادیان مختلف بوده است. نگارنده در این اثر، مسألة شر را از زوایای گوناگون و به شیوه‌ای متفاوت مورد توجّه قرار داده و ضمن ارزیابی و تحلیل برخی از دیدگاه‌های رایج، به معرّفی چند دیدگاه موفّق و کارآمد، برگرفته از تعالیم اسلامی پرداخته است. تأکید نگارنده در این اثر بر روی اعتقادات و تعالیم اسلامی بوده است.

کتاب «فراتر از توجیه شر»، موج فزاینده‌ی اعتراض‌ها به توضیحات و توجیهاتی را درباره‌ی این که چرا خدا شر و رنج را در جهان مجاز می‌داند، آنالیز می‌کند. در پاسخ به هولوکاست و رنج برآمده از آن، تشابهات قابل توجهی بین متفکران اصلی یهودی و مسیحی با تمرکز بر رویکردها و رویه‌های یقینی و عملی که در رنج و شر معنا می‌دهند، قابل تشخیص و ردیابی است. نویسنده‌ی کتاب، پروفسور سارا کترین پیناک، بر متفکران یهودی مارتین بوبر و ارنست بلوخ، و متفکران مسیحی گابریل مارسل و یوهان باپتیست متس تمرکز می‌کند تا دو خط فکری و انتقادی متفاوت از تئودیسه را ارائه دهد؛ یکی تفکر اگزیستانسیال به نمایندگی بوبر و مارسل، و دیگری تفکر چپ به نمایندگی بلوخ و متس. پیناک رشته‌های فلسفه‌ی دین، اندیشه‌ی پس از هولوکاست و الهیات آزادی‌بخش (مسیحی) را در هم می‌آمیزد تا یک دینامیسم پویا و محرک از امید و مقاومت الوهیت فرمول‌بندی کند. این کتاب توضیح می‌دهد که هیچ یک از مصادیق شر و رنج با وجود خدای عالم مطلق و خیرخواه مطلق ناسازگار نیست. فراتر از توجیه عدل الهی، که به نظر نویسنده ناکارآمد است، تلاش اندیشمندان نیز بر آن بوده تا رویکردی وجودی‌تر به مسئله‌ی شر و بدی و رنج داشته باشند. به خصوص پس از وقوع جنگ جهانی اول و دوم و تجربه‌ی آشویتس، رویکرد جهانیان به مسئله‌ی شر اساسا تغییر کرد و صورت‌بندی تازه‌ای یافت. با توجه به زمینه‌های اجتماعی و تاریخی، کتاب «فراتر از توجیه شر» نظریه‌هایی را در توضیح سرچشمه‌های شر همچون مسئله‌ای کیهانی یا انسانی و توجیه شر و دلایل خداوند در روا داشتن آن را کنکاش می‌کند. به عنوان یک مطالعه‌ی تطبیقی، این کتاب منبعی مهم برای دانشجویان و پژوهشگرانی است که قصد آشنایی با روابط مسیحیت و یهودیت و همگرایی و تفاوت نظریه‌هایشان را دارند.

تاریخ فلسفۀ اسلامی گواه است، مسائل و مطالب حکمت اسلامی، به ویژه مسائل هستی‌شناخت، از ویژگی «سهل و ممتنع» برخوردار است. کم نبوده و نیستند افرادی که با ادعای خودآموزی به ورطۀ انحراف فروغلتیده و برای اثبات کژروی خود دست به تهافت‌نویسی علیه فلسفۀ اسلامی زده‌اند. هم‌اکنون هم نویسندگانی با کمک از همان روش و با استناد به سخنان همان تهافت‌نویسان پیشین، همانند غزالی، به اعتراض و ایرادهای همگون دامن زده و به عنوان نقد و انتقاد به آن مباهات می‌کنند. مقاله‌ای با عنوان «نگاهی انتقادی به رویکرد فیض‌محور در فلسفه اسلامی و پیامدهای آن در تعلیم و تربیت» برای نفی اصول و مبانی حکمت اسلامی و ناکارآمد نشان دادن مبانی آن در فلسفه‌های مضاف به ویژه فلسفۀ تعلیم و تربیت، سراسر اصول هستی‌شناخت را موهون جلوه داده و اتهامات بی‌اساسی را روانۀ نشر کرده است. بخشی از آن مقاله حکمت متعالیه را با اتهام تقلیل‌گرائی و طفره‌روی دربارۀ موضوع شر نواخته است. پشتوانۀ ادعا این است که حکمت متعالیه چون به اصالت وجود گرویده و این اصل با وجودی بودن شر ناسازگار است، پس به افراط درباره وجود و تفریط و تقلیل درباره موجودات دچار است؟! مقاله برای اثبات وجودانگاری شر، وجود را به اصیل و غیر اصیل تقسیم کرده و با دو تمثیل نظر خود را قابل اثبات پنداشته است. بررسی نشان می‌دهد آن مقاله چگونه در مقام گردآوری و استحصال و در مقام داوری دچار انحراف و تحریف شده و از آسیب خودآموزی در امان نمانده و به اتهام‌زنی نابه‌جا روی آورده است.

مقاله حاضر با روش تحلیلی- انتقادی خود، مسئله شر را از منظر غایتشناسی اخالقی کانت بررسی میکند و از همین منظر و الهیات مؤمنانه مرلین مککورد آدامز را مورد ارزیابی قرار میدهد. در نگاه کانت، شر منزلت خاصی در طبیعت ندارد، بلکه صرفاً یکی از امکانات محتمل در طبیعت، در مقام فعلیت یافتن قوای آن است. راه چاره انسان برای مجال ندادن به شر در تقویت قوای عقالنی و اخالقی انسان و انشاء دستور اخالقی مطلقی است که انسان را برخالف سوائق طبیعی خود به موجود عقالنی و متخلق تبدیل سازد و با صبغه عمومی خود روابط انسانها را سامان بخشد. خدای کانت ایدهای است که از پی توجه به ندای وجدان اخالقی و بهعنوان خیر اعال بر فراز جهانْ مفروض و مقدّس انگاشته میشود. با این وصف، طبیعت در خوانش اخالقی و غایی آن در نقد سوم کانت در مسیر بهروزی انسان و جهان حرکت میکند و میتوان آنرا در نهاد و بنیان دور از خصلت شریرانه دانست. از سوی دیگرم. م. آدامز به عنوان متأله مسیحی زیسته در جهان مدرن، طی تالش برای خوانشی متمایز از مسئله شر، آنرا به عنوان شرط تشبّه انسان به خدا از مجرای تجربهی رنج الوهی تعبیر کرده است. تفسیری از شر و اخالق که با رجوع به خوانش کانت از ماهیت شر و اخالق، از حیث مبنا و پیامد غیراخالقی است

در اين کتاب، به‌عنوان يک رويکرد جديد در حوزه فلسفه اسلامي، تلاش گرديده که به‌جاي طرح مطالب به‌صورت موضوع محور، مسئله محوري مورد اهتمام قرار گيرد و در پاسخ به هر پرسش، نکاتي از اين حوزه مطرح گردد. دکتر جيمز کلر را که در کانتکست فلسفه غرب و تفکر مسيحي نوشته شده است را از حيث روش پژوهش مسئله محوري و بررسي سؤالات مربوط به مسئله، عميق يافتم که نه‌تنها بسياري از سؤالات را در اين محور، جمع‌آوري نسبتاً تا حد بالايي کرده است بلکه به بررسي و پاسخ محققانه و اجتهادي نيز پرداخته است.