جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در این مقاله مختصر سعی شده که به دلالت های اصطلاح اعجاز قرآن کریم در مسیر تاریخ تطور این دلالتها در مولفات قدما و معاصرین پرداخته شود. با مطالعه و تحقیق در کتب زبان و ادبیات عرب و کتابهای زبان شناسی معاصر خصوصا در موضوعات علوم قرآنی، دلالتهای واژه های مشابه آن مثل (آیه)، (برهان) و (سلطان) بررسی می شود. همچنین بدو اصطلاح (اعجاز) و (معجزه)- که از قرن چهارم هجری تا امروز به عنوان اصطلاحاتی مشهور می باشند- و نیز به وجوه اعجاز القرآن (نظم القرآن)، (مشکل القرآن) و (تاویل القرآن) و ... پرداخته شده است.پژوهشگران نیز تمام این دلالتها را در اصطلاح اعجاز القرآن به کار می گیرند.

همانگونه که قرآن در مورد بسیاری از علوم روز جهان، دارای اعجاز علمی است، در مورد رویان شناسی نیز دارای اعجاز علمی است. قرآن، مرحله­هایی را برای فرآیند آفرینش انسان در ساختار رویان در رحم مادر ذکر می­کند که عبارتند از: منی، نطفه، علقه، مضغه، شکل­گیری ظاهری، شکل­گیری استخوان، روییدن گوشت، آفرینش روح و تولد نوزاد. این نوع از ذکر فرآیند آفرینش انسان به صورت گسترده و کامل در هیچ جای علوم بشری سابقه ندارد، به خصوص در زمانی که بشر از مانند این مسائل بی اطلاع بوده است و اگر هر یک از این مرحله­ها به تنهایی برای اثبات اعجاز علمی قرآن کافی نباشند، این نوع از ذکر فرآیند آفرینش، دلیل برای اعجاز علمی قرآن است.

موضوع ردّالشّمس به‌عنوان یکی از کرامات و اعجاز امام علی (ع) مطرح است و از آنجا که آگاهی از این حدیث در اثبات حقّانیت امام علی (ع) برای منصب امامت و ولایت نقش مهمی ایفا می‌کند برای شناخت و شناساندن این موضوع درگذر دوره‌های مختلف از صدر اسلام تاکنون به شکل‌های گوناگون تلاش‌های فراوانی صورت گرفته است و از آغاز توسّط خودِ امام علی(ع) در روز شورا و پس از آن توسّط اصحاب و دوستداران آن حضرت در مقاطع مختلف تاریخ انجام گرفته است. در این جستار تلاش شده تا آراء فقها، متکلّمان، شعراء و مورّخین در شناساندن این مسأله و بهره‌گیری از آن در مبانی علوم دینی پس از طبقه‌بندی، تحلیل و ارزیابی شود و در پایان این فرضیه به اثبات رسیده است که حدیث ردّالشّمس با کاربرد ویژه‌ی خود و با حجم گسترده‌ای که در مبانی حوزه‌های مختلف علوم دینی دارد انکار ناشدنیست و این خود می‌تواند پاسخی بایسته به اظهارات مخالفان حدیث نیز باشد.

این تحقیق در تلاش است تا با بررسی اجمالی موضوعات مختلف کلامی و فلسفی که با علیت رابطه‏ای مستقیم دارند، دایره بسیار گسترده این بحث را روشن کند تا در پرتو آن به اهمیت شگرف بحث علیت برسیم. روشن است که از یک سو میان مسأله علیت با مسائل کلامی‏ مانند اراده الهی، اختیار انسان و اعجاز و از سوی دیگر میان آن و برخی مسائل فلسفی و عرفانی چون قاعده الواحد و وحدت وجود، ارتباطی وثیق وجود دارد لذا شایسته است که به بحث علیت نگاهی ویژه شود تا با فهم دقیق مسئله علیت و ضرورت علی، دشواری و نکات مبهم بسیاری از این موضوعات آشکار شده و سوالات و شبهات فراوانی پیرامون آنها از میان برداشته شود.

چکیده خداوند در قرآن، به آیات و نشانه های متعدد خود اشاره می کند. در گفتمان قرآنی علاوه بر اینکه تمام هستی به مثابه آیه دانسته شده است، تمامی رخ داد های غیرمتعارف، اعم از اینکه در زمان انبیاء یا غیر آن بوده اند، آیات الهی نامیده شده اند. کارکرد خداشناسانه تمام آیات الهی را از خلال فقره های قرآنی که خداوند آنها را آیات الهی می خواند، به روشنی می توان دریافت.به علاوه قرآن نشانه صدق و حقانیت خود را در تصدیق کتب انبیاء پیشین هم چون حضرت موسی و عیسی (ع) اعلام نموده است و خطاب به معاندان، گواهی خداوند را بر رسالت حضرت محمد (ص) کافی دانسته است.هم‌چنین آیات ناظر بر رسالت انبیاء، خبر از وحدت در پیام رسالت آنها و یکسانی وحی می دهد ونزول آیات الهی در زمان انبیاء را تنها به اذن الهی منوط می داند. البته باید گفت مولفه های خاصی برای نزول این دسته از آیات الهی در قرآن تعریف نشده است تا بتوان آنها در دسته ای جداگانه قرار داد. این پژوهش پس از بررسی گفتمان آیه محور قرآن، گفتمان پساقرآنی در باب اعجاز را مورد بررسی قرار داده است و موضوعات برجسته هر قرن در بحث اعجاز رااز میان تالیفات گوناگون ، مشخص کرده است. عصاره این مباحث، نشان‌گر آن است که برخی آیات الهی که در زمان انبیاء که به اذن خداوند صورت گرفته‌اند، در گفتمان پساقرآنی با کارکردی پیامبرشناسانه تعریف شده اند که ضمن اشتراک در برخی مولفه‌ها، در مجموع بر سر اضلاع چارچوب اندیشه اعجاز، توافق کلی میان متکلمان در این حوزه وجود ندارد.مقایسه اندیشه اعجاز در دو گفتمان قرآنی و پساقرآنی، برای نشان دادن نقاط اشتراک و افتراق بوده است.از آن جا که مباحث اعجاز در گفتمان قرآنی عمدتاً به قرآن به عنوان معجزه پیامبر خاتم (ص) معطوف شده است، مقایسه دو گفتمان نیز بر مباحث اعجاز پیرامون قرآن، آیات تحدی و وجوه اعجاز، تمرکز یافته است و مباحث پر تکرار در حاشیه بحث اعجاز چون اتحاد دلیل و مدلول، معجزات حسی و عقلی و تناسب اعجاز انبیاء با زمان، مورد بازخوانی قرار گرفته‌اند.کلید واژه‌ها: آیه، اعجاز، پساقرآنی، گفتمان.

این پایان نامه به بررسی لغات و ترکیبات سوره های حمد و بقره پرداخته و شامل سه بخش است: در بخش اول، کلیاتی از بحث آمده و در بخش دوم، با عنوان مبانی بحث از اعجاز و ترادف بحث شده است. در بخش سوم ذیل عنوان مصادیقی از تعریفات و مصطحات لغات و ترکیبات سوره های حمد بقره نظیر اللّه ، رحمن، رب، صراط مستقیم، انعمت علیهم و جز آنها معناشناسی شده اند. مجموع لغات و ترکیبات بررسی شده به 64 مورد بالغ می گردد.

در این پایان نامه علوم قرآن در تفسیر نمونه استخراج و طی شش فصل با این عناوین به نگارش درآمده است. فصل اول، کلیات: پیشینه علوم قرآنی، زندگی نامه مکارم شیرازی؛ فصل دوم، تعاریف علوم قرآنی از نظر دانشمندان: آیت اللّه معرفت، صبحی صالح، سیوطی، زرقانی، حکیم، حبیب اللّه طاهری؛ فصل سوم، وحی: آیه 5 سوره شورا، طرق ارتباط پیامبران با خدا، نکاتی پیرامون وحی؛ فصل چهارم، نزول و جمع آوری قرآن؛ فصل پنجم، تقسیمات قرآنی: محکم و متشابه، مثل در قرآن؛ فصل ششم، خصوصیات قرآنی: اعجاز، عدم تحریف قرآن، نسخ.

از دیدگاه المنار و المیزان قرآن معجزه است و اعجاز قرآن امری درونی و به خاطر استنادش به وحی الهی و به سبب الفاظ و معانی خود قرآن است و اعجاز به خاطر تصرف الهی در قلوب مردم نیست. از دیدگاه هر دو مولف همه سوره‌های قرآن معجزه است؛ اما علامه طباطبایی علاوه برآن، هر کلامی که مشتمل بر غرض مهم و مستقل است را نیز معجزه می‌داند. از نظر هر دو لفظ و معنای قرآن کریم معجزه است. پدیدآورندگان هر دو کتاب وجوه اعجاز قرآن کریم را موارد زیر می‌دانند: 1- اعجاز بیانی قرآن کریم (بلاغت و نظم منحصر به فرد قرآن کریم)؛ 2- اعجاز قرآن در محتوا و معارف، که این وجه شامل اعجاز علمی قرآن کریم نیز می‌شود؛ 3- هماهنگی و عدم تناقض در آیات؛ 4- هماهنگی قرآن کریم با عقل؛ 5- اخبار غیبی قرآن کریم؛ 6- امی بودن پیامبر6. وجوه اعجاز قرآن کریم از دیدگاه آنها در ظاهر یکی است؛ اما تبیین این وجوه از دیدگاه ایشان متفاوت است. تأکید المنار بر وجه بلاغت قرآن است و امی بودن را به عنوان مستقل ذکر نمی‌کند. المیزان مهمترین وجه اعجاز قرآن را که باعث ماندگاری آن به عنوان معجزه همیشگی است، محتوا و معارف والای قرآن کریم می‌داند. از دیدگاه هر دو هماهنگی با علم تجربی قطعی، یکی از وجوه اعجاز قرآن کریم است؛ اما المنار به خاطر علم‌زدگی در بسیاری از موارد درباره معجزات انبیا، تحلیل مادی ارائه می‌دهد. المیزان برای جایی که تفسیر آیه با علم روز سازگار نیست، ملاک بیان می‌کند.

در این رساله به موضوع ضرورت نبوت از منظر ملاصدرا، لاهیجی و نیز علامه‏ طباطبایی پرداخته شده است. از آن‏جا که بحث عصمت، ‏اعجاز و نیز مسئله خاتمیّت از مباحث جدایی‏ناپذیر در حوزه اثبات نبوت است، ‏این موضوعات از منظر دوحک یم و یک متکلم مورد کنکاش و بررسی قرار گرفته است. ملاصدرا‏ تکامل نفس انسانی را از زمینه‏های کارهای خارق‏العاده می‏داند، انبیاء از نگاه ایشان کسانی هستند که به درجات بالای کمال روحی و نفسی رسیده‏اند و همین برجستگی نفسانی در نبی، وی را از سایر مردمان ممتاز می‏سازد و برگزیده خداوند می‏شود. گفتنی است که در عرصه زندگی برخلاف کسانی که عقل را برای درک حقایق کافی ‏می‏دانند، عقل انسانی به تنهایی ‏نمی‏تواند برای وی ‏راه‏حل‏های مناسبی ارائه کند و او را از دچار شدن به لغزش‏های عقیدتی و اجتماعی، مصون بدارد، بلکه وجود انبیاء در کنار عقل و خرد انسانی او را در حوزه‏های مختلف زندگی به کمال‏ می‏رساند. در این نوشتار به معجزه به عنوان یکی از دلایل اثبات نبوت اشاره شده است ‏که معجزه از کسانی سر‏می زند که مورد توجّه الهی قرار بگیرند و با اذن و اراده و نیز الهام از جانب پروردگار، ‏کارهایی انجام می‏دهند که فوق توان افراد عادی بوده است. عصمت نیز برای انبیاء همانند خود نبوت ضروری است، وجود عصمت در حوزه تبیین اعتقادات، تبلیغ معارف الهی برای بشر، در مقام فتوی دادن و نیز در افعال و رفتار انبیاء که بیانگر راستی و حقانیت پیام ایشان است، ‏ضروری ‏می‏باشد. از آن‏جا که پیامبر اسلام (ص) به عنوان آخرین حلقه‏ی ارتباط و اتصال زمینیان با عالم بالا است، این موضوع نیز در منابع فلسفی، ‏کلامی و تفسیری، مورد بحث قرار گرفته که در این تحقیق به این موضوع پرداخته شده و از حضرت محمد (ص) به عنوان خاتم پیامبران یاد شده و در دوران پبامبری ایشان، بشریّت از نگاه عقلی نسبت به امت‏های پیشین، ‏به درجه و میزان بالایی از عقلانیت رسیده بودند، از این‏رو در دوران پیامبر اسلام قرآن به عنوان یکی از معجزه‏های ایشان به حساب می ‏آید.