جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مسأله رنج انسان از مسائلی است که در ادیان و مکاتب مختلف به آن پرداخته شده است. این پژوهش با تطبیق آیین بودا و دین اسلام به این نتیجه رسیده است که رهایی از رنج به عنوان هدف اساسی دین بودا است. پاسخی که بودا به چهار سوال تعریف رنج، منشأ، چیستی آن و راه پایان بخشیدن به آن می­دهد، اساس روشن شدگی بودا را تشکیل داده و این همان چیزی است که بودا می­خواهد با همه همنوعان خود در میان بگذارد. در دین اسلام نیز به مسأله رنج انسان پرداخته شده و متکلمان اسلامی با توجه به آیات و روایات، علت رنج و هدف از رنج انسان را زمینه سازی برای تکامل انسان‌ و در جهت آزمایش اوست. وجوه اشتراک آیین بودا و دین اسلام پذیرش رنج و مصیبت در زندگی انسان در این دنیا، خاستگاه رنج، امکان رهایی از رنج، اعتقاد به منجی برای رهایی از رنج و اعتقاد به امر مراقبه در هر دو آیین است. تفاوت نیز در مبدأ شناسی، انسان‌شناسی، نوع نگاه به تولد انسان، تکیه‌گاه انسان در برخورد با رنج‌ها و سختی‌ها است.

عنوان و محتوای این مجلد درباره یکی دیگر مهم ترین اصول اعتقادی تشیع یعنی درباره عدل الهی است و مسائل مختلفی پیرامون آن مطرح می شود. عدل و معنی و برهان آن، رابطه عدل و قضا و قدر ، رابطه عدل با شرور، و رابطه عدل با سعادت و شقاوت عناوین فصول این کتاب می باشد که ذیل هر عنوان مطالب متناسب با آن دقیق و مستند بیان می شود.

شناخت دقیق و تحلیل صحیح افکار و آرای حکمای اسلامی، وابسته به شناسایی و زمینه‌ها و عوامل پیدایش اندیشه‌ها و اثرپذیری آنان از خردورزی پیشینیان است. انسان‌شناسی یکی از مواریث حِکمی ایران باستان است که بن‌مایه‌های آن در آرای حکیان مسلمان و فلسفه آنان (فلسفة مشاء، فلسفة اشراق و حکمت صدرایی) مشاهده ‌می‌شود؛ ازاین‌رو، تحلیل فلسفی خیر و شر در حوزه انسان‌شناسی‏، ناظر به معنای خیر و شر در حکمت ایران باستان است که اهمیت بسزایی داشته است. در این نوشتار برای تأیید و صدق این گفتار، مبانی فلسفی برگرفته از خیر و شر در حکمت ایرانی با حکمت اسلامی بررسی تحلیلی‌تطبیقی شده است. روی‌آوردی که حاصل آن، گواه از وجود نقاط مشترک فلسفی در تطبیق تاریخی مبانی حکمی ایرانی‏‏، اشراقی و صدرایی دارد؛ اشتراکاتی چون، اشتراک مفهوم خیر و شر (نور و ظلمت)، وجود اختیار انسان و مختاربودن وی در پیداش خیر و شر و اینکه فرشتگان مصادیق خیر و شیاطین مصادیق شر هستند، به‌تمامی گواه بر سیر تاریخی اندیشه خیر و شر به‌لحاظ وجودشناسی و معرفت‌شناسی از حکمت ایرانی تا صدرایی است.

مسئله شر یکی از مهم‌ترین چالش‌های فلسفی- کلامی‌ در همه آیین‌های آسمانی مانند اسلام و مسیحیت به شمار می‌آید. اندیشمندان بسیاری با رویکردهای مختلف به تحلیل و بررسى آن پرداخته‌اند. برخی، شرور عالم را متناقض با وجود و صفات الهی می‌دانند و عده‏‌اى ناسازگارى شرور با مبانی الهیات را نمی‏‌‏‌پذیرند و درصدد پاسخگویی به ملحدان برمی‏‌‏‌آیند. این مسئله کهن، در دو قرن اخیر به یکی از جنجالی‌ترین مباحث کلام جدید و فلسفه دین تبدیل‌شده است. از نظر استاد جوادی بحث شرور ازآن‌جهت دارای اهمیت ویژگی است که عدم درک صحیح و انطباق آن با مبانی اعتقادی مانند توحید افعالی، عدل الهی، حکمت الهی و نظام احسن، ناسازگار است و بسیاری از باورهای ملحدانه و انحرافی مانند اعتقاد به دو مبدأ داشتن جهان، برخاسته از تحلیل نادرست مسئله شرور می‌باشد. استاد جوادی آملی با ارائه چند راه‌حل سعی در پاسخگویی به معضل ناسازگاری شرور و مبانی الهیات اسلامی برآمده است. نیستی انگاری شر از مهم‌ترین راهکارهای آقای جوادی آملی می‌باشد. مسئله اصلی این تحقیق، بررسی و نقد اندیشه استاد جوادی در حوزه عدمی انگاری ماهیت شرور می‌باشد. به باور استاد خیر مساوی بلکه مساوق وجود بوده و به همین دلیل صدور شر از مصدر خیر و وجود محال است. روش تحقیق، گردآوری داده‌ها، مطالعات کتابخانه‌ای، تحلیل انتقادی مطالب بر اساس منابع موجود در آثار استاد جوادی آملی می‌باشد

مسئله سکوت خداوند مسئله‌ای است که برای بسیاری از خداباوران رخ می‏دهد. بسیاری از مؤمنان هنگام رنج‌های خود، زمانی که خداوند را با همه وجود صدا می‏زنند و هیچ حضوری از خداوند را حس نمی‌کنند، گمان می‌کنند تکیه‌گاه خود را از دست داده‌اند و به حدی در ایمان خود تردید می‏کنند که گویی دیگر با این خدا نمی‌توان زندگی کرد. هیچ تئودیسه و دفاعیه‌ای نمی‏تواند پاسخگوی این مسئله باشد. زیرا این مسئله یک مسئله عاطفی است که به قلب خداباوران خدشه وارد می‏کند و نه صرفاً به عقلشان. مریلین آدامز نیز با تکیه بر الهیات اگزیستانسی رویکرد جدیدی به این مسئله داشته است. آدامز پاسخ به رنج‌ها را تنها در گرو خداباوری ممکن می‏داند. زیرا همه از کنار ما می‏روند، اما خداوند همیشه کنار ما حضور دارد و ما باید با مراقبت‌های معنوی حضور آرامش‌بخش خداوند را در کنار خود حس کنیم. آدامز با بیان سه مرحله از شکست رنج‌ها به روش توصیفی‌ـ تحلیلی به حل این معضل می‏پردازد. این سه مرحله عبارت است از: 1. ایجاد یک رابطه وحدت‌بخش بین دو جنبه ترس از شرور وحشتناک و صمیمیت با خدا؛ 2. بهبود ظرفیت‌های معناسازی برای فرد درگیر رنج؛ 3. بازسازی رابطه فرد درگیر رنج با جهان مادی به گونه‌ای که دیگر در برابر رنج‌های این جهان آسیب‌پذیر نباشد.

امروزه یکی از شبهات مهم در باب وجود خدا و همچنین صفات خدا، شبهه شرور است که نه تنها خداناباوران بلکه خداباوران را نیز دچار چالش کرده است. در واکاوی شرور عالم روشن می شود که شر در عالم ماده موجب نقص به ساحت ربوبی نمی شود و ادراک شر توسط انسان اسباب متعددی دارد. لذا از آنجا که شر وجودی است، خیر است و این نقیصه تنها با نگرش انسان به شر اصلاح می شود. به طوریکه شرور گاهی به واسطه تزاحمات عالم ماده و گاه به سبب سوء اختیار انسان و گاهی نیز در واقع امر، شری وجود ندارد و تنها در نگاه انسان مطلوبیت لازم را ندارد. چرا که در برقراری تعادل کلی عالم و نظام احسن، همه امور مطابق میل و خواسته انسان نیست. بلکه ضرورت علی و معلولی تعیین کننده حوادث عالم است که انسان نیز سهمی به مقتضای اختیار خود در این روند تکاملی دارد. بنابراین هر چند شرور مطلوب انسان نیستند اما نظام علی معلولی جهان، حکایت از قدرت و فاعلیت دائمی خداوند و تاثیر اختیار انسان به عنوان موجودی طبیعی، در این نظام طبیعی دارد. به طوریکه نمی توان آثار موجودات عالم را از نظام علیت حذف کرد. بنابراین در درجه اول، با اصلاح عملکرد فردی، می توان از شر جلوگیری کرد. علاوه بر اینکه شر مقتضای عالم ماده و قدرت الهی در نظام علی معلولی است.

وجود شرور در عالم همواره ذهن بشر را به خود مشغول کرده است و از جمله متدینان که به دنبال فلسفه ای می گردند تا با اوصاف خدای حکیم و عادل در تضاد نباشد. منکران نیز این مسئله را پناهگاه خوبی برای الحاد یافته و در هر زمان با پیدایش شر جدید به اعتقادات دینداران می تازند و باعث ایجاد شبهه و یا بی دینی برخی می شوند. از طرفی، ویروس نوظهور کرونا یکی از مصادیق شرور طبیعی و یا حتی شرور اخلاقی می تواند باشد که جواب هایی که به مسئله شر داده می شود، می تواند جواب این ویروس ویروس نیز باشد. کرونا مانند دیگر پدیده های عالم، لازمه لاینفک طبیعت است و مثل سیل و زلزله از قوانین طبیعی تبعیت می کند و از آن جا که کره زمین بهترین زیستگاه انسان است و انسان در این کره خاکی می تواند به کمال برسد، پس هر چیزی که در این کره وجود دارد، خیر آن بیشتر از شرش است؛ از این رو خداوند با اراده تکوینی به آن اجازه ورود داده است. بر این اساس، در تحقیق حاضر تلاش شد علاوه بر جواب هایی که از رهگذر پاسخ به شرور طبیعی و اخلاقی داده شد، استفاده شود؛ هم چنین به بیان برخی فواید آشکار ویروس کرونا پرداخته شد و عدم منافات وجود چنین ویروسی با وجود عدالت الهی به اثبات رسید.