جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بررسی جایگاه فلسفه در حوزه علمیه قم و تعامل یا تقابل گرایش‌های گوناگون آن، از امور مهمی است که پرداخت به آن می‌تواند چشم‌اندازی را فراسوی آینده باز نماید. هدف اصلی پژوهش حاضر تحلیل تأثیر و نقش فلسفه اسلامی در حوزه علمیه قم بر اندیشه‌های فلسفی غرب است. روش تحقیق به‌صورت توصیفی ـ تحلیلی بوده و بر اساس تطبیق دیدگاه‌های گوناگون صورت گرفته است. نتایج نشان می‌دهد فلسفه اسلامی حوزه علمیه قم نه‌تنها در تداوم سنّت‌های فلسفی اسلامی نقش اساسی داشته، بلکه در برخی مکاتب فلسفی غرب ازجمله در مباحث هستی‌شناسی، معرفت‌شناسی و الهیات، تأثیرگذار بوده است. دراین‌میان نقش مؤسس حوزه علمیه قم، حضرت آیت‌اللّه شیخ عبدالکریم حائری یزدی، در احیای تفکر فلسفی و ایجاد بستری برای رشد مکاتب فلسفی معاصر، بسیار اهمیت دارد. متفکرانی همچون هانری کربن، اولیویه روآ و دیگر شرق‌شناسان، با مطالعه فلسفه اسلامی در قم، بر غنای مباحث فلسفی آن تأکید کرده‌اند. همچنین تعامل فلسفه اسلامی با فلسفه غربی در زمینه‌هایی همچون فلسفه وجودی، فلسفه زبان و فلسفه دین مورد توجه قرار گرفته و به تولید گفتمان‌های جدید فلسفی کمک کرده است.

«آیشمن در اورشلیم» (گزارشی در باب ابتذال بشر) تحلیل بحث برانگیز و ژورنالیستی ست از ذهنیتی که پرورش دهنده ی هولوکاست بود. این کتاب را «هانا آرنت»، نظریه پرداز و فیلسوف آلمانی در سال 1963 نوشته است. آرنت که خود یهودی بود، در زمان به قدرت رسیدن «آدولف هیتلر» از آلمان فرار کرد و پس از جنگ برای «نیویورکر» از دادگاه «آدولف آیشمن» گزارش تهیه کرد. گزارش معتبر و خیره کننده هانا آرنت از محاکمه ی آدولف آیشمن (یکی از سردمداران آلمان نازی) برای اولین بار در سال 1963 به عنوان یک سری مقالات در نیویورکر منتشر شد. آیشمن یکی از قسی القلب ترین فرماندهان نازی بود که لقب قصاب اروپا را گرفته است. آرنت در این مقالات به شرح محاکمه ی او پرداخته است. این کتاب نسخه اصلاح شده ی آن مقالات است که در سال 1996 منتشر شد و شامل مطالبی است که پس از برگزاری دادگاه روشن شد. همچنین متن آرنت به طور مستقیم به بحث و جدال ناشی درباره ی خودش پرداخته است. کتاب «آیشمن در اورشلیم» یک پیروزی بزرگ روزنامه نگاری توسط یک روشنفکر با نفوذ منحصر به فرد است. «آیشمن در اورشلیم» به همان اندازه که آموزنده است بسیار تکان دهنده نیز است - نگاهی متفاوت به یکی از ناآرام ترین (و آشفته ترین) مسائل قرن بیستم. آرنت در این کتاب مسئله ی شر را در دل این جنایت بزرگ در تاریخ بشری ریشه یابی کرده، به دنبال عوامل آن گشته و تحلیل های خود را از آن ارائه می کند.

فلسفه ی زبان از جریان های مهم فلسفه ی تحلیلی است که قایل به تبیین گری محتوای فلسفی توسط کنش زبانی است، و در پژوهش فلسفی به استعمالات واژگان ملازم با مفاهیم فلسفی توجه ویژه ای دارد. مسأله صدق، حکایت، معنا، ضرورت و مسائل دیگری از این دست، موضوع مطالعه فلسفه زبان هستند. سلسله جلسات پیش رو، درس های دکتر مرتضی صداقت زاده آهنگری در دانشگاه صنعتی امیرکبیر در سال ۱۳۹۲-۱۳۹۳ می باشد که بر محور کتاب مایکل موریس ارایه شده است.

این کتاب شامل 3 جلد است، در جلد اول تاریخ فلسفه از باستان تا قرن هفدهم میلادی مورد بررسی و تحلیل واقع شده، در جلد دوم که سیر زمانی وقایع آن از قرن هفدهم شروع و تا اواخر قرن هجدهم ادامه می یابد و در جلد سوم نیز که از قرن نوزدهم شروع می شود تا زمان حال به بررسی فلسفه غرب پرداخته است. خواننده پس از مطالعه ی این سه جلد کتاب می تواند به بینش و درک جدیدی نسبت به غرب دست پیدا کند و متوجه می شود که علت پیشرفت جوامع غربی نه در قدرت و اسلحه بلکه در شیوه ی بدیع اندیشیدن آن ها است. بخش سوم کتاب شامل هفت فصل می شود که فصول 19 تا 25 را در بر می گیرد. این بخش اختصاص دارد به بررسی آراء فیلسوفان قرن 19 افرادی چون هگل، کنت، جرمی بنتام، میل، داروین و غیره. نکته قابل توجه دراین بخش این است که هیچ گونه اشاره به فلسفه مارکسیسم نمی شود و این شاید ناشی از رعایت الزامات سیاسی جامعه عصر پهلوی اول باشد.

بخش دوم کتاب که شامل هفت فصل از فصل دوازده تا 18 می شود، فیلسوفان قرن 17 و 18 را بررسی می کند. در واقع با شروع رنسانس و آغاز روشنگری نوع نگاه اندیشمندان غرب به جهان، انسان و مسائل انسانی به نحوی شگفت انگیز تغییر می کند. در این دوره با نسل جدیدی از فیلسوفان مواجهیم که پایه گذار مدرنیته و تمدن جدید برای اروپاست و کلیه ارزشهایی که هم اکنون غرب به آنها می بالند، مثل علم و دانش، آزادی، حقوق بشر و... بر مبنای اندیشه آنهاست. عمده بحثهای مطرح شده در آراء فیلسوفان مشهوری چون دوما، بالزاک، مونتسکیو و روسو، از دیدگاه فلسفی است و کمتر آراء سیاسی آنها مورد نظر بوده است.

این کتاب نخستین اثر دقیق و منظم از فلسفه غرب در ایران است. جلد اول شامل یازده فصل است. در این جلد فروغی تاریخ فلسفه و علم را از حکمای پیش از سقراط تا دکارت و سده هفدهم میلادی به شکلی مجمع توضیح و تشریح می کند. فصل اول به حکمای پیش از سقراط مانند تالس، آنکسیمنس، هراکلیت ، فیثاغورس و... می پردازد. فصول دوم و سوم تشریح دیدگاههای سقراط، افلاطون و ارسطو هستند.

کتاب «تاریخ فلسفه غرب» نوشته‌ی «برتراند راسل» است. این مجلد شامل متن کامل سه کتاب «فلسفه‌ی قدیم»، «فلسفه قرون وسطی» و «فلسفه جدید» است. در مقدمه در باب فلسفه آمده است: «آن تصوری از زندگی و جهان که "فلسفی" نامیده می‌شود محصول دو عامل است یکی تصورات دینی و اخلاقی که ما به ارث برده‌ایم، دیگری آن نوع تحقیقی که می‌توان علمی نامید به شرط آن‌که این کلمه را به وسیع‌ترین معنایش به کار بریم. در مورد نسبت دخالت این دو عامل در دستگاه‌های فلسفی نظر فلاسفه بسیار متفاوت است اما وجود مقداری از این دو عامل است که صفت مشخص فلسفه را تشکیل می‌دهد.» در قسمتی از کتاب می‌خوانیم: «امروزه دو طرز نگاه به یونانیان رواج دارد. یکی آن که از زمان رنسانس تا همین زمان‌های اخیر تقریبا در سراسر جهان معمول بود و آن احترام کمابیش خرافی بود نسبت به یونانیان، به عنوان مبدع و مخترع بهترین چیزها و صاحب نبوغ فوق بشری که مردم جدید را نمی‌رسد سودای رسیدن به مقام و مرتبه‌ی آنان را در سر بپرورانند.»